Yaşam Boyu Öğrenme Söyleminin Ekonomi Politiği

Yıl 2022, Cilt: 46 Sayı: 2, 505 - 535, 14.06.2022

Kadriye Gül Yücel

Öz

İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemi takip eden, kapitalizmin altın çağı olarak tasvir edilen süreçte yeni bir toplum düzeni inşa edilmeye başlanmış ve bu dönüşümde ‘bilgi’ başat öneme sahip olmuştur. Sanayi kapitalizminin dönüşüme uğradığı bu konjonktürde yaşanan toplumsal ve ekonomik yapıdaki köklü değişiklikler, ulaşılmaya çalışılan ‘bilgi toplumu’ hedefine hizmet etmeye yönelik dizayn edilmiştir. Üretim, tüketim ve dağıtım alanında karşılaşılan krizleri aşmak için sınıfsal yapılanmaların yeniden düzenlendiği bu dönem sanayi sonrası toplum olarak da adlandırılmaktadır. Yeni yükselen bu toplumsal yapıda bilginin emek ve sermayenin pabucunu dama attığı tezleri öne sürülmüş ve bilgi toplumuna geçişle birlikte eğitim sektörü stratejik bir önem kazanmıştır. Özünde kamusal bir hizmet olan eğitimin toplumsal faydaları arka plana itilerek bireysel fayda ön plana çıkarılmakta ve böylece eğitim, sermayenin hareket alanına çekilmektedir. Beşerî sermaye kavramı bu rolün gerçekleştirilmesinde kilit kavram olarak öne çıkmaktadır. Bu yaklaşıma göre eğitim, insan sermayesine yapılan en kritik yatırım olarak görülmekte ve piyasa odaklı eğitim anlayışı çerçevesinde eğitimin sürekli hale getirilerek ekonomik kalkınmaya ve önemli bir büyüme sanayiinin oluşturulmasına katkıda bulunacağı argümanları sıklıkla gündeme gelmektedir. Özellikle 1980’li yıllardan itibaren eğitim politikaları merkeziyetçi yapısından uzaklaştırılmış ve beşerî sermaye, küreselleşme, yaşam boyu öğrenme, bilgi toplumu gibi nosyonlar aracılığı ile eğitim piyasacı bir temele indirgenmiştir.
Eğitimin geleneksel yapısını sorgulayan ve bilginin bir üretim aracı olduğu düşüncesinden hareketle eğitimin piyasaya açılarak karlı bir sektör haline dönüştürülmesi gerektiğini savunan neoliberal yaklaşım, geleneksel örgütlenme tarzı olan okul eğitimine alternatif olarak yaşam boyu öğrenme kavramına dikkat çekmektedir. Kavramın süper gücü, eğitim maliyetlerinin bireylere yüklenmesinde gizlidir. Böylelikle, esasen sosyal bir hak olan eğitim hizmeti, bireylerin sağladığı özel fayda ön plana çıkarılarak özel hizmet olarak piyasacı bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Bireyler, ömür boyu ve sonsuz bir süreçte sürekli artan şekilde bilgi ve yeteneklerini uyumlulaştırmaktan sorumlu hale getirilmekte, böylece üretimin sosyal maliyeti de bireye kaydırılmaktadır.
Yaşam boyu eğitimin amaçları piyasanın ihtiyaçlarını karşılamaya odaklı bir hale geldiği sürece, toplumda var olan eşitsizlikleri derinleştirerek hem eğitim hem de ekonomik refah bakımından bireyler arasındaki uçurumu derinleştirmektedir. Kavram, vadettiğinin aksine işsizliğe, eşitsizliğe çözüm getirmek bir yana bölüşüm ilişkilerindeki dengesizliği artırarak sermayenin hegemonyasını pekiştirici bir etki yaratmaktadır.
Bu çalışmada öncelikle yaşam boyu öğrenme söyleminin kavramsal çerçevesi çizilecek, kavramının ortaya çıkışı ve uygulanışı neoliberal dönüşüm bağlamında ele alınarak, ardından eğitimin piyasanın ihtiyaçları doğrultusunda yeniden inşa edilmesinde kavramın rolü araştırılacaktır. Çalışmanın amacı, yaşam boyu öğrenmenin ideolojik ve felsefi temellerinin irdelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Yaşam Boyu Öğrenme, Bilgi, Eğitim, Piyasa, Neoliberalizm

Teşekkür

Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde yüksek lisans ve doktora eğitimimi kapsayan 10 yıllık süre zarfında gerek şahsi gerekse akademik kazanımlarıma katkısı olan başta Maliye bölümünün kıymetli hocaları olmak üzere tüm hocalarıma teşekkür ederim. Çalışmamın incelenmesinde emeği geçecek editör ve hakemlere de şimdiden teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Akkuş N (2008). Yaşam Boyu Öğrenme Becerilerinin Göstergesi Olarak 2006 Pisa Sonuçlarının Türkiye Açısından Değerlendirilmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Ayhan S (2005). Dünden Bugüne Yaşam Boyu Öğrenme. İçinde: F Sayılan ve A Yıldız (der), Yaşam Boyu Öğrenme Sempozyum Kitabı, Ankara: Pegem Yayıncılık,2-14.
• Bagnall, R G (2006). Lifelong Learning and the Limits of Tolerance, International Journal of Lifelong Education, 25(3), 257-269.
• Bağcı Ş E (2007). Avrupa Birliği Ülkelerinde Yaşam Boyu Eğitim Politikaları, Almanya, Danimarka ve Türkiye Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Ankara Üniversitesi.
• Bağcı Ş E (2010). Neoliberalizm ve Yaşam Boyu Eğitim: Gerçeği Gizleyen Büyülü Sözler. Eğitim, Bilim, Toplum, 30, 53-76.
• Bağcı Ş E (2015). Türkiye’de Yaşam Boyu Öğrenme: Piyasacı ve Muhafazakâr. Mülkiye Dergisi, 39 (3), 211-244.
• Borg C ve Mayo P (2005). The EU Memorandum on Lifelong Learning, Old Wine in New Bottles? Globalisation, Societies and Education, 3(2), 203-225.
• Commission of European Communities (CEC) (2000). A Memorandum for Lifelong Learning. SEC1832. Brussels: CEC.
• Duman A (2005). Türkiye’de Yaşam Boyu Öğrenme Siyasalarını Oluştur(a)mamanın Dayanılmaz Hafifliği. İçinde: F Sayılan ve A Yıldız (der), Yaşam Boyu Öğrenme Sempozyum Kitabı, Ankara: Pegem Yayıncılık, 31-44.
• Duman A (2007). Yetişkinler Eğitimi. Ankara: Ütopya Yayınları.
• European Commission (1995). White Paper on Teaching and Learning: Towards the Learning Society. Luxembourg: Office for the Official Publications of the European Communities. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED461011.pdf. Son erişim tarihi: 11/03/2021.
• European Commission (2001). European Report on the Quality of School Education, Sixteen Quality Indicators. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities.
• EURYDICE (2000) Information and Communication Technology in the Education Systems in Europe. European Commission. Brussels, https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED445665.pdf. Son erişim tarihi: 11/03/2021.
• Faure E vd. (1972). Learning to be. The World of Education Today and Tomorrow. Paris: UNESCO/Harrap.
• Green A (2002). The Many Faces of Lifelong Learning: Recent Education Policy Trends in Europe. Journal of Education Policy, 17(6), 611-626.
• Gül K (2013). Eğitimde Teknoloji Kullanımı Bağlamında Fatih Projesi'nin Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Güllüpınar F ve Gökalp E (2014). Neoliberal Zamanın Ruhu, Yaşam Boyu Öğrenme ve İstihdam İlişkileri: Yaşam Boyu Öğrenme Politikalarının Eleştirel Bir Analizi. Mülkiye Dergisi, 38(2), 67-92.
• Günlü R (2003). Özerklik, Toplumsal Dönüşüm ve Eğitim. Eğitim Bilim Toplum, 1, 1-21.
• Hirtt N (2005). Okulun Ticarileşmesinin Üç Boyutu. Çev. D Yıldırım ve M Aksarı, Eğitim Bilim ve Toplum, 3(11), 110-119.
• ILO (2004). Human Resources Development Recommendation, 2004 (No.195), International Labour Office, Recommendation R195 - Human Resources Development Recommendation, 2004 (No. 195) (ilo.org). Son erişim tarihi: 12/07/2020.
• ILO (2018). Skills Policies and Systems for a Future Workforce, Issue Brief 8, 2nd Meeting of the Global Commission on the Future of Work 15–17 February 2018, wcms_618170.pdf (ilo.org). Son erişim tarihi: 10/08/2020.
• ILO (2019). Lifelong Learning: Concepts, Issues And Actions, https://www.ilo.org/skills/pubs/WCMS_711842/lang--en/index.htm. Son erişim tarihi: 29/09/2020.
• İnal K (1996). Eğitimde İdeolojik Boyut. Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Kaya H E (2014). Küreselleşme Sürecinde Yaşam Boyu Öğrenme ve Yetişkin Eğitimi Gerçeği. Akademik İncelemeler Dergisi, 9 (2), 91-111.
• Knowles M (1996). Yetişkin Öğrenenler, Göz Ardı Edilen Bir Kesim, Çev. S. Ayhan, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• MEGEP (2006). Türkiye’nin Başarısı İçin İtici Güç, Hayat Boyu Öğrenme Politika Belgesi. Ankara: European Commission- MEGEP/SVET.
• OECD (1973). Recurrent Education: A Strategy for Lifelong Learning. Paris: OECD.
• OECD (2001). Education Policy Analysis. Paris: OECD.
• OECD (2004). Lifelong Learning, OECD Policy Brief. Paris: OECD
• OECD (2006). Taxation and Lifelong Learning. İçinde: Education Policy Analysis 2004, Paris: OECD.
• OECD (2020). Education at a Glance 2020: OECD Indicators. Paris: OECD.
• Olssen M (2008). Understanding the Mechanisms of Neoliberal Control: Lifelong Learning, Flexibility and Knowledge Capitalism. İçinde: Andreas Fejes and Katherine Nicoll (der), Foucault and Lifelong Learning: Governing the Subject, London and New York: Routledge, 34 – 47.
• Sayılan F (2001). Paradigma Değişirken: Küreselleşme ve Yaşam Boyu Öğrenme. İçinde: Cevat Geray’a Armağan, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Yayını, 609-624.
• Tan M (2005) Yaşam Boyu Öğrenme ve Toplumsal Cinsiyet Boyutunda Kimi İçermeleri. İçinde: F. Sayılan ve A. Yıldız (der), Yaşam Boyu Öğrenme Sempozyum Kitabı, Ankara: Pegem Yayıncılık, 207-220.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2000). Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005). Ankara.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı (2006). Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007- 2013). Ankara.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023). Ankara.
• UNESCO (1985). Yetişkin Eğitimi Terimleri, (der) Colin Titmus, Çev. A.Ferhan Oğuzkan, UNESCO Yayınevi
• UNESCO (2000). World Education Report, The Right to Education Towards Education for all Throughout Life. France: UNESCO Publishing.
• UNESCO (2016). 3rd Global Report on Adult Learning and Education. Hamburg: UNESCO Institute for Lifelong Learning.
• UNESCO (2019). Global Education Monitoring Report, Migration, Displacement and Education: Building Bridges, Not Walls. UNESCO Publishing.
• World Bank (2020). Enterprise Survey Database, https://www.enterprisesurveys.org/en/data/exploretopics/workforce. Son erişim tarihi: 15/02/2021.
• Yıldız A (2012). Transformation of Adult Education in Turkey: From Public Education to Life-Long Learning. İçinde: K İnal ve G Akkaymak (der), Neoliberal Transformation of Education in Turkey, Palgrave Macmillan, 245-257.