Kürt Halk Edebiyatından Bir Aşk Hikâyesi: Salih ile Kejê ve Yayınlanmış Bir Metin

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 120 - 146, 30.05.2023

Yaşar Kaplan

https://doi.org/10.19059/mukaddime.1265178

Cited By: 1

Öz

Salih ile Kejê’nin aşk hikâyesi Kürt Halk Edebiyatının yaygın hikâyelerinden biridir. Bu hikâyenin dengbêjler tarafından oldukça geniş bir coğrafyada anlatılması bu durumu ortaya koymaktadır. Bu çalışma 20. yüzyılın başlarında yayınlanan Salih ile Kejê’nin hikâyesine ait bir metinden bahsetmektedir. Yayınlanan metin M. Dufresne isimli Fransız bir oryantalist tarafından Siirt’te derlenmiş ve 1910 yılında Journal Asitique dergisinde yayınlanmıştır. Bu makale, yayınlanan metnin harf çevirisini sunmakta ve aynı şekilde Salih ile Kejê’nin hikâyesinin sözlü kaynaklar vasıtasıyla korunan versiyonları hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca bu aşk hikâyesi içerik, kahraman, yer ve zaman açısından tanıtılmakta ve yayınlanan metin ile sözlü varyantlar karşılaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Salih ile Kejê, Platonik Aşk, Palu Emiri, Sürgücülü Hasan Bey, Sözlü Anlatı

Ji Edebîyata Devkî ya Kurdî Serhatîyek Evînî: Salih û Kejê û Deqeke Çapkirî

Öz

Serhatîya evînî ya Salih û Kejê serhatîyeke berbelav a edebîyata kurdî ya devkî ye. Ji alîyê dengbêjan ve di erdnîgarîyeke berfireh da vegêrana vê serhatîyê nîşana vê çendê ye. Ev nivîs behsa deqeke serhatîya Salih û Kejê ya di destpêka sedsala 20an da hatîye çapkirin dike. Metnê çapkirî ji alîyê rojhilatnasekî Frensî yê bi navê M. Dufresne ve li Sêrtê hatîye tomarkirin û di sala 1910ê di kovara Journal Asitique da hatîye belavkirin. Gotar herfguhêzîya metnê çapkirî dike û herwesa derbarê versîyonên serhatîya Salih û Kejê yên bi rêka jêderên devkî ve hatine parastin agahîyan dide. Digel vê çendê vê serhatîya evînî ji alîyê naverokê, lehengan, dem û cihî ve dide nasîn û berawirdîya deqa çapkirî û varyantên devkî dike.

Anahtar Kelimeler

Salih û Kejê, Evîna Platonîk, Mîrê Palo, Hesen Begê Sûrgicî, Vegêrana Devkî

Kaynakça

• Akbel, S. (2016). Evîna Pînhan, Keja Gulîsor û Salihê Nasir Axa. İstanbul: Nubihar Yayınları.
• Akbel, S. (2018). Gizli Kalmış Bir Aşkın Hikâyesi. İstanbul: Tuba Kitabevi. Alanoğlu, M. (2017). Osmanlı İdârî Sistemi İçerisinde Palu Hükûmeti. Yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Çakar, E. (2018). Hurufat Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Palu. Vakıflar Dergisi, 49, 21-40.
• Dufresne, M. (1910). Un Conte Kurde De La Région De Sö‘örd Transcrit Et Traduit. Journal Asiatique, Dixième Série, Tome XV, Paris: Imprimerie Nationale, 107-117.
• Erpolat, M.S. (2006), Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı’ndaki Aşiretler. I.Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu Bildirileri 26-28 Mayıs 2006 içinde (s. 448-466). İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları.
• Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaplan, Y. (2022a). Di Navbera Çanda Nivîskî û Devkî da Beyta Feqîyê Teyran. Nubihar Akademi, 5 (18), 11-45. DOI: 10.55253/2022.nubihar.1215773
• Kaplan, Y. (2022b). Helsengandinek li ser Cureyên Vegêranê yên di Folklora Kurdî da (Destan, Beyt û Vegêranên Strankî) . International Journal of Kurdish Studies, 8 (2), 273-292. DOI: 10.21600/ijoks.1144690
• Sönmez, N. (2021). Di Kilamên Dengbêjîyê da Bûyera Mûsa Begê Mûşê û Gulîzarê. Nubihar Akademi, 4 (16), 102-123. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/nubihar/issue/67778/874176
• Subaşı, K. (2023). Fesad û Bêbext di Trajedîya Evînê da: Weku Nimûne Destanên Evîna Mêjûyî. Mukaddime, Özel Sayı - Klasikten Moderne Aşk Mefhumu, 148-176. DOI: 10.19059/mukaddime.1243035
• Tan, A. (2011). Turabidin’den Berriyê’ye, Aşiretler, Dinler, Diller, Kültürler. İstanbul: Nubihar Yayınları.
• Tek, A. (2021). Eskatolojî, di Edebiyata Kurdî de Numûneyên Wê û Nû-varyanteke “Beyta Sekeratê” . Nubihar Akademi , 4 (16) , 15-43 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/nubihar/issue/67778/1035607
• Online Baqi Xido (2020). https://www.youtube.com/watch?v=CFdT_9duWc0 https://www.youtube.com/watch?v=LoUOPLec2CU&t=6s (Dîtin 05.01.2023).
• Evdilhadî Arzûnoglu (2018). https://www.youtube.com/watch?v=hdNHNRpxsGg (Dîtin 06.01.2023)
• Henîfê Minazê (2020). https://www.youtube.com/watch?v=PG9S7oigr_M. (Dîtin 07.01.2023)
• Hesen Nazî (2018). https://www.youtube.com/watch?v=Zl6m6Ip_X58. (Dîtin 08.01.2023)
• Hesenê Şilbê (2021). https://www.youtube.com/watch?v=Lh9ZvhhXV4E (Dîtin 09.01.2023)
• Îbrahîmê Pîrikî. (2022). https://www.youtube.com/watch?v=CmORKSbTfu0. (Dîtin 10.01.2023)
• Lezgîn Seydo, Celo Şingalî (2012). https://www.youtube.com/watch?v=xmRzaqygj-A (Dîtin 12.01.2023)
• Mecîd Hemgulî (2021). https://www.youtube.com/watch?v=wuZp7BKVp30 (Dîtin 15.01.2023)
• Menanî Fayiq (2020). https://www.youtube.com/watch?v=T6A8ifbub-s (Dîtin 18.01.2023)
• Mihemed Pîro û Casim Şîkakî (2017) Varyantek Salih û Kejê (Berhevkar) Yaşar Kaplan.
• Nadir Zêtî (2021). https://www.youtube.com/watch?v=Q1bRej5XVo0 (Dîtin 20.01.2023)
• Pîr Miço (2020). https://www.youtube.com/watch?v=Kyy3Wr5ONdc (Dîtin 22.01.2023)
• Remzî Ehmed Çawûş (2022). https://www.youtube.com/watch?v=TMDKbmzcs1I (Dîtin 23.01.2023)
• Reşêd Mem Çûçanî û ‘Elî Kabê (2012). https://www.youtube.com/watch?v=5MwgXxLKuic, https://www.youtube.com/watch?v=5SQaAUcbiB4, https://www.youtube.com/watch?v=VN6xG1dlNeY (Dîtin 24.01.2023)
• Seid Gabari (2020), https://www.youtube.com/watch?v=Psgqa1uxSr4 (Dîtin 27.01.2023)
• Sidiq Karliova (2017). https://www.youtube.com/watch?v=OPX3pnUcw2Y&t=685s (Dîtin 28.01.2023)
• Şakiro (2020). https://www.youtube.com/watch?v=44HqZs0p9oM (Dîtin 29.01.2023)
• Ubeyyit Altun, 2021, https://www.youtube.com/watch?v=V6nhNkANvUM (Dîtin 30.01.2023)
• Zahiro (2020). https://www.youtube.com/watch?v=8ZK8zWWMeH8 (Dîtin 02.02.2023)