İslam Dininde İbadetlerin Sosyal Boyutu

Yıl 2021, , 217 - 242, 15.06.2021

Nedim Öz

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.939296

Cited By: 2

Öz

Kurumlar toplumsal hayatın yapı taşlarıdır. Din de toplumu oluşturan temel kurumlardan birisidir. En genel manasıyla kutsalın tecrübesi şeklinde din, her dönemde bireyleri ve toplumları derinden etkileyen kurumlardan biri olmuştur. Dinler genelde tecrübe ve anlatım biçimi olarak akide, ibadet ve dini cemaat yani sosyolojik anlatım şeklinde tezahür etmekte ve varlığını sürdürmektedir. Bu çalışmanın esas konusu ve amacı, din sosyolojisi perspektifinden hareketle dini anlatım biçimlerinden ibadetlerin sosyal boyutlarının dokümantasyon yöntemiyle ele alınıp analiz edilmesidir. Buna göre ibadetler, psikolojik etkileriyle birlikte İslâm toplumunun oluşmasında ve sürdürülmesinde sürekli olarak Allah’a teslimiyet, kardeşlik ve dayanışma, birbirini koruyup gözetme, hep birlikte sıkıntılara tahammül etme, kötülüklerden uzaklaşıp iyilik ortak paydasında buluşarak toplumsal paylaşmayı ve bütünleşmeyi gerçekleştirme gibi sosyal boyutları da insanlara kazandırmaktadır. Örneğin namaz ve oruç ibadeti, bireysel yönden kişiyi olgunlaştırmakla ve ahlâk kurallarına yönlendirmekle kalmamakta, toplumsal açıdan normlara, değerlere ve ahlâkî ilkelere uyumla birlikte suç ve asayiş problemlerinin önlenmesine de katkı sunmaktadır. Aynı şekilde zekât da kişisel etkisinden öte, toplumsal aktörlerin hem servete hem alt gelir seviyesindeki insanlara bakışını olumlu yönde etkileyerek sosyo-ekonomik yardımlaşmaya neden olmaktadır. Dolayısıyla ibadetlerin sadece bireyleri yönlendirmekle kalmayıp, toplumsal hayatı da düzenlediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din, İbadet, Birey, Toplum, Sosyal Boyut

Social Dimension of Prayers in Islam

Öz

Institutions are corner stones of the social life. Religion is one of the basic institutions constituting a society. As the experience of holiness in general respect, religion has always become one of the institutions affecting individuals and societies the most. Religions, as a form of experience and expression, generally appear and continue in the form of belief, prayer and religious community, in other words, sociological expression. The main subject and purpose of this study is to discuss and analyze the social dimensions of prayers, which is one of the religious expressions, from the perspective of the sociology of religion by documentation method. In this regard, in forming and maintenance of Islamic society, prayers allow people to experience social dimensions, such as submission to Allah, brotherhood and cooperation, caring for each other, overcoming hardships together, realization of social sharing and integration by getting away from evil and meeting at the common ground of goodness by means of its psychological effects. Therefore, prayers do not only guide individuals but also organize social life. For example, salaat and fasting not only ripen the person individually and direct them to the rules of ethics, but also contribute to the prevention of crime and security problems as well as compliance with norms, values and moral principles in social terms. Likewise, zakat, beyond its personal influence, causes socio-economic solidarity by positively affecting the perception of social actors to both wealth and people with low income. Therefore, it is seen that prayers not only direct individuals but also regulate social life.

Kaynakça

• Altuntaş, Halil – Karagöz, İsmail. Oruç İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Apaydın, H. Yunus. “Namaz - Oruç”. İlmihal. 2 cilt. 217-417. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Arslantürk, Zeki. “Namazın Cemaatle Kılınması veya İbadetin Toplumsallaşması”, Sosyal ve Ferdi İşlevleri Açısından Namaz ve Cami -Tartışmalı ilmi Toplantı- (18-19 Ekim 2008), Üsküdar Belediyesi Altunizade Kültür Merkezi. 177-182. İstanbul, 2009.
• Aydın, Mustafa. Güncel Kültürel Kavramlar. İstanbul: Açılım Kitap, 2013.
• Aydın, Mustafa. İlk Dönem İslam Toplumunun Şekillenişi. İstanbul: Pınar Yay., 1991.
• Aydın, Mustafa. Kurumlar Sosyolojisi. İstanbul: Acılım Kitap, 2013.
• Balcı, İsrafil. Hz. Peygamber ve Namaz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Bardakoğlu, Ali. “İslam Dini – Fıkıh – Temizlik”, İlmihal. 2 cilt. 1-215 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 1999.
• Bayrakdar, Mehmet. İslam İbadet Fenomenolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1987.
• Behiy, Muhammed. Kur’an ve Toplum. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1986.
• Bilgin, Vejdi. Bizi Kuşatan Toplum/Sosyolojiye Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2014.
• Bilgin, Vejdi. “Dini Gruplar”, ed. Kadir Canatan – Mustafa Tekin, Din Sosyolojisi. 307-334. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• Buhārī, Ebū Abdilleh Muhammed b. İsmāīl. el-Cāmiu’s-Sahīh. Şam: Dâr İbn-i Kesīr, 2002.
• Büyür, Hasan. Namaz Bilinci. İstanbul: Denge Yayınları,1998.
• Certel, Hüseyin. “İslami İbadetlerin Psiko-Sosyal İşlevi”. Ekev Akademi Dergisi, 1/3 (Kasım 1998). 149-156.
• Coşkun, Ali. Sosyal Değişme ve Dini Normlar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Daryal, Ali Murat. Dini Hayatın Psiko-Sosyal Temelleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
• Demir, Ömer - Acar, Mustafa. Sosyal Bilimler Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 1992.
• Demirci, Mehmet. “İbadetlerin İç Anlamı”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 3 (Nisan 2000). 9-31.
• Demirci, Muhsin. Nas-Olgu Bağlamında Kur’an’da Sosyal Gerçeklik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Duman, Zeki. Kur’an-ı Kerim’de Adab-ı Muaşeret. İstanbul: Yeni Şafak Kültür Armağanı, 2011.
• Efe, Âdem. Dini Gruplar Sosyolojisi. İstanbul: Dönem Yayıncılık, 2013.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. ed., İbrahim Kafi Dönmez, İslam’da İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. 519-574. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1977.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/197-207. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Erkal, Mustafa E. vd., Ansiklopedik Sosyoloji Sözlüğü. İstanbul: Der Yayınları, 1997.
• Esen, Âdem. “İnsanın Mala Rağbeti ve İbadet Vaktinde Alış-Veriş”. İktisat ve Din. ed. Mustafa Özel. 227-235. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. Din Sosyolojisi. Vadi Yayınları. 252-274. Ankara 1998.
• Görmez, Mehmet vd. Hadislerle İslam: Hadislerin Hadislerle Yorumu. 7 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Günay, Ünver. Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Güngör, Erol. İslâmın Bugünkü Meseleleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1996.
• Hamīdullāh, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1991.
• Hamīdullāh, Muhammed. İslam’a Giriş. Ankara: Nur Yayınları, ts.
• Hatip, Muhammed. Hayatın En Değerli Dakikaları Namaz. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2017.
• Hökelekli, Hayati. “Psikoloji ve Sosyoloji Açısından İbadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/248-252. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Hökelekli Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Izzetbegoviç, Ali. Doğu ve Batı Arasında İslam. İstanbul: Nehir Yayınları, 1993.
• İbn Māce, Muhammed b. el-Kazvīnī. Sünen. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2003.
• İsfehānī, Rāğıb. Müfredat Kur’an Kavramları Sözlüğü. çev. Abdulbaki Güneş – Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
• Karagöz, İsmail. “İbadet”. Dini Terimler Sözlüğü. Fikret Karaman vd. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kur’an’da Ahlak Psikolojisi. İstanbul: Yalnızkurt Yay., 1997.
• Kirman, Mehmet Ali. Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yay., 2011.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 12. Basım, 2006.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2019.
• Kurtkan, Amiran. Türk Milletinin Manevi Değerleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Mevdūdī, Ebü’l A‘lâ. Tefhimu’l-Kur’an. 7 cilt. çev. M. Han Kayani vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. El-Haccāc. el-Cāmi’üs-Sahīh. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2003.
• Nasr, S. Hüseyin. Genç Müslümana Modern Dünya Rehberi. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. İslam ve Modern İnsanın Çıkmazı. çev. Ali Ünal. İstanbul: İnsan Yayınları, 1984.
• Nedvī, Ebü’l-Hasen Ali Hasenī. Kitap ve Sünnetin Işığında Dört Rükün Namaz-Zekât-Oruç-Hac -Geçmiş Dinlerle Mukayeseli-. çev. İsmet Ersöz. Konya: İslami Neşriyat, 1969.
• Öz, Nedim. Ailenin Çözülmesi Süreci Olarak Boşanma Olgusu ve Din: Sosyolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Özkan, Mehmet. Hanefilere Göre İbadetlerin Uygulamasına İlişkin İçtihatlar. Bursa: Emin Yayınları, 2012.
• Pak, Zekeriya. Kur’an’da Kulluk. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1999.
• Radmeneş, İzzetullah. Namaz Ya Da Tevhid ve Şirk İdeolojisinin Savaşımı. Ankara: Endişe Yayınları, 1992.
• Sayar, Kemal. Ruhun Labirentleri. İstanbul: Ufuk Kitapları, 2003.
• Senih, Safvet. İbadetin Getirdikleri. İstanbul: Işık Yayınları, 2004.
• Sezen, Yümni. Sosyoloji Açısından Din. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1988.
• Şeker, Mehmet. İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseseleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1987.
• Şentürk, Habil. Psikoloji Açısından Hazreti Peygamberin İbadet Hayatı. İstanbul; Bahar Yayınları, 1984.
• Taberānī, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-Dünyā Süleymān b. Ahmed b. Eyyūb. Mû’cemu’l-Evsât. 10 cilt. Kahire: Daru’l-Harameyn, 1995.
• Tirmizī, Muhammed b. ‘İsā. Sünen. Riyad: Daru’l-Hadara, 2015.
• Turabi, Hasan. Namaz, çev. Saim Eminoğlu. İstanbul: Risale Yayınları, 1987.
• Uludağ, Süleyman. İslam’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Uysal, Veysel. Psiko-Sosyal Açıdan Oruç. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Ünal, Vehbi. “İslam’da İbadetlerin Sosyal Fonksiyonu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIV/1. (Haziran 2010). 355-370.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi, çev. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Namaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32/356-357. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Yavuz, Y. Vehbi. “Oruç”. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. 4/268-275. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.
• Yavuz, Y. Vehbi. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. 3/158-162. İstanbul: Risale Yay., 1990.
• Yıldız, Abdullah. Haydin Namaza. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Yıldız, Abdullah. Namaza Bir Tevhid Eylemi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Sema - Karacoşkun, Mustafa Doğan. “Dinî Davranışlar ve İnançla İlişkisi”. Din Psikolojisi El Kitabı. ed. Mustafa Doğan Karacoşkun. 139-174. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Yunus Emre Divanı, haz. Mustafa Tatçı. Ankara: y.y., 1991.
• Zaim, Sebahattin. “Ekonomik Hayatta Müslümanın Tutum ve Davranışı”. Çerçeve. 5/18 (Ağustos-Aralık 1996). 34-46.
• Zehra, Muhammed Ebû. İslam’da Sosyal Dayanışma. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 1976.