Mehmet Akif Ersoy’un Eserlerinde “İttihâd-ı İslâm” Düşüncesi

Yıl 2021, , 121 - 142, 15.06.2021

Akif Çarkçı

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939279

Öz

Osmanlı İmparatorluğunun çökmeye başladığı dönemde devletin nasıl kurtarılacağı sorusu dönemin aydınlarınca neredeyse en çok tartışılan konulardan birisi olmuştur. Bu dönemde pek çok fikir ve düşünce akımı ortaya çıkmış, dönemin aydınları Osmanlıcılık, Türkçülük, Panİslâmizm, Sosyalizm gibi siyasal akımlar içerisinde çeşitli siyasi, kültürel ve sosyal faaliyetlerde bulunmuşlardır. Özellikle Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde ortaya çıkan fikir hareketleri Osmanlı’nın son döneminde birer siyasi laboratuvar işlevi görmüşlerdir. Bu anlamda dönemin önde gelen fikir hareketlerinden birisi de İslâmcılık ya da ortaya çıktığı adıyla İttihâd-ı İslâm’dır. Başlangıçta dernek faaliyeti ve dergi gibi çalışmalarla ortaya çıkan ve Osmanlı toplumu da dahil tüm İslâm ümmetinin kurtuluşunu, emperyalizm karşısında bağımsızlığını ve özgürlüğünü savunan İttihâd-ı İslâm düşüncesi Sırât-ı Müstakîm ve Sebîlürreşâd Dergileri etrafında toplanan aydınların da benimsediği ve uğrunda mücadele verdikleri bir siyasi fikri akımdır. Mehmed Âkif Ersoy da bu fikri akımın önemli temsilcilerinden birisi olup gerek imparatorluğun çöküş yıllarında gerekse Millî Mücâdele döneminde hem fikri hem de fiili anlamda etkili olmuş şahsiyetlerden birisidir. Bu çalışmada Mehmed Âkif’in şiirleri, düzyazıları ve tefsir yazıları üzerinden İttihâd-ı İslâm ve İslâmcılık düşüncesine olan katkısı ve söz konusu fikriyatla olan ilişkisi irdelenmiştir. Çalışmada yöntem olarak literatür taraması ve literatür analizi esas alınmış, Akif külliyatı içerisinde İttihâd-ı İslâm vurgusunun geçtiği fikri ve edebi eserler analiz edilerek Akif’in İslâmcılığının temel parametreleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Bilimi, İdeolojiler, İslâmcılık, İttihâd-ı İslâm, Mehmet Âkif

The Idea of “Ittihâd-ı Islam” in the Works of Mehmet Akif Ersoy

Öz

In the period when the Ottoman Empire started to collapse, the question of how to save the state was one of the most discussed topics by the intellectuals of the period. During this period, many ideas and movements emerged. The intellectuals of the period engaged in various political, cultural, and social activities within political movements such as Ottomanism, Pan-Turkism, Pan-Islamism, and Socialism. The intellectual movements that emerged especially in the Tanzimat and Constitutional periods served as political laboratories in the last period of the Ottoman Empire. In this sense, one of the leading intellectual movements of the period was Islamism, or “Ittıhad-i Islam” as it was called when it emerged. The idea of “Ittihâd-ı Islam”, which emerged initially through activities such as associations and journals, and defending the independence and freedom of the entire Islamic society (ummah), including the Ottomans, against imperialism, is a political intellectual movement that was adopted and fought for by the intellectuals gathered around Sırât-ı Müstakîm and Sebîlürreşâd Journals. Mehmed Âkif Ersoy is one of the important representatives of this intellectual movement and is one of the figures who have been influential both intellectually and on the field during the collapse of the empire and the national struggle. In this study, Mehmed Âkif’s contribution to Ittihâd-ı Islam and Islamism through his poems, prose, and tafsir writings and his relationship with the said intellectual ideas were examined. The essential method of the study consists of a literatüre review and analysis of the related literature. The basic parameters of Akif’s Islamism were tried to be determined by analyzing the idea and literary works in which the emphasis of Ittihâd-ı Islam was placed in the corpus of Akif.

Kaynakça

• Akgün, Atıf. “Mehmet Akif Ersoy’un Türk Dünyası Şairlerindeki Tesir Alanına Bir Bakış”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4) (2017), 2389-2413.
• Atsız, H. Nihal. “Mehmet Akif”, Tarih, Kültür ve Kahramanlar (Makaleler-2). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2015.
• Beydilli, Kemal. “Şark Meselesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38/352-257. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Bozpınar, Tufan. Hilafet ve Saltanat. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
• Doğan, Cem. “İttihâd-ı İslâm Yahut Bu Vatan Nasıl Kurtulur?: Mehmed Âkif’in Osmanlısı”. The Journal of Academic Social Science Studies, 6/5 (2013), 93-106.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. Mehmed Âkif Hakkında Araştırmalar II. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2006.
• Ersoy, Mehmed Âkif. “Îttihad Yaşatır, Yükseltir Tefrika Yakar Öldürür”, Sırat-ı Mustakîm, 5/116, (11 Teşrinisani 1326), 205.
• Ersoy, Mehmed Âkif. Tefsir Yazıları ve Vaazlar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Ersoy, Mehmet Akif, Safahat. İstanbul: Fide Yayınları, 2008.
• Guida, Michelangelo; Çaha Ömer. “İslâmcılık”, Dünyada ve Türkiye’de Siyasal İdeolojiler, Ankara: Orion Yayınları, 2015.
• Kabaklı, Ahmet. Mehmed Âkif. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yayınları, 2012.
• Kara, İsmail. “Türkiye’de İslâmcılık Hareketi Üzerine Birkaç Not”, Türkiye’de İslâmcılık Hareketi Sempozyumu. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Karabiber, Namık Kemal. “İslâm Birliği, Abdurreşid İbrahim ve Mehmed Âkif”, Köprü Dergisi, 108 (2009), 25. 145-146.
• Karakoç, Sezai. Mehmed Âkif. İstanbul: Diriliş Yayınları, 2005.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi. İstanbul: Risale Yayınları, 1986.
• Kaya, Hasan. Mehmed Âkif’in Dini ve Siyasi Fikirleri. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Kaya, İbrahim. Sosyal Teori ve Geç Modernlikler Türk Deneyimi. Ankara: İmge Yayınları, 2006.
• Mengüşoğlu, Metin Önal. Müstesna Bir Şair Mehmed Âkif. İstanbul: Okur Kitaplığı, 2016.
• Mertoğlu, Suat, “Sirat-ı Müstakim ve Sebilürreşad Sermuharriri Akif”, Vefatının 75. Yılında Mehmet Akif Ersoy, Uluslararası Sempozyum Bildiriler Kitabı, 83-84, İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Yayınları, 2011.
• Öz, Satılmış. “Mehmet Akif Ersoy’da Geri Kalmışlık ve Kalkınma Problemi (Safahat Örneği)”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/30, (2013), 140-161.
• Sarıcık, Murat. “Mehmet Âkif’e Göre Müminleri İslâm’da Birleştirmek ve Kardeşleştirmek Açısından Âl-i İmran Suresi 103. Ayeti”, EKEV Akademi Dergisi, 20/67 (2016), 261-289.
• Sarıtaş, Muhammed. Nurettin Topçu’da Sosyo-Pedagojik Yapı. Ankara: Mesaj Yayınları, 1986.
• Şengüler, İsmail Hakkı. Mehmed Âkif Külliyatı, 9. Cilt, İstanbul: Hikmet Neşriyat, 1990.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’de Siyasal Partiler 1. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Türköne, Mümtaz’er. Siyasî İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• Yıldırım, Ercan. İslâmcılığın İki Kurucusu Mehmed Âkif ve Necip Fazıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2016.