Müslüman Ülkelerin Dünya-Sistemiyle İlişkisi ve İslamcı Hareketlerin Metot Seçimi

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 3, 5 - 34, 07.11.2016

Utku Aybudak

Öz

Bu çalışma Müslüman ülkelerdeki İslamcı mücadeleler ile ilgilenmektedir. Hilafetin çöküşünden bugüne İslamcı hareketler çeşitli mücadele yöntemleri benimsemiş ve uygulamışlardır. En temel argüman, kapitalist dünya ile ilişki kurma biçimi ve süresiyle benimsenen mücadele yöntemi arasında bir ilişki olduğudur. Kapitalizm, geniş bir coğrafyada çok sayıda politik birim ile yürütülen bir dünya-ekonomi sistemi olarak anlaşılacaktır. Çalışmada dünya-sistemleri analizi yaklaşımının kuramsal çerçevesi kullanılacak ve kapitalist ilişkilerin kronolojik gelişimi çerçevesinde çevre Müslüman ülkelerde yaşanan yahut yaşanmayan radikal toplumsal değişmelerin İslamcı hareketler üzerine etkileri tartışılacaktır. Dört bölümden oluşan çalışmanın giriş bölümü dünya sistemleri teorisi hakkında genel bilgiler içermektedir. İlk bölümde bir dünya-ekonomi olan kapitalizmin ortaya çıkışı ve genişlemesi ele alınacaktır. Özellikle 17. yüzyıl ve sonrasında Doğu Avrupa’yı içine çeken kapitalizmin Polonya’da tarımın örgütlenmesine nasıl etki ettiği üzerinde durulacaktır. İkinci bölüm ise Osmanlı’nın kapitalizme entegrasyon süreciyle alakalıdır. Osmanlı’nın 19. yüzyılın sonunda kapitalist iş bölümü içinde olduğu kuşkusuzdur ancak entegrasyon sürecinin ne zaman başladığı son derece tartışmalı bir konudur. Bu bölümde aynı zamanda Osmanlı’nın kendine has iktisat politikası ve Pazar için tarımsal üretimin arttırılması adına yapılan düzenlemelerin toplumsal yapı üzerindeki etkilerinden de bahsedilecektir. Üçüncü bölüm dünya sisteminin dışında olmak kavramı ile ilgilidir. İlk olarak dışarıda olmanın ne manaya geldiğinden bahsedilecektir. Osmanlı’nın kapitalizmden farklı kendine has bir ekonomik sistemi vardır. Fakat dünya-sistemine dahil oldukça iktisadi problemlere sisteminin mantığı içinde çözüm bulabilme kapasitesi azalmıştır. Geç dönem Osmanlı’da ekonomik anlayışın değişmesine örnekler verilecektir. Bunun yanında sistemin dışında olan bir bölge olarak Arabistan çölleri ve o çöllerden çıkmış dini bir akım olan Vahhabilikten bahsedilecektir. Vahhabiliğin gelişimi ile dünya-sisteminin dışında bir bölgede olması arasındaki ilişki üzerinde durulacaktır. Vahhabilerin hakimiyet alanı kapitalizmin kör noktalarından çıkıp görünür oldukça yaşanan değişim üzerinde de durulacaktır. Dışarıda olmak ile İslamcı hareketlerin mücadele yöntemi tercihi arasındaki ilişkinin incelenmesinde yakın tarihten örnek olarak Somali verilecektir. Dördüncü bölümde öncelikle Osmanlı’dan Cumhuriyete geçişle beraber toplumsal değişimin iktisadi süreçler dolayısıyla değil doğrudan olduğu gösterilecektir. Daha sonra Osmanlı’nın son döneminden bu yana Türkiye’de örgütlü Müslümanlığın durumu, değişimi ve meşrulaştırıcı bir merci olmaktan çıkışı anlatılacaktır. Son olarak ise İslam’ın politik düzeyde nasıl geri geleceği sorusuna günümüz İslamcı hareketlerinin verdiği cevaplar ile o hareketlerin ait olduğu ülkelerin dünya-sistemine dâhil olma biçimi ve tarihi üzerinden ilişki kurulmaya çalışılacaktır. Bu noktada Türkiye, Arabistan ve Afganistan ele alınacak her birinde ortaya çıkan İslamcı hareketlerin farklılığının nedenleri tarihsel olarak belirlenmeye gayret edilecektir. Özellikle Türkiye’deki İslamcı hareketin devlete olan özgün bakışı tarihsel bağlamda aydınlatılmaya çalışılacaktır. Çalışmada Osmanlı/ Türkiye ile Arabistan’ın dünya-sistemi ile tarihsel ilişkilerinin yanında Somali ve Afganistan da güncel örnekler olarak ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dünya-ekonomi, Dünya-sistemleri, İslamcılık, Vahhabilik, Nakşibendilik.

Kaynakça

• Akyılmaz G (1999). Osmanlı Devletinde Reaya Kavramı ve Devlet Reaya İlişkileri. Yeni Türkiye , 4 (40), 1-19.
• Ayhan V (2010). Geçmişten Geleceğe Türkiye-Suudi Arabistan İlişkileri. Ortadoğu Analiz, 2 (23), 25-35.
• Aytaş G ve Çeltik H (2011). XIX. Yüzyılda Yapılmış Bir Haritadan Yola Çıkarak Eski İstanbul’da Tarikatların Faaliyetleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi (58), 89-104.
• Aytekin A (2009). Agrarian Relations, Property and Law:An Analysis of the Land Code of 1858 in the Ottoman Empire. Middle Eastern Studies, , 45 (6), 935-951.
• Azzam A (2008). Tevbe Suresi Tefsiri. İstanbul: Buruc Yayınları.
• Bezci B ve Mış N (2012). İslamcılığın Dönüşümünü Tartışmak: İslamcılığın Dört Hali ve Muhafazakarlaşmak. Bilgi (24), 1 - 17.
• Braudel F (1992). Civilization and Capitalism, 15th-18th Century, Volume I: The Structure of Everyday Life: The Limits of the Possible. Oakland: University of California Press.
• Bruinessen M V (2011). Ağa, Şeyh, Devlet. İstanbul : İletişim Yayınları.
• Bruinessen M V (2007). Kürdistan Üzerine Yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ceylan E (2003). Dünya-Sistemi Teorisinin Osmanlı Tarihi Çalışmalarına Yansımaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi , 1 (1), 81-95.
• Elliot J H (2006). Empires of the Atlantic World: Britain and Spain in America 1492–1830. North Yorkshire: Yale University Press.
• Gencer B (2012). İslam’da Modernleşme 1839 - 1939. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Genç O (2000). Osmanlığı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Genç R ve Kaynar R (2005). Türkiye’yi Laikleştiren Yasalar. İstanbul: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gölpınarlı A (1969). 100 Soruda Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Hobsbawm E (2000). Devrim Çağı. (B. S. Şener, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Hobsbawm E (2012). Sermaye Çağı 1848-1875. (M. S. Şener, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Kara İ (2001). “İslâm’da Ruhbanlık Yoktur” Söylemi Etrafında Dînî Otorite ve Ulemâ Üzerine Birkaç Not. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (21), 5-21.
• Kara İ (2012). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam 1. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Kasaba R (1993). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya-ekonomisi. (K. Emiroğlu, Çev.)
• İstanbul: Belge Yayınları.
• Kopar M ve Yolun M (2012). Osmanlığı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. History Studies , 4 (1), 335-358.
• Kurşun Z (1998). Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kutub S (2012). Fizilalil Kuran Tefsiri (Cilt 4). (E. Saraç, B. Karlıağa ve H. Şengüler, Çev.) Ankara: Birleşik Yayıncılık.
• Magnus R H (1997). Afghanistan in 1996 Year of the Taliban. Asian Survey , 37 (2), 111-117.
• Marchal R (2009). A Tentative Assesment of the Somali Harakat Al - Shabaab. Journal of Eastern African Studies , 3 (3), 381 - 404.
• Mardin Ş (2012). Türkiye, İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Masters B (1990). The 1850 Events in Aleppo: An Aftershock of Syria’s Incorporation into the CapitalistWorld System. International Journal of Middle East Studies , 22 (1), 3-20.
• Moore J (2002). The Crisis of Feudalism An Environmental History. Organizatıon & Environment , 301 - 322.
• Özel A (2013). İslam Hukukunda Ülke Kavramı Darulislam Darulharb. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Pamuk Ş (2007). Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk Ş (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayıncılık .
• Pamuk Ş (2014). Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Sarıkaya S (1998). Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Dini Tarikat ve Cemaatlerin Toplumdaki Yeri. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (3), 93 - 102.
• Sedillot R (2005). Değiş Tokuştan Süper Markete. (E. N. Erendor, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi.
• Shenton B ve Freund B (1978). The Incorporation of Northern Nigeria into the World Capitalist Economy. Review of African Political Economy (13), 8-20.
• Sidky H (2007). War Changing Patterns of Warfare, State Collapse, and Transnational Violence in Afghanistan: 1978 - 2001. Modern Asian Studies , 4 (41), 849-888.
• Skwarczyński A (1956). The Problem of Feudalism in Poland up to the Beginning of the 16th Century. The Slavonic and East European Review , 34 (83), 292-310.
• Şaylan G (1992). Türkiye’de İslamcı Siyaset. Ankara: Verso Yayınlar
• Şentürk H (2011). Türkiye’de İslami Oluşumlar ve Siyaset İslamcılık. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Taşkın Y (2007). Milliyetçi Muhafazakar Entelijansiya. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezcan M (1985). Eğitim Sosyolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Vidino L ve Pantucci R ve Kohlmann, E. (2010). Bringing Global Jihad to the Horn of Africa: al Shabaab, Western Fighters, and the Sacralization of the Somali Conflict. African Security , 216 - 238.
• Vine M L (2004). Land, Law and the Planning of Empire: Jaffa and Tel Aviv During the Late Ottoman and Mandate Periods. H. İslamoğlu içinde, Constituting Modernity Private Property in the East and West (s. 100-149). London: Tauris Publisher.
• Vittorio A D (2006). An Economic History of Europe. Abingdon: Routledge Press.
• Wallerstein I (2012). Modern Dünya-sistemi - 2. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wallerstein I (2012). Modern Dünya-sistemi- 1. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wallerstein I (2011). Modern Dünya-sistemi- 3. (L. Boyacı, Çev.) İstanbul: Yarın Yayınları.
• Wallerstein I (1979). The Ottoman Empire and the Capitalist World-Economy: Some Questions for Research. Review , 2 (3), 389-398.
• Yavuz H (2003). Islamic Political Identity in Turkey. New York: Oxford University Press.
• Zubaida S (2008). İslam Dünyasında Hukuk ve İktidar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi
• Yayınları.