Politika ve Piyasa Sınırları Bağlamında Kamu Hizmeti Yayıncılığı: Türkiye’de AKP Dönemi TRT Tartışmaları

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 2, 67 - 100, 16.06.2016

Süleyman İlaslan

Öz

1980 sonrası dönemle birlikte yayıncılık alanında hızlı bir dönüşüm yaşanmaktadır. Neoliberal politikalar, yeni teknolojiler ve küreselleşme radyo ve televizyon yayıncılığının çehresini ve tartışma çerçevesini değiştirmiştir. Bu bağlamda özellikle kamu hizmeti yayıncılığının rolü, konumu ve geleceği üzerine tartışmalar yoğunlaşmıştır. Bununla birlikte günümüze kadar geçen sürede gerek kamu hizmeti yayıncılarının yeni ortama adapte olma çabaları, gerekse devletlerin kamu hizmeti yayıncılığına önem vermeyi ve hâlâ yeni roller yüklemeyi sürdürmeleri bu kurumların sonunun henüz gelmediğini ortaya koymuştur. Ancak bu durum kamu hizmeti yayıncılarının her geçen gün piyasa ve politika alanının beraberinde getirdiği daha ciddi sorunlarla karşı karşıya kalmaya devam ettiği gerçeğini değiştirmemektedir. Türkiye gibi yayıncı örgütlerle devlet arasındaki ilişkinin ve sınırların belirlenemediği ve köklü bir kamu hizmeti yayıncılığı anlayışının inşa edilemediği ülkelerde bu sorunlar daha da karmaşıklaşmaktadır. Bu bağlamda, bu çalışmada 2000’li yıllarda Türkiye’de Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) iktidarları döneminde kamu hizmeti yayıncılığının gelişimi, karşı karşıya kaldığı sorunlar ve tartışmalar incelenmektedir. Bu, neoliberal politikaların sürdürüldüğü, AB sürecinin ön plana çıktığı ve devletin bir dönüşüm içine girmesi bağlamında yoğun politik mücadelelerin yaşandığı bir dönemdir. Dolayısıyla TRT’nin de bu gelişmeler çerçevesinde ele alınması önem taşımaktadır. Bu dönemde TRT’nin hala ciddi bir politik tartışma ve mücadelenin konusu olduğu ve AB süreciyle birlikte gerçekleştirilen yeni düzenlemelerle toplumsal ve kültürel konularda tartışmaların odağına yerleştiği görülmektedir. Bununla birlikte, TRT hâkim piyasacı politikalara uyumlu bir yöneliş içindedir. Bu çerçevede, AKP dönemindeki siyasi, ekonomik ve toplumsal gelişmeler bağlamında Türkiye’de kamu hizmeti yayıncılığının nasıl tartışıldığı, hâkim politikaların bu tartışmaların çerçevesini nasıl şekillendirdiği ve bu politikalar karşısında TRT’nin ne tür bir yöneliş sergilediğine odaklanılmıştır. Bu inceleme üzerinden Türkiye’de kamu hizmeti yayıncılığının konumu ve gelişimi üzerine eleştirel bir sorgulama yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kamu hizmeti yayıncılığı, TRT, yayıncılık politikaları, devlet, piyasa

Kaynakça

• Aalberg T vd. (2010). Media Systems and the Political Information Environment: A Cross National Comparision. International Journal of Press/Politics, 15 (3), 255-271.
• Adaklı G (2006). Türkiye’de Medya Endüstrisi: Neoliberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrol İlişkisi. Ankara: Ütopya.
• Adaklı G (2010). Neoliberalizm ve Medya: Dünyada ve Türkiye’de Medya Endüstrisinin Dönüşümü. Mülkiye, XXXIV (269), 67-84.
• Adaklı G (2013). 2002-2008: Türk Medyasında AKP Etkisi. İçinde: İ Uzgel ve B Duru (der), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu. Ankara: Phoenix, 559-613.
• Ahmad F (1996). Demokrasi Sürecinde Türkiye. Çev. A Fethi, İstanbul: Hil Yayın.
• Ahıska M (2005). Radyonun Sihirli Kapısı: Garbiyatçılık ve Politik Öznellik. İstanbul: Metis.
• Aşık M (2007). TRT Müdürü. Milliyet, 22 Kasım.
• Bardoel J ve Brants K (2003). From Ritual to Reality: Public Broadcasters and Social Responsibility in the Netherlands. İçinde: G. F. Lowe ve T. Hujanen (der), Broadcasting and Convergence: New Articulations of the Public Service Remit, Göteborg: Nordicom, 167-185.
• Bardoel J ve d’Haenens L (2008). Reinventing Public Service Broadcasting in Europe: Prospects, Promises and Problems. Media, Culture and Society, 30 (3), 337-355.
• Bakırezer G ve Demirer Y (2013). AK Parti’nin Sosyal Siyaseti. İçinde: İ Uzgel ve B Duru (der), AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu (2002-2009), Ankara: Phoenix, 153-178.
• Bedirhanoğlu P (2013). Türkiye’de Neoliberal Otoriter Devletin AKP’li Yüzü. İçinde: İ Uzgel ve B Duru (der), AKP Kitabı Bir Dönüşümün Bilançosu (2002-2009), Ankara: Phoenix, 40-65.
• Bila F (2003). Kürtçe yayını TRT yapmalı. Milliyet, 17 Haziran.
• Boratav K (2005). 1980’li Yıllarda Türkiye’de Sosyal Sınıflar ve Bölüşüm. Ankara: İmge.
• Boratav K (2010). Emperyalizm, Sosyalizm ve Türkiye. İstanbul: Yordam.
• Cankaya Ö (2003).TRT: Bir Kitle İletişim Kurumunun Tarihi 1927-2000. İstanbul: YKY.
• Curran J (2002). Media and Power. London and New York: Routledge.
• Curran J (2005). Kitle İletişimi Araştırmasında Yeni Revizyonizm: Bir Yeniden Değerlendirme Çabası. İçinde: M. Küçük (der), Medya, İktidar, İdeoloji, Çev. M Küçük, Ankara: Bilim ve Sanat, 377-412.
• Curran J vd. (2009). Media System, Public Knowledge and Democracy: A Comparative Study. European Journal of Communication, 24 (5), 5-26
• Curran J ve Seaton J (2003). Power Without Responsibility: The Press and Broadcasting in Britain. London, New York: Routledge.
• Çaplı B (2003). TRT ve Kamu Hizmeti Yayıncılığı. İçinde: D. Tılıç (der), Türkiye’de Gazetecilik, Ankara: ÇGD Yayınları, 292-313.
• Çaplı B (2008).Fili Tarif Etmek: Özel Televizyona Beş Kala. Ankara: İmge.
• Çelenk S (2005). Televizyon, Temsil, Kültür: 90’lı Yıllarda Sosyokültürel İklim ve Televizyon İçerikleri. Ankara: Ütopya.
• Demirci K (2014). Türkiye’de 2000 Sonrası Genel Seçim Kampanyalarında Demokrasi Söylemi. Mülkiye, 38 (1), 35-73.
• Demirci K (2015). Türkiye’de Yurttaş-Devlet İletişimi Açısından E-Devlet Uygulamaları: BİMER Örnek Olayı. Akdeniz İletişim Dergisi, 23, 96-114.
• DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 2001-2005. Ankara: DPT.
• Eyüboğlu A (2014). TRT’nin 15 Kanalını artık TNS ölçecek. Milliyet, 2 Nisan.
• Garnham N (2003). A Response to Elizabeth Jacka’s ‘Democracy as Defeat. Television New Media, 3, 193-200.
• Golding P ve Murdock G (2002). Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik. İçinde: S İrvan (der), Medya, Kültür, Siyaset, Çev. D B Kejanlıoğlu, Ankara: Alp Yayınevi, 59-100.
• Harrison J ve Woods L M (2001). Defining European Public Service Broadcasting. European Journal of Communication, 16(4), 477-504.
• Iosifidis P (2010). Pluralism and Funding of Public Service Broadcasting across Europe. İçinde: P Iosifidis (der), Reinventing Public Service Communication: European Broadcasters and Beyond, London: Palgrave Macmillan, 23-35.
• Kansu G (2004). Planlı Yıllar: Anılarla DPT’nin Öyküsü. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kuruç B (2010). Bir Planın Anatomi Politiği: Dördüncü Plan’ın Hazırlanışı ve Sonu. İçinde: E Türkcan (der), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü 1960-1980, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 357-410.
• Kejanlıoğlu D B (2001). Turkish Broadcasting Policy in a Historical Context: Continuties and Discontinuties in the 1990s. Kültür ve İletişim, 4 (2),86-104.
• Kejanlıoğlu D B (2004). Türkiye’de Medyanın Dönüşümü. Ankara: İmge.
• Keyder Ç (2007). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocabaşoğlu U (2010). Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna: TRT Öncesi Dönemde Radyonun Tarihsel Gelişimi ve Türk Siyasal Hayatı İçindeki Yeri. İstanbul: İletişim.
• Kubilay Ç (2005). Türkiye’de Anadillere Yönelik Düzenlemeler ve Kamusal Alan: Anadil ve Resmi Dil Eşitlemesinin Kırılması. İletişim Araştırmaları, 2(2), 55- 86.
• Moe H (2010). Governing Public Service Broadcasting: ‘‘Public Value Tests’’ in Different National Contexts. Communication, Culture and Critique, 3(2), 207-223.
• Moe H (2011). Defining Public Service Beyond Broadcasting: The Legitimacy of Different Approaches. International Journal of Cultural Policy, 17 (1), 52-68.
• Murdock G (2001). Money Talks: Broadcasting Finance and Public Culture. İçinde: E Buscombe (der), British Television: A Reader, Oxford: Oxford University, 118-141.
• Murdock G (2004). Building the Digital Commons: Public Broadcasting in the Age of Internet. The 2004 Spry Memorial Lecture, University of Montreal.
• Murdock G (2005). Public Broadcasting and Democratic Culture: Consumers, Citizens, and Communards. İçinde: J Wasko (der), A Companion to Television, Oxford: Blackwell Publishing, 174-198.
• Murdock G (2010). Networking the Commons: Convergence Culture and the Public Interest. İçinde: J Gripsrud (der), Relocating Television: Television in the Digital Context, London and New York: Routledge.
• Murdock G (2013). Communication in Common. International Journal of Communication, 7, 154-172.
• Murdock G ve Golding P (2002). Digital Possibilities, Market Realities: The Contradictions of Communications Convergence. Socialist Register, 38, 111-129.
• Mutlu E (1988). Tarafsız Yayıncılık. AÜ. BYYO Yıllık .
• Mutlu E (2001). Ne Olacak Bu Kamu Yayıncılarının Hali. İçinde: D B Kejanlıoğlu, S Çelenk, G Adaklı (der), Medya Politikaları, Ankara: İmge, 23-78.
• Özkazanç A (2012). Cumhuriyet Döneminde Siyasal Gelişmeler: Tarihsel-Sosyolojik Bir Değerlendirme. İçinde: F Alpkaya ve B Duru (der), 1920’den Günümüze Türkiye’de Toplumsal Yapı ve Değişim, Ankara: Phoenix, 91-126.
• Papathanassopoulos S (2007). Financing Public Service Broadcasters in the New Era. İçinde: E Bens (der), Media Between Culture and Commerce 4, Bristol and Chicago: Intellect, 151-165.
• Scannell P (2001). Public Service Broadcasting: The History of a Concept. İçinde: A Goodwinve G Whannel (der), Understanding Television, London: Routledge, 11-29.
• Steemers J (1999). Between Culture and Commerce: The Problem of Redefining Public Service Broadcasting for the Digital Age. Convergence, 5 (3), 44-66.
• Steemers J (2001). In Search of Third Way: Balancing Public Purpose and Commerce in German and British Public Service Broadcasting. Canadian Journal of Communication, 26, 69-87.
• Steemers J (2003). Public Service Broadcasting is not Dead yet. Strategies in the 21st Century. İçinde: G F Loweve T Hujanen (der), Broadcasting & Convergence:. New Articulations of the Public Service Remit, Göteborg: Nordicom, 123-136.
• Sümer B (2010). Avrupa Birliği ile Uyum Süreci Bağlamında Türkiye’de Yeni Yayıncılık Yasası. Mülkiye, 34 (269), 199-224.
• Sümer B (2014). Avrupa Birliği’nde Kamu Hizmeti Yayıncılığının Finansmanına İlişkin Politika Gündemi: Amsterdam Protokolü ve Etkileri. Kültür ve İletişim, Yıl. 17, No. 1, 9-38.
• Sümer B ve Adaklı G (2010). Public Service Broadcaster as a Market Player: Changing Operational Patterns of the TRT in Turkey under the AKP Leadership, 2002-2010.
• http://ripeat.org/wpcontent/uploads/tdomf/1527/Sumer%20&%20Adakli.pdf (29.09.2014).
• Tekeli İ (2014). 1970’ler Türkiyesinde Modernleşme ve Planlama. İçinde: R F Barbaros ve E J Zurcher (der), Modernizmin Yansımaları: 70’li Yıllarda Türkiye, Ankara: Efil Yayınevi, 110-135.
• Topuz H (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. İstanbul: Remzi.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu)(2008). TRT 2008 Faaliyet Raporu. Ankara: TRT.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) (2009). TRT 2009 Faaliyet Raporu. Ankara: TRT.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) (2010). TRT 2010 Faaliyet Raporu. Ankara: TRT.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) (2011). TRT 2011 Faaliyet Raporu. Ankara: TRT.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) (2012). TRT 2012 Faaliyet Raporu, Ankara: TRT.
• TRT (Türkiye Radyo Televizyon Kurumu) (2013). TRT 2013 Faaliyet Raporu, Ankara: TRT.
• Uzgel İ (2013). AKP: Neoliberal Dönüşümün Yeni Aktörü. İçinde: İ Uzgel, B Duru (der), AKP Kitabı: Bir Dönüşümün Bilançosu, Ankara: Phoenix, 11-39.
• Williams R (1968).Communications. London: Penguin Books.
• Yaylalı H (2010). Sayısal Çağda Kamu Hizmeti Yayıncılığı ve TRT’nin Güncel Stratejileri. İletişim: Araştırmaları, 8 (2), 47-80.
• Zürcher, E J (2007). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. Çev. Y S Gönen, İstanbul: İletişim.
• Zürcher E J (2014). Cumhuriyetin 50. Yıldönümü ve 70’li Yıllarda Resmi Kemalizm. İçinde: F R Barbaros ve E J Zürcher (der), Modernizmin Yansımaları: 70’li Yıllarda Türkiye, Ankara: Efil Yayınevi, 187-197.
• Milliyet Gazetesinin İnternet Arşivinden Yararlanılan Haberler
• Milliyet (21/11/2002). Kürtçe yayın sadece TRT’de.
• Milliyet (11/6/2003). Köşk’ten veto.
• Milliyet (2/8/2005). Demiröz emekli oldu.
• Milliyet (10/12/2005). Şahin’e onay çıkmadı.
• Milliyet (10/2/2006). Elektrikte TRT payı kalksın.
• Milliyet (12/5/2006). Sezer’den TRT’ye ikinci veto.
• Milliyet (8/6/2006). TRT’den ‘sansür eylemi’ne sansür.
• Milliyet (22/7/2006). ‘Elektrik sorunu’na çözüm netleşiyor.
• Milliyet (27/7/2006). Elektrik üreticileri zam istemiyor.
• Milliyet ( 29/7/2006). Zarar edeceksek üretmeyiz.
• Milliyet (23/8/2006). Elektrik kavgasında uzlaşma sağlanamadı.
• Milliyet (28/4/2008). TRT’de tartışma yaratan transferler.
• Milliyet (16/7/2008). CHP TRT Yasası’nı Anayasa Mahkemesine götürüyor.
• Milliyet (27/9/2008). TRT’de denetim tümüyle değişti.
• Milliyet (28/9/2008). TRT Çocuk 1 Kasım’dan itibaren yayında.
• Milliyet (24/10/2009). Arabada TRT vergisine iki dava.
• Milliyet (27/10/2009). Baykal: TRT bizi tavaya koyup kızartıyor.
• Milliyet (31/10/2009). Elektrik faturalarındaki TRT payı kaldırılacak.
• Milliyet (14/1/2010). TRT reyting sisteminden çıktı.
• Milliyet (15/12/2011). Enerji hâsılatından TRT payı çıkartılsın teklifi.
• Milliyet (20/12/2011). TRT Genel Müdürü’nden dizilere ağır eleştiri.
• Milliyet (21/12/2011). TRT payı tepkisine TRT’den açıklama
• Milliyet (15/12/2012). Padişahlar çizgi filmle öğrenilecek.
• Milliyet (12/11/2014). YSK’dan TRT’ye tarihi ceza.
• Milliyet (20/12/2014). Yalçın Akdoğan ‘Filinta’yı beğendi.
• Milliyet (11/5/2015). Davutoğlu Diriliş Ertuğrul dizisi setini ziyaret etti.