Kur’ân İslâm'ı Söyleminde Tutarlılık Sorunu: Vahy-i Gayr-i Metlüv Bağlamında Bilge Kul’un Kimliği Örneği

Yıl 2021, , 45 - 70, 15.06.2021

Hasan Sevim

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939263

Cited By: 1

Öz

Kur’ân-ı Kerim, Kehf Sûresi 18/65-82. âyetler arasında Hz. Mûsâ ile Bilge Kul’un yaşadığı oldukça dikkat çekici bir yolculuktan bahseder. Söz konusu yolculuğun iki kahramanından biri olan Bilge Kul’un kimliği hakkında O’nun velî, nebî ya da melek olduğuna dair farklı görüşlerin olduğu bilinmektedir. Bir görüş olarak zikredilmesine rağmen tarihî süreçte çok taraftar bulamayan Bilge kişinin melek olduğu görüşü günümüzde özellikle Kur’ân İslâmı söylemi taraftarlarınca savunulmaktadır. Allah’ın Hz. Peygamber başta olmak üzere bütün peygamberlerle iletişiminin kitap inzâl etmekten ibaret olmadığı; yanı sıra doğrudan hitap, ilham, rüya ya da melek aracılığıyla onlarla iletişime geçebileceği genelde kabul edilmektedir. Kitabı vahyetmenin yanı sıra yapılan bu iletişim, tarihî süreçte İslâm âlimlerinin çoğunluğu tarafından ‘vahy-i gayr-i metlüv’ olarak isimlendirilmiş ve zamanla kavramlaşmıştır. Kur’ân İslâmı söylemi ise vahyi, Kur’ân’la sınırlandırmakta ve kitap dışında vahyin imkânsız olduğunu iddia etmektedir. Hz. Mûsâ’ya indirilen Tevrat’ın dışında O’na ilahi bilgiler öğreten Bilge Kul’un bir melek olduğunun iddia edilip bunun gayet olağan karşılanması ile Hz. Peygamber’e Cebrâil’in gelerek Allah’tan Kur’ân’ın yanı sıra özellikle de Kur’ân’daki mücmel ifadelerin açıklanması tarzında birtakım bilgiler getirmiş olmasının imkânsız görülüp reddedilmesi ise kanaatimizce bir çelişkiye ve tutarsızlığa işaret etmektedir. Bu çalışma, vahy-i gayr-i metlüv ve Bilge Kul’un kimliği çerçevesindeki görüşleri ele alarak söz konusu tutarsızlığa dikkat çekmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân İslâmı, Vahy-i Gayr-i Metlüv, Bilge Kul, Tebyîn, Tutarlılık

The Consistency Problem of the “Islam Of the Qur’an” Discourse: The Case of The Wise Servant’s Identity in the Context of Wahy Ghaır Matlu

Öz

Surah Al-Kahf of the Holy Quran (18/65-82. verse) talks about a remarkable journey that Moses and the Wise Servant went through. It is known that there are different opinions about the identity of the Wise Servant of this journey, questioning if he was a saint, Prophet, or angel. Although it is mentioned as an opinion, the view that he was an angel, could not find many supporters in the historical process. But today, it is especially defended by the supporters of the “Islam of the Quran” rhetoric. God’s communication with all prophets, especially the Prophet Muhammad, is not just about revealing a book; besides, it is generally accepted that he can communicate with them through direct address, inspiration, dream, or via the angel. The revelation of the book, as a way of contact, has been named wahy ghair matlu (non-Quranic revelation) by most of the Islamic scholars in the historical process, this definition has been conceptualized over time. The “Islam of the Quran” rhetoric limits the revelation to the Quran claiming that the revelation out of the book is impossible. In our opinion, responding to the Wise Servant who taught divine knowledge to Moses apart from the Torah as a normal event by considering that he was an angel and on the other hand denying the case of the Angel Gabriel coming to the Prophet Mohammad with the explanation of the Quran apart from the verses of Quran, and find this kind of non-Quranic revelation impossible is a contradiction and inconsistency. This study aims to draw attention to the inconsistency mentioned above by addressing the views within the framework of wahy ghair matlu and the identity of the Wise Servant.

Kaynakça

• Abdül Cebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr. Tenzîhul-Kur’ân ‘ani’l-meta’în. Beyrut: Darü’n-Nehzat’il-Hadîs, 1442/2012.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şu‘ayb el-Arnavut. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Âlûsî, Şehabeddin Mahmûd. Rûhu’l-Meânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâr’ü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Atay, Hüseyin. Kur’ân’a Göre Araştırmalar-V. Ankara: Atay Yayınları, 1995.
• Bayındır, Abdülaziz. “Hz. Musa ile yolculuk yapan Hızır melek miydi”, Youtube. 15 Mart 2016, 00:00:20-00:01:10.
• Bayındır, Abdülaziz. “Kur’ân dışı vahiy (vahy-i gayr-i metlüv) olduğuna dair âyetlere ne dersiniz?”. Youtube. 04 Aralık 2020. https://youtu.be/6srUhEH7B6M.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Tefsiri. 22 Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2201.
• Çelebi, İlyas. “Hızır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 5 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/Hızır
• Dihlevî, Şah Velîyullah. Huccetullâhi’l-Bâliga. çev. Mehmet Erdoğan. 2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Dorman, Emre. Allah’a Öğretilen Din. İstanbul: İstanbul Yayınları, 2016.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhittin Abdü’l-Hamit. Beyrut: Mektebetül-Asriyye, ts.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Halefullah, Muhammed Ahmet. el-Fennü’l-Kasasî fi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Mektebet’ün Nehzat’ül-Mısriyye, 1972.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. İstanbul: Beyan Yayınları, 1993.
• İbn Abdilberre. Câmiu Beyâni’l-ilm ve Fazlihî. 20 Cilt. Medine: Daru İbn Cevzî, 1414/1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddîn Ebü’l-Fadl Ahmed ibn Ali. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. 4 Cilt. Beyrut: by, 1328.
• İbn Haldun, Mukaddime. İstanbul: Dergah Yayınları, 2014.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. ahmed b. Said, el-İhkâm fî usûli’l-Ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l Afâk, 1404/1983.
• İbn Kesîr, Ebü’l Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Darü’l-Marife, 1998.
• İbn Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’ânî’l-Azîm. thk. Samî b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ebü’l-Abbâs. Mecmû’u Fetâva. 37 Cilt. Riyat: Ahmed Darü evzaûs-selef, 1397.
• İbn Teymiyye. Risâle fî ‘ilmli’l-bâtın ve’z-zâhir. Beyrut: Mektebetü Mişkat, 1990.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. 5 Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Mehâsinü’t-Te’vîl, 17 Cilt. Kahire: Darü’l Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Khalifa, Rashad. Kur’ân Hadis İslam. haz. Edip Yüksel. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2013.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Kahire: Darul Kütübü’l Mısriyye, 1371/1952.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevazin. er-Risâletü’l-Kuşeyrîyye. Kahire: Daru’l Mearif, 1990.
• Matürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’ân. thk. Mecdi Bâslûm, 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-Ûyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. İslâm Hukukunda Sünnetin Yasal Konumu. çev. Durmuş Bulgur. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2007.
• Mevdûdî, Ebü’l-Alâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Heyet. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî, 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyait-türasi’l-Arabiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Şerh-u Sahihi Müslim. 9. Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-türâsi’l-Arabiyye, 1416/1995.
• Okur, Hamdi Kâşif. “Kur’ân İslâmı Söyleminin Fıkıh Usulü Açısından Değerlendirilmesi (Türkiye Örneği)”. Medenileşme Protestanlaşma Selefileşme Kitabı içinde. İstanbul: İsâr Yayınları, 2019.
• Okuyan, Mehmet. “Kur’ân’da Gizemli Bir Yolculuğun Kıssası”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 13 (2004), 65-106.
• Okuyan, Mehmet. “Kur’ân’da Vahiy Kavramı”. Youtube. 04 Aralık 2020. https://youtu.be/5lpTFoTSMhc
• Osmanî, Muhammed Taki. Sünnetin Değeri ve Bağlayıcılığı. çev. Mehmet Özşenel. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• Özpınar, Ömer. Hz. Peygamber’i ve Hadislerini Anlamak. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
• Öztürk, Mustafa. “Bilge Kul-Mûsâ Kıssası ve İslâm Kültüründe Hızır Mitosu”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 14/14-15, 2003, 260-263.
• Öztürk, Mustafa. Kıssaların Dili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’ân’daki İslam. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2018.
• Râgıb el-İsfahanî, Hüseyin b. Muhammed. Mufredâtu Elfâzi’l-Kur’ân. thk. Saffan Adnân Davûdi, Şam: Dârü’l Kalem, 1422/2002.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. Mısır: Daru’l Menâr, 1366/1947.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Kur’ân dışındaki Vahyin İmkansızlığı. İstanbul: İşaret Yayınları, 2014.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris b. Abbâs. er-Risâle. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1400/1979.
• Şafiî, el-Ümm. 11 Cilt. Kahire: Darü’l Vefa, 1422/2001.
• Şenol, Yahya. “Kur’ân’da Namaz İbadeti”, 06 Nisan 2015. https://youtu.be/jcKGGWGCfOE
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muahmmed. Fethu’l-Kâdir. Beyrut: Dâru İbn Kesir, 2010.
• Şimşek, Mehmet Said. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınları, 2012.
• Şimşek, Mehmet Sait. Kur’ân Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir-Mahmud Muhammed Şâkir. 12 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsa Muhammed b. Îsa b. Sevre (Yezîd). Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmet Muhammed Şakir vd. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Babî el-Halebî, 1395/1975.
• Ürkmez, Ahmet. “İbn-i Abbâs Hadisi Bağlamında Hızır Kültürü ve Kimliği”. Birey ve Toplum. 1/2 (2011), 176.
• Yardım, Ali, “İmran b. Husayn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/Imranb.Husayn
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Vahiy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/vahiy
• Yavuz, Yusuf Şevki. Vahiy ve Peygamberlik. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Yayınları, 1979.