Ezilmiş ve Aşağılanmışlar: 1960’lar Türkiye’sinde Gecekondu Meselesi

Yıl 2017, Cilt: 41 Sayı: 1, 195 - 230, 01.05.2017

Sinan Tankut Gülhan

Öz

 Bu makale Türkiye kentleşmesi deneyimi ve şehircilik yazınından yola çıkarak iki hat üzerinden, popülist politikaların şehirdeki en belirgin tezahürü olan gecekondulara dair kuramsal ve tarihsel bir tahlil gerçekleştirmek üzere yazılmıştır. Birinci hat, bir kentsel barınma biçimi olan gecekondunun nasıl olup da geniş halk kesimlerinin siyasi eylemliliğinin ve farklı bir çeşit iktidar dilinin üretildiği mekân olduğunu sorgular. Burada, ezilmişlik ve aşağılanmışlık mefhumu ortaya çıkar ve esasında işaret ettiği Türkiye’nin son otuz yılına damgasını vurmuş olan mağduriyetin farklı bir düzlemde inşasıdır. İkincisi, gecekondu fikrinin hangi toplumsal safhalardan geçerek Türkiye kentsel yazınının belki de en önemli kavramsal aygıtı olduğunu anlamaya çalışır. Bu iki güzergâhı izleyen yazı 1960’ların –ve kısmen daha öncesinin- Cumhuriyet gazetesi arşivinden faydalanarak 27 Mayıs’ın öncesi ve sonrası evreleri de takip eder. 1960’lar kritik öneme sahiptir, çünkü devletin mekânsal süreçler üzerindeki gücünü kullanarak mülksüz halk kesimlerinin topraklandırılması yönündeki arayışın çok kısa zamanda yerini kitlelerin ve göçün nicel gücü karşısında karamsarlığa bıraktığı bir zaman dilimini temsil eder.

Anahtar Kelimeler

Gecekondu, Türkiye’de kentleşme, Türkiye şehircilik tarihi, 1960’larda kentleşme, kent çalışmaları.

Kaynakça

• Akcan E (2012). Ernst Reuter ve Türkiye’de Sosyal Konut. Mülkiye Dergisi, 36(2), 105- 118
• Ball M (1981). The Development of Capitalism in Housing Provision. International Journal of Urban and Regional Research, 5(2) 145-177.
• Ball M vd. (1988). Housing and Social Change in Europe and the USA. London; New York: Routledge.
• Belik Kıray M (1964). Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Plânlama Teşkilâtı.
• Belik Kıray M (1972). Örgütleşemeyen Kent: İzmir’de İş Hayatının Yapısı ve Yerleşme Düzeni. Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği.
• Bellér-Hann I ve Hann C (2003). İki Buçuk Yaprak Çay: Doğu Karadeniz’de Devlet, Piyasa, Kimlik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav K (1981). Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Boratav K vd. (1984). Kriz, Gelir Dağılımı ve Türkiye’nin Alternatif Sorunu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Burnett J (1986). A Social History of Housing, 1815-1985. London ; New York: Methuen.
• Business Insider Rio Is Finally Issuing Land Titles In The Notorious Favelas. http://www. businessinsider.com/rio-is-finally-issuing-land-titles-in-its-favelas-2012-5. Son erişim tarihi 15 November 2015.
• Cansever T (2008). İstanbul’u Anlamak. Timaş Yayınları.
• Carlyle T (1843). Past and Present. Chapman and Hall.
• Cohen R (1977). Charles William Merton Hart, 1905-1976. American Anthropologist, 79(1): 111–112.
• Cumhuriyet (17/07/1947). Gecekondu Evleri ve Vali Vekili. 1.
• Cumhuriyet (25/07/1947). Gecekondu Evleri İçin Yeni Bir Karar. 1.
• Cumhuriyet (03/05/1960). Demokratlar da Seçim Hazırlığı Görüyorlar. 1.
• Cumhuriyet (13/03/1960). İstanbul’da 60 Binden Fazla Gecekondu Var. 1.
• Cumhuriyet (23/03/1960). Gecekondular İle İlgili C.H.P. Teklifi. 1–5.
• Cumhuriyet (04/02/1960). Yıktırılan Gecekonduların Briketleri Yazlık Sinema İnşaatında Kullanılıyor. 3.
• Cumhuriyet (31/05/1960). Bütün Belediye Meclisleri Millî Komitece Feshedildi. 1.
• Cumhuriyet (06/05/1960). Gecekondu Tapularının Tevziine Devam Edilecek. 1.
• Cumhuriyet (07/03/1960). Gecekondularla Ilgili Bir Açıklama. 1.
• Cumhuriyet (27/09/1960). Memleketimiz 7-8 Bölgeye Ayrılıyor: Bu Bölgelerde İktisadi Şartlara Uygun Endüstriler Kurulacak. 1.
• Cumhuriyet (13/04/1961). Okuyucu Mektubu: Şehrin Göbeğinde Gecekondu Mahallesi Şişli’den K. Şükrü Yazıyor. 5.
• Cumhuriyet (22/04/1961). Okuyucu Mektubu: Yeni Bir Gecekondu Mahallesi Mi? 5.
• Cumhuriyet (20/11/1970). Kolera Geçti, Fakat Gene Gelebilir. Taşdelen Suları Reklamı. 5.
• Cumhuriyet (23/11/1970). DDY, Kolera Yüzünden 20 Milyon Zarar Etti. 1.
• Erdemir Y (1960). Cumhuriyet Gazetesi Yazı İşleri Müdürlüğüne. Cumhuriyet, 4 Temmuz, 3.
• Erman T (2001). The Politics of Squatter (Gecekondu) Studies in Turkey: The Changing Representations of Rural Migrants in the Academic Discourse. Urban Studies, 38(7): 983–1002.
• Erman T ve Eken A (2004). The ‘Other of the Other’ and ‘unregulated Territories’ in the Urban Periphery: Gecekondu Violence in the 2000s with a Focus on the Esenler Case, Istanbul. Cities, 21(1): 57–68.
• Erman T (2004). Gecekondu Çalışmalarında ’Öteki’ Olarak Gecekondulu Kurguları. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, (1). http://ejts.revues.orgwww.ejts.revues.org/85 Son erişim tarihi 17 Kasım 2015.
• Felek B (1959). Hadiseler Arasında: Bir Şehir Uşağının Tasası. Cumhuriyet, 4 Mart, 3.
• Gülhan ST (2014). The Honorable Exception: State and the Social Production of Concrete Space in Istanbul. http://gradworks.umi.com/36/41/3641987.html. Son erişim tarihi, 29/01/2017.
• Gültekin MN (2007). Orhan Kemal’in Romanlarında Modernleşme, Birey ve Gündelik Hayat. Ürün Yayınları.
• Gürbilek N (2015). Sessizin Payı. İstanbul: Metis.
• Harloe M (1988). The Changing Role of Social Rented Housing. İçinde: Ball, M., Harloe, M., and Martens, M. (der), Housing and Social Change in Europe and the USA. London; New York: Routledge, 41-86.
• Hart CWM (1969). Zeytinburnu Gecekondu Bölgesi. Çev. N Saran, İstanbul: İstanbul Ticaret Odasi.
• HDA (2012). South Africa: Informal Settlements Status. Johannesburg, South Africa: The Housing Development Agency.
• Huchzermeyer M (2004). Unlawful Occupation: Informal Settlements and Urban Policy in South Africa and Brazil. Africa World Press.
• İpekçi A (1970). Her Hafta Bir Sohbet: Kolera’yı Nasıl Atlattım. Milliyet, 26 Ekim, 9.
• Karpat KH (1976). The Gecekondu : Rural Migration and Urbanization. Cambridge ; New York: Cambridge University Press.
• Karpat KH (2003). Türkiyede Toplumsal Dönüsüm. Ankara: İmge Kitabevi Yayinlari.
• Kaynar MK (2016). Türkiye’nin 1950’li Yılları. İstanbul: İletişim.
• Keleş R (1971). Urbanization in Turkey. New York: Ford Foundation.
• Keleş R (1986). Ernst Reuter ve Türk Kentbilimi. Amme İdaresi Dergisi, 19(3): 81–98.
• Keleş R (2010). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş R. Özgeçmiş. http://kentcevre.politics.ankara.edu.tr/RusenKeles.htm. Son erişim tarihi, 11/12/2015.
• Keyder Ç (1987). State and Class in Turkey : A Study in Capitalist Development. London; New York: Verso.
• Keyder Ç (1988). Türk Tarımında Küçük Meta Üretiminin Yerleşmesi. İçinde: Pamuk, Ş. and Toprak, Z. (der), Türkiye’de Tarımsal Yapılar. Ankara: Yurt Yayınları, 163-173.
• Mayhew H. (1851). London Labour and the London Poor. London: Griffin, Bohn, and Co.
• Millet Meclisi (1966). Birleşim 107. http://www.tbmm.gov.tr/ tutanaklar/TUTANAK/ MM__/ d02/c007/mm__02007107.pdf. Son erişim tarihi, 16/02/2016.
• Milliyet (7/9/1950). Zeytinburnu’ndaki Gecekonduların İmarı, 1.
• Milliyet (16/10/1970). Kolera Şüphesi Belirdi. : 1–9.
• Öncü A (1988). The Politics of the Urban Land Market in Turkey: 1950–1980. International Journal of Urban and Regional Research, 12(1): 38–63.
• Öner F (1947a). ‘Gecekondu Evleri’ Niçin ve Nasıl Yapılıyor? Cumhuriyet, 20 Temmuz, 1.
• Öner F (1947b). ‘Gecekondu’ evleri de Karaborsaya Düştü! Cumhuriyet, 22 Temmuz, 1.
• Orhan Kemal (2008). İstanbul’dan Çizgiler. İstanbul: Everest Yayinlari.
• Owen R ve Pamuk Ş (1998). A History of Middle East Economies in the Twentieth Century. I.B.Tauris.
• Özbek M (2013). Popüler Kültür ve Orhan Gencebay. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özkoçak V (1970). Sağlık Bakanı’yla Beraber Sağmalcılar’ı Teftiş Ettik. Milliyet, 16 Ekim, 9.
• Öztürk M (2004). Türk Sinemasında Gecekondular. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, (1). https://ejts.revues.org/94. Son erişim tarihi, 10/01/2016.
• Pérouse JF (2011). Istanbul’la Yüzleşme Denemeleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Planck U (1977). Türkiye’de Köy Sosyolojisi. Erzurum Atatürk Üniversitesi İşletme Dergisi, 2(4), 223-241.
• Ran NH (1972). Seçmeler. Ü Tamer (der). Ararat Yayınevi.
• Riis J (2011). How the Other Half Lives: Studies Among the Tenements of New York. Applewood Books.
• Stern FR (1999). Dreams and Delusions: The Drama of German History. Yale University Press.
• Stokes M (1998). Türkiye’de Arabesk Olayı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tanyeli U (2004). İstanbul 1900-2000: Konutu ve Modernleşmeyi Metropolden Okumak. Akın Nalça.
• Tekeli İ (1994). Development of the Istanbul Metropolitan Area: Urban Administration and Planning. IULA.
• Tekeli İ (1996). Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konut Sorununun Gelişimi. Ankara: T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı.
• Tekeli İ (2009). Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli İ (2010). Konut Sorununu Konut Sunum Biçimleriyle Düşünmek. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tekeli İ vd. (1976). Gecekondulu, Dolmuşlu, İşportalı Şehir. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Tümertekin E (1997). İstanbul, İnsan ve Mekân. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Varoğlu H (1947). Bu da Bir Şey. Cumhuriyet, 14 Mayıs, 3.
• Yasa İ (1970). Gecekondu Ailesi. AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 25(4): 9–18.
• Yaşar Kemal (1960a). Bu Pazar. Cumhuriyet, 14 Şubat, 3.
• Yaşar Kemal (1960b). Neden Geliyorlar I. Cumhuriyet, 14 Şubat, 1,5.
• Yavuz F (1982). Siyasal Bilgiler Fakültesi (Mülkiye) Anılarım. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 37(1). http://dergipark.ulakbim.gov.tr/ausbf/article/ download/5000099619/5000092761. Son erişim tarihi: 1 Şubat 2016].
• Yirmibeşoğlu F (2009). Emlak Komisyoncularının Mekânsal Dağılım Süreci ve İstanbul’da Konut Piyasası. İTÜ Dergisi A, 7(2).