Câhiliye Dönemi Arap Şiirinde Kafiye Kusurları (Evs b. Hacer Divanı Örneği)

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 141 - 154, 23.12.2022

Nurullah Oruç

Öz

Cahiliye devrine ait şiirler, Arap dili ve edebiyatı bakımından büyük önem taşımaktadır. Nitekim gerek gramer ve gerekse belagat ilmi konusunda ortaya koyulan ve günümüze kadar intikal eden eserlerin hemen hemen tümünde söz konusu şiirlerle istişhat edildiği görülür. Bununla birlikte son derece önem arz eden bu şiirler, edebi açıdan birtakım kusurlardan ari değildir. Bu kusurlardan biri de şüphesiz ki kafiye kusurudur. Cahiliye devrine ait şiirlerdeki kafiye kusurlarının müstakil bir çalışmada ele alınmamammış olması, bizi böyle bir çalışmaya sevk etmiştir. Çalışmamız, Arap Cahiliye devri şiirlerini temsilen bu dönemde yaşayan Evs b. Hacer’in Divan’ını kafiye kusurları açısından değerlendirmeyi hedefler. Kafiye kusurlarıyla ilgili birtakım görüş farklılıkları bulunmaktadır. Kimi edebiyatçı ve dilbilimcisi, kafiyedeki kusurları, kusur olarak görürken, kimileri hafif kusur ya da kusursuz olduğunu kabul eder. Çalışmamızın bir diğer hedefi de söz konusu ihtilaflara özgün bir şekilde yer verip bunları ilmi çerçevede ve şiirler ışığında değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Kafiye, Cahiliye Dönemi, Şiir, Evs b. Hacer.

Kaynakça

• Aḫfeşu’l-Evsat Ebu’l-Ḥasen Sa‘îd b. Mes‘ade. el-Kavâfî. Thk. Ahmed Râtib en-Neffâḫ. Cidde: Dâru’l-Emâne, 1974.
• Akbaş, Rıfat. “Câhiliye Poetikasında Edebî Eleştiri Örnekleri”, Ekev Akademi Dergisi 20 (2016), 573-589.
• Ali, Cevvâd. el-Mufassal fî târiḫi’l-‘Arabi kable’l-İslâm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Atîk, Abdulazîz. ‘İlmu’l-‘arûẓ ve’l-ḳâfiye. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 1987.
• Bikâ‘î, Burhânuddîn İbrahim b. Ömer. en-Nüketu’l-vefiyye bimâ fî Şerhi’l-Elfiyye. Thk. Mâhir Yasin el-Faḥl. 2 Cilt. Bureyde: Mektebetu’r-Ruşd Nâşirûn, 2007.
• Bulut, Ali. Belagat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Can, Betül. “Câhiliye Döneminde Edebî Eleştiri”, Ekev Akademi Dergisi 14 (2010), 223-230.
• Cengiz, Mehdi. “Eski Arap Şiiri Sorgulanamaz mı?: Câhiliye Şiirinin Kanonlaşmasına Dair Bir Değerlendirme”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (2021), 169-186.
• Çetin, Mehmet Zeki. Arap Şiirinin Eleştirisinde İlham. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Hafâcî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Muhammed b. Saîd. Sirru’l-feṣâḥa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1982.
• Ḥârizmî, Muhammed b. Ahmed. Mefâtîhû’l-‘ulûm. Thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• Hunâî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hasan. Kurâ‘u’n-Neml, el-Munteḫab min ġarîbi kelâmi’l-‘Arab. Thk. Muhammed b. Ahmed el-‘Umerî. 2 Cilt. Mekke: Câmiat Ummi’l-Kurâ, 1989.
• İbn ‘Abdirabbih, Aḥmed b. Muḥammed. el-ʿİḳdü’l-ferîd. Thk. eş-Şirbînî Şerîde. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs, 2013.
• İbn Ḥacer, Evs. Divânu Evs b. Ḥacer. Thk. Ömer Fârûḳ et-Tabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Erkam İbnu’l-Erkam, ts.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2002.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim. el-Me‘âni’l-kebîr fî ebyâti’l-me‘ânî. Thk. Salim Ḳaranḳâvî - Abdurrahmân b. Yahya el-Yemânî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1984.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn. Lisânu’l-‘Arab. 9 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1993.
• İbn Sîde, Ebu’l-Ḥasen Alî b. İsmâ ‘îl ed-Darîr el-Mürsî, el-Muḥkem ve’l-muḥîṭü’l-aʿẓam. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
• İsfahânî, Ebu’l-Ferec Ali b. el-Huseyn. el-Eğânî. Thk. İhsân Abbas vd. 25 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 2008.
• Kayrevânî, Ebû Ali el-Hasen İbn Reşîḳ el-‘Umde fî meḥâsini’ş-şi‘ri ve âdâbihi. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981.
• Merzubânî, Ebû Ubeydillâh Muhammed b. İmrân. el-Müveşşaḥ fî meâḫizi’l-‘ulemâi ‘ala’ş-şu‘arâ’. Thk. Muḥammed Ḥuseyn Şemsuddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
• Muberrid, Ebu’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd. et-Teğâzî ve’l-merâsî ve’l-mevâ‘iẓ ve’l-vesâyâ. Thk. İbrahim Muhammed Hasan el-Cemel. Cîze: Nahdat Mısr, ts.
• Salihoğlu, Hamit. “Câhiliye Dönemi Evsiye Şiir Ekolü”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 441-459.
• Sehâvî, Ali b. Muhammed ‘Alemu’d-dîn. Sifrü’s-saʿâde ve sefîrü’l-ifâde. Thk. Muhammed ed-Dâlî. 3 Cilt. Beyrut: Dâr Sâdır, 1995.
• Seller, Yusuf. “İbn Sellâm el-Cumahî’nin Arap Edebi Eleştirisine Katkısı: Tabakât Özelinde Bir Analiz”, İstanbul Üniversitesi İslam Tetkikleri Dergisi 12/1 (2022), 127-155.
• İbnu’s-Serrâc, Ebu Bekir Muḥammed b. Sehl b. el-Usûl fi’n-naḥv. Thk. ‘Abd el-Ḥuseyn el-Fetlî. 3 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2015.
• Tenûḫî, Ebû Ya‘lâ Abdulbaki Abdullah. el-Kavâfî. Thk. Muhammed Avnî Abdurrauf, Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-kavmiyye, 2003.
• Tuncî, Muḥammed Râcî el-Esmer, el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî ‘ulûmi’l-luġa. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2001.
• Tuncî, Muḥammed. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî’-edeb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1999.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakāt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları (2020)
• Ya‘kûb, İmîl Bedî‘. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî ‘ilmi’l-‘arûḍ ve’l-kâfiye ve funûni’ş-şi‘r. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Zebîdî, Muhammed Murtada, Tâcu’l-‘Arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Vizâretu’l-İrşâd ve’l-Enbâ’, 2001.