Sermaye Birikim Sürecinin Aktörü Olarak Yerel Yönetimler: Türkiye’deki Büyükşehir Belediyelerinin Bütçe Gelirleri ve Giderleri İçin Kümeleme Analizi (2009-2018)

Yıl 2021, Cilt: 45 Sayı: 3, 731 - 769, 08.09.2021

Esra Doğan , Cem Akın

Öz

Toplumsal değişim ve ekonomik gelişme sürecinde sermaye kesiminin devlet aygıtı
ile kurduğu ilişki, kapitalist üretimin ve yeniden üretimin merkezi yönetim ve yerel
yönetimler aracılığıyla sağlanması şeklinde gerçekleşmektedir. Buna bağlı olarak
sermaye birikim sürecinin yerel düzeyde aktörü niteliğine sahip olan yerel yönetimlerdeki
sürekliliğinin temini, yapılan idari-mali düzenlemeler ile de desteklenmektedir. Bu
durum Türkiye’deki kamu mali yönetimi açısından ele alındığında temelleri 1980 sonrası
ekonomik gelişme stratejisine dayanmakla birlikte, özellikle 2000’li yıllardan itibaren
yerel yönetimlere ilişkin düzenlemelerin bulunduğu görülmektedir. Bu gelişmeler
çerçevesinde bölgesel ölçekli büyükşehir belediyeleri, 2014 yılı itibariyle 30 kente kadar
ulaşmıştır. Böyle bir süreçte farklı idari-mali düzenlemeler ile büyükşehir belediyesi
niteliği kazandırılan kentlerin dönüştürülmesindeki ortak amaç kamusal hizmetlerin
stratejik planlara dayalı olarak programlı ve uyumlu şekilde yürütülmesini sağlamaktır.
Kamu yönetimindeki etkinlik, ekonomiklik ve verimlilik kaygılarının büyükşehir
belediyesine yansıması ise yerel yönetimler maliyesinin sermaye birikim sürecinin işlevi
olma niteliği bakımından idari-mali yapıda karşımıza çıkmaktadır. Sermaye birikiminde
yerel yönetimlerin sahip olduğu bu nitelik, bütçeleri aracılığıyla da açığa çıkmaktadır.
Bununla birlikte belediye bütçeleri farklı sınıflandırmalar dahilinde ele alınabilmektedir.
Özellikle büyükşehir belediyelerinin kuruluş amaçları olan kamusal hizmet sunumunun
göz ardı edilmemesi için, hizmet sunumu ve yönetsel gider ayrımının ele alınabilmesine
imkan veren ekonomik sınıflandırma aracılığıyla, sermaye birikim sürecinde büyükşehir
belediyelerinin rolü ortaya koyulabilmektedir. Bu çalışmada da büyükşehir belediyeleri
aracılığıyla yerel yönetimlerin yeniden üretim sürecinde hızlanan ve artan rolü ampirik
olarak ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda 30 büyükşehir belediyesinin gelir
ve gider bütçeleri, bu süreçte çıkarılan yasal düzenlemelerin etkilerini incelemeye
olanak verecek şekilde 2009-2013 ve 2014-2018 dönemleri bazında kümeleme analizi
ile incelenmiştir. Yapılan analiz ve değerlendirme ile kentlerin sermaye birikimi ile
kurdukları ilişkinin temel belirleyen olmakla birlikte, büyükşehir belediyelerin de bu
ilişki de destekleyen yerel birim olarak bulundukları sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak,
kentlerin sermaye kesimi ile kurdukları ilişkinin ötesinde 30 büyükşehir belediyesinin
tamamının bütçesinde, sermaye birikiminin kısa ya da uzun vadeli olarak desteklendiği
açıkça ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Sermaye Birikimi, Yerel Yönetimler, İdari-Mali Yapı, Mekansal Biçim, Büyükşehir Belediyeleri Bütçe Gelirleri/Giderleri.

Kaynakça

• Ataay F (2001). Türkiye Kapitalizminin Mekansal Dönüşümü. Praksis Dergisi, (2) 2001, 53-96.
• Ataay F ve Güney A (2007). Kamu Yönetimi Reformu ve Neoliberal Kalkınma Anlayışı. İçinde Neoliberalizm ve Devletin Yeniden Yapılandırılması. Ankara: De Ki Yayınevi.
• Buğra A ve Savaşkan O (2014). Türkiye’de Yeni Kapitalizm Siyaset, Din ve İş Dünyası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan A E (2001). Türkiye Kentlerinde Yirmi Yılın Bilançosu. Praksis Dergisi, (2) 2001, 97-103.
• Doğan A E (2005). Neoliberal Belediyeciliğin Çelik Zırhı Yerel Kalkınma, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXIX Sayı: 246 2005, 77-88.
• Doğan E ve Sarıçimen G (2021). Vergi Yükü Perspektifinden Vergi Uyumu: 81 İl Bazında Ampirik Bir Değerlendirme. Vergi Raporu, 2021: 133-154.
• DPT (2001). Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
• Ercan F (2006). Bölgesel Kalkınmada Değişim: Devlet Merkezli Bölgesel Kalkınmadan Piyasa Merkezli Bölgesel Birikime. İçinde: A. Arı (Ed.), Bölgesel Kalkınma, Politikalar ve Yeni Dinamikler. İstanbul: Derin Yayınları, 45-116.
• Eroğlu E ve Tunç G (2018). Devletin Yeniden Ölçeklenmesi ve Finansallaşma: Yerel Yönetimlerin Mali Etkinliklerinin Değerlendirilmesi. Emek Araştırmaları Dergisi, Cilt 9 Sayı 14 Aralık 2018, 23-50.
• Ferreira L ve Hitchcock D B (2009). A Comparison of Hierarchical Methods for Clustering Functional Data. Communications in Statistics-Simulation and Computation 38, no. 9 (2009): 1925-1949.
• Göymen K (2010). Türkiye’de Yerel Yönetişim ve Yerel Kalkınma. İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Güler B A (2013). Yerel Yönetimler: Liberal Açıklamalara Eleştirel Yaklaşım. Ankara: İmge Kitapevi.
• Hands S ve Everitt B (1987). A Monte Carlo Study of the Recovery of Cluster Structure in Binary Data By Hierarchical Cluster Techniques. Multivariate Behavioral Research, 22, no. 2 (1987): 235-243.
• İzci F ve Turan M (2013). Türkiye’de Büyükşehir Belediyesi Sistemi Ve 6360 Sayılı Yasa ile Büyükşehir Belediyesi Sisteminde Meydana Gelen Değişimler: Van Örneği. Süleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 18, no.1 (2013): 117-152.