Yazılı Basında Suriyeli ‘Mülteciler’: Ayrımcı Söylemlerin Rasyonel ve Duygusal Gerekçelerinin İnşası

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 143 - 184, 15.04.2016

Ülkü Doğanay Hatice Çoban Keneş

Öz

Bu çalışma, anaakım basının Türkiye’deki Suriyeli mültecilere yönelik ayrımcı söylemlerin kamuoyunda yaygınlaşması ve meşru kabul edilmesindeki rolünü sorunlaştırmaktadır. Çalışma kapsamında, Suriyelilerin Türkiye’ye toplu olarak girmeye başladıkları 2011 yılının Nisan ayından itibaren sığınmacıların sayısının iki milyonun üzerine çıktığı 2014 yılının sonuna kadar geçen süre içinde tirajları dikkate alınarak belirlenen üç anaakım gazetede (Zaman, Posta ve Hürriyet) yer alan haber ve köşe yazıları incelenmiştir. Çalışmanın temel kabulü, anaakım basının sığınmacılara yönelik ayrımcı söylemleri yeniden üretirken az ya da çok, birbirine benzer bir çerçeve içinden hareket ettiğidir. Çalışma kapsamında, ulaşılan haber ve yazılar konularına, temalarına ve haber içeriklerinde Suriyeli mültecilerin nasıl ele alındığına göre ayrıştırılarak, mültecilerin Türkiye’deki varlığının gazetelerde hangi olay veya sorunlar etrafında sorunlaştırıldığı saptanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında haber söylemleri ele alınmış, mültecilerin hangi sözcüklerle nasıl tanımlandığı, onlara yönelik ayrımcı kanı ve yargıları yeniden üreten içeriklerin hangi gerekçelerle meşrulaştırıldığı sorularına yanıt aranmıştır. Bu sorulara yanıt aranırken, van Dijk’in eleştirel söylem analizi yöntemi takip edilerek haberlerin makro ve mikro yapılarına odaklanılmış, mültecilere yönelik ayrımcı söylemlerin yorumlayıcı çerçevesinin temel öğeleri irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın temel bulguları Suriyeli mültecilerin Türkiye’deki varlığının ayrımcılığın rasyonel gerekçelerini, duygusal gerekçelerini ve bu ikisinin kesiştiği noktada duygusallığın rasyonelleştirilmesi girişimini inşa etmeye yönelik dört ana söylemsel düzlemde “sorunlaştırıldığını” ortaya koymaktadır: Suriyeli mültecilerin varlığını bir “tehdit” olarak çerçeveleyen haber ve yazılarda, bu tehdit algısı hükümetin dış politikasını eleştirmenin bir aracı olarak da kullanılırken, sığınmacılar getirdikleri ekonomik yük ve güvenlik sorunu ile ilişkilendirilmektedir. İkinci düzlemde, Suriyelilerin Türkiye’deki varlığı, hak ihlalleri ve/veya meselenin insani boyutu göz önüne alınmaksızın, harcanan paralar, yapılan yardımların miktarı ve mültecilerin sayısına yapılan vurgularla “nesnelleştirilmektedir”. Üçüncü olarak, mültecilerin Türkiye’deki varlığını, içinde bulundukları koşulları ve kamuoyunda mültecilerin kentlerdeki “aşırı görünürlüğüne” yönelik tepkileri “duygusallaştıran” bir söylemsel düzlem karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Suriyeli mülteciler, ulusal basın, ayrımcılık, söylem analizi

Kaynakça

• Ataman H (2014). Yazılı Basında Ayrımcı Söylem, Suriyeli Mülteciler. İçinde: Hrant Dink Vakfı, Medyada Nefret Söylemi ve Ayrımcı Dil Eylül - Aralık 2014 Raporu, nefretsoylemi.org. Son erişim tarihi 21.10.2015, 61-105.
• Aydınkaya F (2008). Yeni Faşizmin Kökenleri: Ebedi Dönüş, İstanbul: Belge Yayınları.
• Anderson Benedict (2006). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism.(Revised Edition). London: Verso.
• Billig M (1995). Banal Nationalism. London: Sage Publications.
• Calhoun C (1997). Nationalism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Douglas Mary (2007). Saflık ve Tehlike Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlenmesi (Kirlilik ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi), İstanbul: Metis.
• Dinçer B O vd. (2013). Suriyeli Mülteciler Krizi Ve Türkiye Sonu Gelmeyen Misafirlik, Brookıngs Enstitüsü & Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK).
• Bozkurt E (2007). Kant’ın Ebedi Barış Üzerine Denemesinin Günümüze Yansıması ve Anayasa Mahkemesi Denetimi. Evrensel Barış ve Medeniyetler Buluşmasında Anayasa Mahkemesinin Rolü, Ankara, 25-26 Nisan. http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/bozkurt.pdf. Son erişim tarihi: 10 Ekim 2015.
• Çoban Keneş H (2011). Irkçı-Ayrımcı Söylemlerin Kurucu Öğeleri Olarak İnkâr Stratejileri. Kültür ve İletişim Dergisi, 14/2, 71-98.
• Çoban Keneş H (2015). Yeni Irkçılığın Kirli Ötekileri Kürtler, Aleviler Ermeniler, Dipnot Yayınları, Ankara.
• Çoban Keneş H. (2016). Ayrımcı Söylemleri Kuran Bir Unsur Olarak Metaforlar: Suriyeli Mültecileri Metaforlar İçinde Tanımlamak. Journal Of Social Sciences, 15(2).
• Doğanay Ü ve Çoban Keneş H (2015). Hak Temelli Bakış Açısının Yokluğu ve Ayrımcı Söylemler Açısından Gazete Haberlerinde Mülteci Kadınlar, yayınlanmamış RWI Projesi.
• Doğanay Ü ve Karaaslan-Şanlı H (2011). Yazılı Basında Irkçı ve Ayrımcı Söylemlerin Olağanlaştırılması: Habertürk Gazetesinin ‘Sıradan Bir Gün’deki Haberleri Üzerine Bir İnceleme. Kültür ve İletişim Dergisi, 14(2), 41-70.
• Dijk T A van (1985). News Analysis: Case Studies of International and National News in the Press. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publication.
• Dijk T A van (1988). News As Discourse , New Jersey: Lawrence Earlbaum Associates Publication.
• Dijk T A van (1991). Racism and the Press, Newyork: Routledge.
• Dijk T A van (1992a), Elite Discorse and the Reproduction of Racism. İçinde: J. Stanfield ve R M Dennis(eds), Methods in Race and Ethnic Relations Research, Newbury Park, Ca: Sage.
• Dijk T A van (1992b), Discourse and the Denial of Racism. Discourse & Society, 3, 87-118.
• Dijk T A van (1999). Söylemin Yapıları ve İktidarın Yapıları, Medya İktidar İdeoloji. (Der. ve Çev. Mehmet Küçük) içinde, Ankara: Ark Yayınları.
• Dijk T A van (2003). Söylem ve İdeoloji: Çok Alanlı Bir Yaklaşım. İçinde: Söylem ve İdeoloji: Mitoloji, Din, İdeoloji. (Der: Barış Çoban ve Zeynep Özarslan), (Çev: N. Ateş), Su Yayınları, İstanbul, 13- 113.
• Dijk T A van (2005). Racism and Discourse in Spain and Latin America, Amsterdam: John Benjamins Publishing Co.
• Dijk T A van (2010). Nefret Suçları Ve Nefret Söylemi Konferansı 9-10-11 Nisan 2010, İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Ekşi A (2002). Sığınmacı ve Göçmenlerde Psikopatoloji, Türk Psikiyatri Dergisi, 13(3), 215-221.
• Erdoğan M M (2014). Türkiye’deki Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum HUGO (Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi- yay).
• Friedman D E ve Klein R (2008). Reluctant Refugee, The Story of Asylum in Britain, The British Library: London.
• Gökça G vd. Göç ve Mültecilik, http://www.multeci.net. Son erişim tarihi: Ekim 2014.
• Güçer vd. (2013). Sınırlar Arasında Yaşam Savaşı Suriyeli Mülteciler, USAK Rapor, No: 13-4.
• Gellner E (1983). Nations and Nationalism. Oxford: Basil Blackwell.
• ICAR (2004). Media Image, Community Impact Assessing The Impact Of Media And Political Images Of Refugees And Asylum Seekers On Community Relations in London. published by The Information Centre about Asylum and Refugees in the UK (ICAR).
• Hall S (1999). İdeolojinin Yeniden Keşfi: Medya Çalışmalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüşü. İçinde: Medya, İktidar, İdeoloji. M. Küçük (der.), Ankara: Bilim ve Sanat. 77-127.
• Kant I (1960) Ebedi Barış Üzerine Felsefi Deneme, (Çev. Yavuz Abadan - Seha L. Meray), Ankara.
• Kaya İ ve Eren E Y (2015). Türkiye’deki Suriyelilerin Hukuki Durumu Arada Kalanların Hakları ve Yükümlülükleri, Seta Yayınları 55.
• Kara P ve Korkut R (2010). Türkiye’de Göç, İltica ve Mülteciler, Türk İdare Dergisi, 467, 153-162.
• Kap D (2014). Suriyeli Mülteciler: Türkiye’nin Müstakbel Vatandaşları. Akademik Perspektif.
• Kolukırık S (2009). Mülteci ve Sığınmacı Olgusunun Medyadaki Görünümü: Medya Politiği Üzerine Bir Değerlendirme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (http://sbe.gantep.edu.tr), 8(1), 1-20.
• Khosravinik M (2008). British Newspapers and the Representation of Refugees, Asylum Seekers and Immigrants between 1996 and 2006. Centre for Language in Social Life http://www.ling.lancs.ac.uk/groups/clsl/index.htm.
• Köker E ve Doğanay Ü(2010). Irkçı Değilim Ama… Yazılı Basında Irkçı-Ayrımcı Söylemler, Ankara: İHOP yay.
• Kınık K (2010). Göç, Sürgün ve İltica, http://www.amnesty.org.tr. Son erişim tarihi: Ekim 2014.
• Kuşçu E (2011). Kutsal Kavramını Yeniden Düşünmek: Mana Modelinden Düzen Nosyonuna Doğru. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 11, 3, 165 -186.
• MAZLUMDER (2014). Kamp Dışında Yaşayan Suriyeli Kadın Sığınmacılar Raporu. MAZLUMDER Kadın Çalışma Grubu.
• Özden A T (2011). Türkiye’yi Bekleyen Büyük Tehlike: Bölgesel Çatışmalar ve Kitlesel Göç. TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi yayını, 91, 49-53.
• Özdemir Taştan İ ve Çoban Keneş H (2015). Papa XVI. Benedıct’in Ziyareti Ekseninde Ulusal Basında Kendimize Bakmak: Hoşgörülü ve Medeni Müslümanlar, Hayran Olunası Türkler. Kültür ve İletişim Dergisi, 18/36, Ankara: İmge yayınevi.
• Pickering S (2001). Common Sense and Original Deviancy: News Discourses and Asylum Seekers in Australia. Journal of Refugee Studies, 14(2), 169-186.
• Ryan M ve Kellner D (1997). Politik Kamera: Çağdaş Hollywood Sinemasının İdeolojisi ve Politikası. Çev: E. Özsayar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Smith A D (1991). National Identity. London: Penguin Books.
• Vicsek L vd. (2008). Representation of Refugees, Asylum-Seekers and Refugee Affairs In Hungarian Dailies. Journal of Identity and Migration Studies, 2(2).
• Wodak R ve Reisigl (2001). Discourse and Discrimination Rhetorics of Racism and Antisemitism. Newyork: Routledge.
• Yücebaş M (2015). Gaziantep Yerel Basınında Suriyeli İmgesi: Yeni Taşranın Yeni Suskunları: Suriyeliler. Birikim Dergisi, 311, 38-47.