Toplumsal Cinsiyet Perspektifinden Zaman Yoksulluğu

Yıl 2023, Cilt: 47 Sayı: 1, 361 - 386, 08.07.2023

Selcen Öztürk , Pınar Sezer , Dilek Başar

Öz

Bireylerin zaman algısının değişim ve dönüşümü toplumsal yapıyı etkilerken aynı zamanda toplumsal yapıdan da etkilenmektedir. Özellikle Sanayi Devrimi sonrası ortaya çıkan kapitalist ilişkiler zamanı doğal bir süreç olmaktan çıkarmıştır. Günümüzde boş zaman kavramı ücretli çalışanların istihdamda olmadığı zamanlara addedilmektedir. Ancak boş zaman kavramı toplumsal cinsiyete dayalı eşitsizliklerden ciddi şekilde etkilenmektedir. Karşılıksız emek yükünün çoğunlukla kadınlara atfedildiği Türkiye gibi toplumlarda çalışan kadın ve erkeklerin boş zaman algısı ve tercihi ciddi şekilde farklılaşabilmektedir. Bu bağlamda bu çalışmanın temel amacı zaman algısında gerçekleşen dönüşümün toplumsal cinsiyet perspektifiyle birlikte ele alınması, toplumsal cinsiyete dair politik dönüşümlerin belirleyici etkisinin incelenmesi ve çalışan ve çalışmayan kadınlar özelinde zaman yoksulluğunun analiz edilmesidir. Bu amaçla TÜİK 2014-2015 Zaman Kullanımı İstatistikleri kullanılarak betimsel bir değerlendirme yapılmaktadır. Çalışmada zaman yoksulluğunun zaman boyutuna odaklanarak zaman yoksulluğu göreli olarak hesaplanmaktadır. Bu amaçla veri setinde yer alan zaman günlükleri kullanılarak tüm kadınlar, çalışan kadınlar ve çalışmayan kadınlar ile aynı grupların çeşitli yaş grupları için zaman yoksulluğu eşik değerleri ve zaman yoksulluğu oranları hesaplanmaktadır. Çalışmada zaman yoksulluğu eşik değerleri haftalık ortalamalar yerine hafta içi ve hafta sonu için ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Hesaplamalar hafta içinde tüm kadınlar için zaman yoksulluğu eşik değeri 174 dakika olarak hesaplanırken; çalışan kadınlar için eşik değer 90 dakika ve çalışmayan kadınlar için eşik değer 198 dakika olarak hesaplanmıştır. Söz konusu eşik değerlerin altında keyfi zamana sahip kadınlar zaman yoksulu olarak tanımlanmaktadır. Hesaplamalar hafta içinde çalışan kadınların %56.86’sının çalışmayan kadınların ise %15.26’sının zaman yoksulu olduğunu göstermektedir. Hafta sonunda ise hafta sonu çalışan kadınların zaman yoksulluğu oranı %12 iken; hafta sonu çalışmayan kadınların zaman yoksulluğu %11.88 olarak hesaplanmaktadır. Çalışmada ayrıca hafta içi çalışan ve çalışmayan kadınlar için zaman yoksulluğu eşik değerleri ve zaman yoksulluğu oranları farklı yaş grupları için de hesaplanmıştır. Hesaplamalar tüm yaş gruplarında çalışan kadınların zaman yoksulluğu oranlarının, çalışmayan kadınların zaman yoksulluğu oranlarından yüksek olduğunu göstermektedir. Çalışma kapsamında elde edilen bu sonuçlardan yola çıkarak çeşitli politika önerileri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zaman yoksulluğu, çok boyutlu yoksulluk, toplumsal cinsiyet, boş zaman, zaman kullanım anketleri

Kaynakça

• Akova O ve Çakmak T F (2015). Boş Zaman Paradigmasının Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımıyla İlişkisi Ve Tarihsel Süreç İçindeki Gelişimi. Journal of Recreation and Tourism Research, 2(3), 28-36.
• Araz B ve Güler Aydın D (2019). Veblen’in İktisat Sosyolojisinin Sosyal ve Kavramsal İlişkisellik Üzerinden Düşünülmesi. Yildiz Social Science Review, 5(2), 209-222. As D (1978). Studies of Time-Use: Problems and Prospects. Acta Sociologica, 21(2), 125-141.
• Bryson V (2007). Gender and The Politics of Time: Feminist Theory and Contemporary Debates. Policy Press.
• Burchardt T (2008). Time and Income Poverty. LSE STICERD Research Paper No. CASEREPORT57.
• Chatzitheochari S ve Arber S (2012). Class, Gender and Time Poverty: A Time‐Use Analysis of British Workers’ Free Time Resources. The British Journal of Sociology, 63(3), 451-471.
• De Grazia S (1962). Of Time. Work, and Leisure, New York: Twentieth Century Fund, 5.
• Dedeoğlu S (2000). Toplumsal Cinsiyet Rolleri Açısından Türkiye’de Aile ve Kadın Emeği. Toplum ve Bilim, 86(3), 139-170.
• Dedeoğlu S (2009). Eşitlik mi Ayrımcılık mı? Türkiye’de Sosyal Devlet, Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Kadın İstihdamı. Çalışma ve Toplum, 2(21), 41-54.
• Ecevit Y (1991). Shop Floor Control. Working Women: International Perspectives on Labour and Gender Ideology, 55.
• Ekiz Gökmen Ç (2017). Toplumsal Cinsiyet ve Zaman Yoksulluğu: Hane İçi Ücretli ve Ücretsiz Emek Sunumu. Calisma ve Toplum, 55(4): 1953-1988.
• Eraydın A ve Erendil A (1996). New Production Processes in Export-Oriented Garment Industry and Different Ways of Participation of Female Labour to This Process. Turkish Social Science Association, İstanbul.
• Güven U Z (2019). Toplumsal Dönüşüm Çerçevesinde Değişen Anlam Ve Kullanımlarıyla “Boş Zaman” Sosyolojisi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 59(2), 1125-1148.
• Hochschild A (1989). The Second Shift. Avon Books, New York.
• Işık E ve Serdaroğlu U (2015). Kadin Emeği: Feminist İktisadın Yol Haritası Üzerinden Bir Okuma. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi (MSG), 15(56): 6-14.
• Kalenkoski C M, Hamrick K S ve Andrews M (2011). Time Poverty Thresholds and Rates for the US Population. Social Indicators Research, 104(1), 129-155.
• Karmaz E (2018). Sosyal Bir Olgu Olarak Zaman Kavramının Dönüşümü. Toplum ve Kültür Araştırmaları Dergisi, (2), 69-86.
• Kiray M B (1985). Metropolitan City and the Changing Family. Family in Turkish Society, 79-93.
• Koca C ve Demirhan G (2005). Beden Eğitimi Ve Spor Alanında Toplumsal Cinsiyetin Yeniden Üretimi. Spor Bilimleri Dergisi, 16(4), 200-228.
• Koray M (2008). Sosyal Politika (3. baskı). İmge Kitabevi, Ankara.
• Mattingly M J ve Blanchi S M (2003). Gender Differences in the Quantity and Quality of Free Time: The US Experience. Social Forces, 81(3), 999-1030.
• Memiş E ve Özay Ö (2011). Eviçi Uğraşlardan İktisatta Karşılıksız Emeğe: Türkiye Üzerine Yapılan Çalışmalara İlişkin Bir Değerlendirme. Birkaç Arpa Boyu, 21, 239-268.
• Memiş E, Öneş U ve Kızılırmak B A (2012) “Kadınların Ev-Kadınlaştırılması: Ücretli ve Karşılıksız Emeğin Toplumsal Cinsiyet Temelli Bir Analizi”, Dedeoğlu S ve Elveren A Y (der.) Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde, İstanbul: İletişim Yayınları, 159-182.
• Mullahy J ve Robert S A (2010). No time to Lose: Time Constraints and Physical Activity in the Production of Health. Review of Economics of the Household, 8(4), 409-432.
• Öneş U, Kızılırmak B ve Memiş E (2015). “Türkiye’de Yoksulluk ve Hane İçi İş Zamanı Dağılımı: Analiz ve Politika Önerileri”, Dedeoğlu S ve Elveren A Y (der.) 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet içinde, 1. Baskı, Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 123-146.
• Özateş Gelmez Ö S (2016). Bakim Emeği Sömürüsünün Özneleri ya da Bir Sosyal Politika Uygulamasının Nesneleştirdikleri: Evde Bakim Uygulaması Kapsamında Bakım Veren Kadınlar. Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi.
• Özbay F (1999). Türkiye’de Evlatlık Kurumu: Köle mi Evlat mı?, Bilanço 1923-1998. Ekonomi, Toplum, Çevre, 2: 277-288.
• Özkaplan N (2009). Duygusal Emek ve Kadın İşi/Erkek İşi. Çalışma ve Toplum, 2(21), 15-23.
• Özkaplan N (2010). Türkiye İşgücü Piyasasının Dönüşümü (1980-2007). İktisat ve Toplumsal Cinsiyet, (der.) Serdaroğlu, U., Efil Yayınevi, Ankara.
• Pearce D (1978). The Feminization of Poverty: Women, Work and Welfare. Urban and Social Change Review, 11(1-2): 28-36.
• Rojek C (2005). Leisure Theory. Principles and Practice. Palgrave Macmillan London.
• Sen A (1984). The Living Standard. Oxford Economic Papers, 36, 74-90.
• Sen A (1993). Capability and Well-being. The Quality of Life, 30, 1-445.
• Sen A (1993). Markets and Freedoms: Achievements and Limitations of the Market Mechanism in Promoting Individual Freedoms. Oxford Economic Papers, 519-541.
• Shaw S M (1999). Gender and Leisure. Leisure studies: Prospects for the Twenty-first Century, 271-281.
• Stebbins R A (1982). Serious Leisure: A Conceptual Statement. Pacific Sociological Review, 25(2), 251-272.
• Summerfield S P G (2000). The Economic Contributions of Amartya Sen. Review of Political Economy, 12(1), 89-113.
• Şener Ü (2012). Kadın Yoksulluğu. Mülkiye Dergisi, 36(4), 51-67.
• Thrift N (1990). The making of a Capitalist Time Consciousness. In the Sociology of Time (105-129). Palgrave Macmillan, London.
• Toker A (2021). Boş Zaman ve Rekreasyonun Tarihsel Perspektiften Sosyolojik Bir Değerlendirmesi. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 4(10), 1000-1013. United Nations Department of Economics and Social Affairs (2010). The World’s Women 2010
• United Nations Department of Economics and Social Affairs (2010). The World’s Women 2010 https://unstats.un.org/unsd/demographic/products/Worldswomen/WW_full%20report_color.pdf
• Veal A J (2009) The Elusive Leisure Society, 4 Edition. School of Leisure, Sport andth Tourism Working Paper 9, Sydney: University of Technology, Sydney.
• Veal A J (2016). Leisure, Income Inequality and the Veblen Effect: Cross-national Analysis of Leisure Time and Sport and Cultural Activity. Leisure Studies, 35(2), 215-240.
• Vega-Rapun M, Domínguez-Serrano M ve Gálvez-Muñoz L (2021). The Multidimensionality of Poverty: Time Poverty in Spain. Journal of Time Use Research, 15(1). Vickery C (1977). The Time-Poor: A new Look at Poverty. Journal of Human Resources, 27-48.
• Warren T (2003). Class and Gender-based Working Time? Time Poverty and the Division of Domestic Labour. Sociology, 37(4), 733-752.
• Williams J R, Masuda Y J ve Tallis H. A (2016). Measure Whose Time has Come: Formalizing Time Poverty. Social Indicators Research (128), 265–283 .
• Yalçıntaş A ve Akkaya B (2019). Diplomalı Aylak Sınıf: Gösterişçi Tüketim Süreci Olarak Türk Yükseköğretim Sistemi. Efil Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2(5), 92-125.
• Yücesan-Özdemir G, Özkaplan N ve Serdaroğlu U (2010). Bir Evliliğin Hikayesi: Ev Teknolojisi Ve Kadın. İktisat Ve Toplumsal Cinsiyet, 70, 226.