Kamu Yönetimi Reformunda Bir Açmaz: Yerelleşme mi, Merkezileşme mi?

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 3, 159 - 180, 07.11.2016

Barış Övgün

Öz

Türkiye, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) iktidara geldiği 2002 yılından günümüze kadar ekonomi, siyaset ve toplumsal yaşam başta olmak üzere birçok alanda büyük ve önemli reform hamlelerine sahne olmuştur. Bu reform hamlelerinin en önemli alanlarından biri hiç kuşkusuz kamu yönetimidir. İktidarının ilk günlerinden itibaren geleneksel olarak kabul edilen kamu yönetimi anlayışından kurtularak yeni kamu yönetimi anlayışına dayalı bir yapının kurulması, temel amaçlar arasına alınmakta ve bu sürecin sonucunda kamu yönetiminin hantal ve bürokratik yapısından kurtulacağı iddia edilmektedir. Böylece bir anlamda meşruiyetini kaybettiği iddia edilen devlet yönetimine kamu yönetimi reformu aracılığıyla tekrardan güven sağlanacaktır. AKP’nin iktidara gelmesinin en önemli amaçlarından biri olarak görülen kamu yönetimi reformu, merkezi yönetimden yerel yönetimlere kadar birçok alanı kucaklamakta ve devlet, bir anlamda yeniden yapılandırılmaktadır. Türkiye’de kamu yönetimi reformu Cumhuriyet’in ilk günlerinden itibaren her zaman en önemli konulardan biri olmuş ve kamu yönetimi değişen ekonomik ve toplumsal koşullara göre yeniden biçimlendirilmiştir. Ancak şu büyük bir gerçektir ki hiçbir dönem kamu yönetimi reformu açısından AKP iktidarı süresince yaşanan büyük adımlara sahne olmamıştır. Bu nedenle kamu yönetimi özelinde söz konusu partiye atfedilen “reformlar iktidarı” adlandırması bu yönüyle büyük bir haklılık payı taşımaktadır. AKP iktidarı döneminde kamu yönetimi açısından reformların hem hız hem sayı olarak büyük bir artış göstermesi dışında, ele alınması gereken en önemli özelliği, reformların niteliğine ilişkindir. On dört yıllık zaman zarfında kamu yönetimi alanında gerçekleşen reform hamleleri aynı niteliği sergilememektedir. 2002-2011 yılları arasında gerçekleşen reformlarda Avrupa Birliği’nin itici gücüyle yerelleşme özelliği ön plana çıkarken; 2008 yılıyla başlayıp 2011 yılıyla birlikte somutlaşan kamu yönetimi reformlarında ekonomik ve siyasi nedenlerle merkezileşme eğiliminin arttığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın konusunu AKP iktidarı döneminde gerçekleşen kamu yönetimi reformlarının yerelleşme ve merkezileşme uygulamaları çerçevesinde nasıl bir seyir izlediği oluşturmaktadır. Bu çerçevede 2011 yılıyla birlikte siyasi ve ekonomik nedenler altında hızlı bir merkezileşme sürecine girildiği ancak bu merkezileşmenin yönetsel değil, siyasi bir karakter sergilemesinden dolayı yeni bir tür oluşturduğu iddia edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Adalet ve Kalkınma Partisi, kamu yönetimi, reform, merkezileşme, yerelleşme.

Kaynakça

• /10/2012 tarihinde kararlaştırılan “Büyükşehir Belediyesi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” ile gerekçesi, T.C. Başbakanlık Kanunlar Ve Kararlar Genel Müdürlüğü, Sayı: B.02.0.KKG.0.10/101-649/4099.
• Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname İle 13.12.1983 Gün ve 174 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, RGT: 09.10.1984, 18540.
• Sayılı İçişleri Bakanlığı Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun, RGT: 23.02.1985, 18675.
• Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, RGT: 24.12.2003, 25326.
• Sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, RGT: 23.07.2004, 25531.
• Sayılı Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun.
• Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu, RGT: 04.03.2005, 25745.
• Sayılı Belediye Kanunu, RGT:13.07.2005, 25874.
• Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun,
• RGT: 08.02.2006, 26074 ve 5449 Sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun Genel Gerekçesi, (http://www.dika.org.tr). Son erişim tarihi, 11.04.2015.
• sayılı Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri İle Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu, RGT:03.05.2011, 27923.
• Sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RGT: 06.12.2012, 28489.
• sayılı çevre ve şehircilik bakanlığının teşkilat ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname, RGT: 04.07.2011, 27984.
• Sayılı Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, RGT: 17.08.2011, 28028
• Sayılı Avrupa Birliği Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, RGT:17.08.2011, 28028.
• Acartürk E ve Özgür H (2004). Teoride ve Türkiye’de Desantralizasyon. İçinde: A Yılmaz ve M Ökmen (ed) Kamu Yönetimi, Ankara: Gazi Kitabevi, 143-182.
• AK Avrupa Komisyonu (2006). Türkiye 2006 İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK Avrupa Komisyonu (2007). Türkiye 2007 İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK Avrupa Komisyonu (2010), Türkiye 2010 İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK Avrupa Komisyonu (2012). 2012 Yılı İlerleme Raporu. Brüksel.
• AK Avrupa Komisyonu (2013). 2013 Yılı İlerleme Raporu. Brüksel.
• AK Avrupa Komisyonu (2014). 2014 Yılı İlerleme Raporu, Brüksel.
• Akdoğan A A (2007). Habermas’ın Sistem Kuramı Eleştirisi Çerçevesinde Yeni Kamu İşletmeciliği ve Müzakereci Demokrasi, Amme İdaresi Dergisi, 40(4), 21-44.
• Apan A (2006). AB Mevzuatında Yerellik (Subsidiarity). Türk İdare Dergisi, 450, s.29-42
• Atay F (2004). Yerelleşme ve Kalkınma Sorunu: Kamu Yönetimi Reformu Üzerine Değerlendirme. Mülkiye Dergisi, 28(243), 131-146.
• Babacan A (2011). 2001 Krizi 381 Milyar Götürdü Kriz Olmasaydı Borç Olmayacaktı. http://www.aksam.com.tr/ekonomi/2001-krizi-381-milyar-lira-goturdu-krizolmasaydi-borc-olmayacakti/haber-2157 7. Son erişim tarihi, 18.06.2015.
• Balaban O (2004). Krizden Kaçış, Krize Kaçış: Türkiye’de Kamu Yönetimi Reformu. Çağdaş Yerel Yönetimler, 13(4), 5-18.
• Çelik F (2013). Küresel Bağımlılığın Yeni Biçimi: Belediyelerin Yerel-Merkezileşmesi ve Merkezi İdareye Pazar Olarak Bağlanması. http://blog.radikal.com.tr/kent-kulturu/kuresel-bagimliligin-yeni-bicimi-belediyelerin-yerel-merkezilesmesi-ve-merkeziidareye-pazar-olarak-baglanmasi-37743. Son erişim tarihi, 06.05.2016.
• Dik E (2013). 643 Sayılı KHK İle Düzenlenen Bakan Yardımcılığı ve Hiyerarşik Örgütlenme İçerisindeki Konumu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68 (4), 121-145.
• Eğilmez M (2013). Küresel Krizin Neresindeyiz? http://www.mahfiegilmez.com/2013/04/kuresel-krizin-neresindeyiz.html, Son erişim tarihi, 10.03.2015.
• Ersoy M (2012). Yerelden Ulusala Merkezileşerek Aynılaşan Planlama Anlayışı. http : //www.melihersoy.com/ wpcontent/uploads/2012/09/Yerelden-Ulusala-Merkezile%C5%9Ferek-Ayn%C4%B1la%C5%9Fan-Planlama-Anlay%C4%B1%C5%9F%C4%B1-SBF-Yerel-Y%C3%B6netimler-Kurultay%C4%B1nda-Sunulan-Bildiri2011.pdf, Son erişim tarihi, 13.05.2015.
• Eryılmaz B (2013). Kamu Yönetimi, Kocaeli: Umuttepe Yayınları.
• Evans B (2011), Devlet Aygıtları, İktidar Partisinin Gündemine Daha Da Bağımlı Hale Gelecek.
• http://www.sendika.org/2011/07/bryan-evans-devlet-aygitlari-iktidar-partisininsiyasal-gundemine-daha-da-bagimli-hale-gelecek/. Son erişim tarihi, 15.05.2015.
• Fedai R (2015). Kamu Yönetiminde Artan Merkez Etkisi. İçinde: B Övgün (ed), AKP Nasıl Yönetti? (2002-2015) Ankara: Nika Yayınevi, 163-203.
• Görmez K (2012). Yerelleşme-Merkezileşme Geriliminde Büyükşehir Yasası, Zaman, 18 Kasım.
• Gül H ve Özgür H (2004). Adem-i Merkeziyetçilik ve Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim
• İlişkileri. İçinde: M Acar ve H Özgür (ed), Çağdaş Kamu Yönetimi II, Ankara: Nobel Yay., 161-206.
• Güler B A (2000). Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Ademi Merkeziyetçilik mi? Çağdaş Yerel Yönetimler, 9(2), 14-29.
• Güler B A (2006). Yerel Yönetimler: Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım. 3. Baskı, Ankara: İmge.
• Güran S (1989). İktidar ve Kamu Yönetimi Bağlamında İdare’de Merkezileşme Olgusu. Amme İdaresi Dergisi, 22(4), 15-19.
• Habermas J (1976). Legitimation Crisis. London: Heineman.
• Habertük (2011). Erdoğan, Yeni Bakanlar Kurulu’nun Yapısını Açıkladı… İşte Detaylar.
• http://www.memurlar.net/haber/197649/4.sayfa?print=true, Son erişim tarihi, 16.05.2015.
• Kara M ve Palabıyık H (2007). 5355 Sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu ve Köy Birlikleri - Toplum Kalkınması İlişkisi. İçinde: H Özgür ve M Kösecik (ed), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar II, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 25-47.
• Karagöl E T (2013). AK Parti Dönemi Türkiye Ekonomisi, Ankara: SETA.
• Karahanoğulları O (2011). Kamu Hizmetleri Piyasa İlişkisinde Dördüncü Tip: Eksik İmtiyaz (Kamu-Özel Ortaklığı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 6(3), 177-215.
• Kayar N. Kamu Yönetiminde Yönetim Karmaşası ve Siyasallaşma: Bakan Yardımcıları.
• http://www.yayed.org/uploads/yuklemeler/incelemebakanyardimcisi.pdf. Son erişim tarihi, 16.04.2016.
• Kayıkçı S (2013). 643 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Çerçevesinde Türkiye’de Bakanlık Örgütlenmesinde Yeniden Yapılanma. Amme İdaresi Dergisi, 47(1), 23-51.
• Keskin N (2009). Mülki İdare Sistemi: Genel Yönetimden Esnek Gözetime. İçinde: B Övgün (ed), Kamu Yönetimi: Yapı İşleyiş Reform, Ankara: KAYAUM, 117-128.
• Koyuncu E ve Sertesen S (2012). Yerelleşmede Bir İleri İki Geri. TEPAV, Yerel Yönetim Reformu Tartışma Dizisi / Politika Notu – 5.
• Kösecik M ve Özgür H (2005). Yerel Yönetimlerde Reform: Geleneksel Modelin Değişim Süreci. İçinde: M Kösecik ve H Özgür (ed), Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar-1, Ankara: Nobel Yayınları, 1-20.
• Ortaylı İ (2000). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özcan M (2000). Subsidiarite İlkesi’nin Avrupa Birliği’nde Uygulanması ve Yerel Yönetimler Bağlamında Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Bir Değerlendirme. İçinde: TODAİE, Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildirileri, 1-2 Kasım 2000, İmaj Matbaası, 653-659.
• Özel M (2000). Kamu Yönetiminde Yeni Bir Örgütlenme İlkesi: Yerellik (Subsdiaritaet). Çağdaş Yerel Yönetimler, 9(3), 25-43.
• Rhodes, R A W (1996). The New Governance: Governing Without Government. Political Studies, XLIV, 652-667.
• Sezer Ö (2007). Hizmette Halka Yakınlık İlkesi ve Yerelleşmeye Etkisinin Türkiye’de Yerel Yönetim Reformları Açısından Değerlendirilmesi. Yerel Siyaset, 13, http://www.yerelsiyaset.com/v4/sayfalar.php? goster=ayrinti&id=582. Son erişim tarihi, 11.06.2015.
• Sezgin Z (2012). Küresel Krizin İkinci Perdesi: 2011 Avrupa Borç Krizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 4/2, S.141-150.
• Sobacı M Z (2005). Yeniden Yapılanma Sürecinde İl Özel İdarelerinin Dünü, Bugünü ve
• Geleceği Üzerine Değerlendirmeler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 14(4), 31-50.
• Stratejik Araştırma ve Planlama Kurumu Kurulması Hakkında Kanun Tasarısı Genel Gerekçesi, http://ekutup.dpt.gov.tr/haber/2002/06/GenelGerekce.doc. Son erişim tarihi, 20.06.2008.
• Taşyürek A (2008). İl Özel İdarelerine ve Belediyelere Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Konusunda Yapılan Yeni Yasal Düzenlemeler. http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/abubekir/005/. Son erişim tarihi, 15.05.2015.
• Tosun İ (2014). Kriz-Reform İlişkisi Bağlamında Türkiye’de Kamu Yönetimi Reform Süreçleri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan M ve Duru B (2014). Anakentin Zayıf Halkaları: İlçe Belediyeleri. İçinde: D İşçioğlu (ed), Uluslararası Türk Dünyası Yerel Yönetimler Sempozyumu, KKTC, 283-291.
• Uçar A (2004). Belediye Hizmetlerinin Etkinliği Açısından Hizmette Yerellik (Subsidiarite)
• İlkesi İle Yönetişim (Governance) Kavramı Üzerine Bir İnceleme. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 97-107.
• Yeldan E (2008). Kapitalizmin Yeniden Finansallaşması ve 2007 Krizi. Türkiye Ekonomi Kurumu.
• Yıldırım A (2014). Yerellik İlkesi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Bir Değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 130-140.