Kamu Politikasının Görünmeyen Bir Ajanı Olarak Uluslararası Danışmanlık Firmaları: Sağlık Sektörü Örneği

Yıl 2020, Cilt: 44 Sayı: 4, 747 - 774, 09.12.2020

Aziz Küçük

Öz

çalışma, Türkiye’de kamu sektörü reformunda uluslararası danışmanlık firmalarının
rolü ve etkisini sağlık sektörü bağlamında incelemektedir. 1980 sonrası yönetim
danışmanlığı olgusunun yaygınlaşması ile birlikte uluslararası danışmanlık firmaları,
gelişmekte olan ülkelerde özelleştirme ve piyasalaştırma ekseninde kamu sektörü
yönetim reformunda öncü rol oynamışlardır. Bu yıllarda söz konusu firmalar, işletme
yönetimindeki düşünce ve değerlerin üretilmesi, yayılması ve kamu sektörüne
aktarılmasında bir köprü görevi görmüştür. Özellikle, kamuoyunda “Büyük Dörtlü”
olarak anılan Deloitte Touche Tohmatsu (Deloitte), Ernst & Young (EY), KPMG ve
PricewaterhouseCoopers (PwC) firmaları; büyüme, ortaklıklar ve şirket birleşmeleri
yoluyla sektörün egemen aktörleri haline gelmişlerdir. Bu dört büyük firma, 2019
verilerine göre 150’den fazla ülkede faaliyet göstererek bir milyondan fazla kişiyi
istihdam etmekte ve 155 milyar dolardan fazla gelir elde etmektedir.
2000’li yıllarda ise Yeni Kamu İşletmeciliği araçları olan stratejik planlama, performans
yönetimi, değişim yönetimi, yönetişim, örgütsel tasarım ve kamu-özel ortaklığı gibi
modelleri yoğun şekilde kullanarak reformların taşıyıcısı olmuşlardır. Ancak literatürde
modern yönetim bilgisinin taşıyıcıları ve örgütsel değişimin aracıları olarak görülen
uluslararası danışmanlık firmalarının küresel kamu politikaların yayılması ve transferi
konusundaki rolü şaşırtıcı bir şekilde ihmal edilmiştir. Türkiye’de ise dünyaki gelişmelere
koşut biçimde 1980 sonrası ofis açmaya başlayan bu firmalar, kapitalist dünya
ekonomisi ile derinden bütünleşmeyi hedefleyen neoliberal politikaların etkisiyle
giderek faaliyetlerini artırmışlardır.
Çalışmada, Türkiye’de Dünya Bankası ve USAID gibi kuruluşların finansal desteği
ile bu danışmanlık firmalarının sağlık sektörü reform projelerinin tasarlanması ve
uygulanması süreçlerinde önemli bir aktör olarak yer aldıkları ileri sürülmektedir. Kamu
sektörü reform sürecinde danışmanlık firmalarının faaliyetleri ve rolü; kişisel anlatılara
dayalı bir biçimden ziyade tarihsel bağlamı içinde ele alınarak, literatürün yetersizliği
ve ampirik kanıt bulmanın zorluğunun elverdiği imkanlar ölçüsünde kurumsal bilgi
ve belgeler üzerinden doküman analizi yaklaşımı ile çözümlenmeye gayret edilmiştir.
Nitekim stratejik olarak kamu politikalarına özel önem veren bu firmalar, özellikle
kamu politikaları yapım sürecinde ‘uluslararası modelleri’ ve ‘iyi uygulama örnekleri’ni
yenilikçi bir yaklaşımla sunmaktadırlar. Bu bağlamda uluslararası danışmanlık firmaları,
sağlık politikalarını ve örgütlenmesini sektörün tüm paydaşlarını kapsayacak şekilde
dönüştürmeye hatta bir bütün olarak sağlık sisteminin geleceğini şekillendirmeye
çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yönetim Danışmanlığı, Kamu Sektörü Reformu,, Uluslararası Danışmanlık Firmaları,, Politika Transferi, Türk Sağlık Sistemi.

Kaynakça

• Ağartan T (2008). Turkish Health System in Transition: Historical Backround and Reform Experience. Doctor of Philosophy of Sociology. New York: Binghampton University.
• Bağımsız Değerlendirme Grubu (2005). Türkiye’de Dünya Bankası: 1993-2004 Ülke Yardım Değerlendirmesi. 20 Aralık 2005. https://www.oecd.org/derec/worldbankgroup/ 36494162.pdf, Son erişim tarihi, 02.12.2019.
• Benavides D D (2002). Trade Policies and Export of Health Services: A Development Perspective. İçinde: Health services: Global, Regional and Country Perspectives. Washington, DC: Pan American Health Organization. Program on Public Policy and Health, Division of Health and Human Development. 53–69.
• Bozkurt U (2007). Yönetim Bilgisinin Yayılımında Danışmanlık Firmalarının Rolü: Türkiye Üzerine Tarihsel Bir Analiz. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Clark T ve Fincham R (Eds.) (2002). Critical Consulting: New Perspectives on the Management Advice Industry. Oxford: Blackwell Publishers.
• Clark T ve Salaman G (1996). “The Management Guru as Organizational Witchdoctor”. Organization, 3(1), 85-107.
• Deacon B (2007). Global Social Policy and Governance. London: Sage.
• Deloitte&Touche (2001). Proposal for the Consultancy Services for the Development of National Health Accounts. Technical Proposal May 11, 2001, Ankara: UNDP.
• Deloitte&Touche (1996). TSİM/İSM Program Tanıtımı. Deloitte&Touche TSİM Proje Ekibi, 7 Ağustos, Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Deloitte&Touche (1997a). BHSM Project Draft BHSM Maintenance Contract proposal. Deloitte&Touch BHSM Project Team, 30 September, Ankara: Ministry of Health.
• Deloitte&Touche (1997b). Ministry of Health, Pilot Implemantation of Uniform Accounting System Project, Commencement Report. 30 May, Ankara: Ministry of Health.
• Deloitte&Touche (1997c). Ministry of Health, Pilot Implemantation of Uniform Accounting System, Cost Accounting Application System General Requirements Document, 20 October, Ankara: Ministry of Health.
• Deloitte&Touche (1999). TSİM/SB 3.0 Yeni Sürüm Notları. Deloitte&Touche TSİM Proje Ekibi, Haziran 1999, Ankara: Sağlık Bakanlığı.
• Deloitte (2016). 2016 Global health care Outlook, Battling costs while improving care. https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/global/Documents/Life-Sciences-Health- Care/ gx-lshc-2016-health-care-outlook.pdf, Son erişim tarihi, 31.12.2019.
• DPT (1989). Türkiye Sağlık Sektörü Masterplan Etüdü: Mevcut Durum Raporu. Ankara.