Adâlet Kavramı ve Şia’da Sahâbenin Adâleti Meselesi

Yıl 2015, Cilt: 2 Sayı: 3, 41 - 76, 30.06.2015

Harun Reşit Demirel

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.130248

Öz

Sözlükte adalet, doğruluk ve dürüstlük anlamına gelirken bir hadis terimi olarak ravinin hadis rivayet ehliyetini ifade etmektedir. Hadis usûlcüleri adalet ve zabt için birtakım şartlar ileri sürerler ki adalet için ileri sürülen şartlar; kizbu’r-ravî, ittihamu’r-ravî bi’l-kizb, fısku’r-ravî, bidatu’r-ravî ve cehaletu’r-ravî olmak üzere beştir. Onlar bu ifadeleriyle kişinin adalet sahibi olabilmesini bu şartlara bağlamışlardır. Bu şartlar sahabe hariç tüm raviler için aranan şartlardır. Sahabenin hepsi adâlet sahibi kabul edildiği için Ehl-i sünnet uleması sahabenin tamamını âdil olarak görmüşler ve cerh dışı tutmuşlardır. Şia, sahabenin tanımında her ne kadar Sünnî muhaddisler gibi düşünseler de adaleti konusunda farklı düşünmektedirler. Kendi aralarında bir takım farklılıklar arz etse de sahabenin çoğunu farklı sebeplerden dolayı cerh etme yoluna gitmişler hatta daha ileri giderek bir kısmını küfürle itham ederek edaletlerine dil uzatmışlardır. Bu çalışmamızda biz; Şia’nın sahabeyi cerh ve tadil ederken ileri sürdükleri delillerini ve Ehl-i sünnetin bu konudaki itirazlarını inceleyerek bir değerlendirme yapacağız.

Anahtar Kelimeler

Adalet, Şiâ, Ehl-i Sünnet, Sahabede Adalet

The Justice Condition in Hadith and the Justice Issue of the Companions in the Shia’a

Öz

The dictionary meaning of justice is based on truth and honesty. Reliability of the narrator is a condition in the Hadith.The Hadith metodologists discussed five conditions for that justice that are 1- the lie of narrator, 2- accusing the narrator of being a lair, 3- sinfulness of narrator, 4-people who creat Beda’a (بدعة)in religion, 5- and being ignorant.With these statements they accepted that a person's justice is related to these conditions. These conditions are necessary for all the narrators except the Companions. Sunni scholars have considered all the companions as reliable, that’s why, they don’t criticize them.Shia agrees with Sunni scholars on the definition of the companion, however, they think differently about their justice. Although there are some differences between them, they went on to criticize many of the Companions for different reasons. They even go further and accuse some of the Companions of being disbelievers.In this study, we will examine the evidence of the Shia and the appeals of Ahl al-Sunnah. That ‘s why we carry out this assessment.

Anahtar Kelimeler

Justice, The shi‘a, Ahl al-Sunnah, the Companions of justice

Kaynakça

• » Abdulaziz el-Buharî (730/1330), Keşfu‟l-Esrâr Şerhu Usûli‟l-Pezdevî, b.y.y., trhs., (sayfanın üst tarafı Usûlu‟l-Pezdevî, alt tarafı ise Buharî‘nin Keşfu‟l-Esrâr‘ıdır.)
• » Ahmed b. Hanbel, (241/855) Müsned, (thk: Şuayb Arnavud-Âdil Mürşid v.d.), 2001, Beyrut, I. bsk.
• » Ahmed b. Hanbel, Müsned, I-VI, İstanbul, 1981.
• » Ahmed Emin, Fecru‟l-İslam, Kahire, 1964.
• » Ali b. Sultan Muhammed, Ebu‘l-Hasen Nuruddin el-Molla el-Herevî el-Kârî (1014/1605), Şerhu Nuhbeti‟l-Fiker fi Mustalahi‟l-Eser, (Giriş ve thk: Abdulfettah Ebû Gudde; Thk veTalik: Mu- hammed Nezzâr Temîm ve Heysem Nezzâr Temîm), Beyrut, trhs.
• » Ali Han, Sadruddin es-Seyyid eş-Şirâzî el-Hüseynî, ed-Derecâtu‟r-Refîa fî Tabâkati‟ş-Şia, Kum, 1397.
• » Âmidî, Seyfuddin Ebu‘l-Hasen, el-İhkâm fi Usûli‟l-Ahkâm, (thk: Abdurrezzak Afifi), Beyrut, trhs.
• » Amilî, eş-Şehîd es-Sânî Zeynuddin b. Ali b. Ahmed el-Cebbûrî (965/1558), er-Riâye fî İlmi‟d- Dirâye, (thk: Abdu‘l-Hüseyin Ali Bekkâl), Kum, 1408.
• » Attâr, Hasan b. Muhammed b. Mahmud (1250/1835), Hâşiyetu‟l-Attâr ala Şerhi‟l-Celâl el- Muhalla Alâ Cemi‟l-Cevâmi‟, b.y.y., trhs., I-II
• » Bâcî, Ebu‘l-Velid Süleyman b. Halef b. Saîd (474/1081), İhkâmu‟l-Fusûl fi Ahkâmi‟l-Usûl, (thk: Abdullah Mahmud el-Cebburî), Beyrut, 1989.
• » Bedrân, Abdulkadir b. Ahmed b. Mustafa b.Abdirrahim b. Muhammed (1346/1927), el-Medhal ila Mezhebi‟l-İmam Ahmed b. Hanbel, (thk: Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî), Beyrut, 1401, II. bsk.
• » Behnesâvî, Sâlim Ali (2006), es-Sünnetu‟l-Müfterâ aleyha, Kahire, 1989, III. bsk.
• » Bennâ Ahmed Abdurrahman es-Saatî (1377/1957), Bulûğu‟l-Emânî min Esrâri‟l-Fethi‟r- Rabbanî, Beyrut, trhs.
• » Beykûnî, Ömer b. Muhammed b. Futûh ed-Dımeşkî (1080/1669), el-Manzûmetu‟l-Beykûnîye, 1999, I. bsk.
• » Buharî, Muhammed b. İsmail el-Cufî (256/870), Sahih-el-Câmiu‟l-Müsnedu‟s-Sâhihu‟l- Muhtasaru min Umûri Rasulillahi Sallallahu Aleyhi ve Sellem ve Sünenihi ve Eyyamihi-, (thk: Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır), (eserin altında yer alan talik ve şerhler: Mustafa Dîb el-Boğa), Beyrut, 1422, I. bsk.
• » Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekr er-Râzî (370/980), el-Fusûl fi‟l-Usûl, 1994, II. bsk.
• » Cezâirî, Tahir b. Salih (veya Muhammed Salih) b. Ahmed b. Muhib es-Sem‘unî (1338/1910), Tevcihu‟n-Nazar fi Usûli‟l-Eser, (thk: Abdulfettah Ebû Gudde), Haleb, 1995, I. bsk.
• » Cuveynî, İmamu‘l-Haremeyn (478/1085), el-Burhân fi Usûli‟l-Fıkh, Kahire, 1400, II. bsk.
• » Damad, el-Mîr Muhammed Bakır el-Hüseynî el-Maraşî (960/1553), er-Revâşihu‟s-Semâviyye fi Şerhi‟l-Ehâdisi‟l-İmâmiye, Kum, 1405.
• » Dehlevî, Abdulhak b. Seyfiddin b. Sâdillah el-Buharî, Mukaddimetu fî Usûli‟l-Hadis, (thk: Sel- man el-Hüseynî en-Nedvî), Beyrut, 1986, III. bsk.
• » Emir Padişah el-Buharî, Muhammed Emin (972/1564), Teysiru‟r-Tahrîr fi Usûli‟l-Fıkh İbni‟l- Humâm, Mısır, 1351.
• » Ensarî, Abdu‘l-‗Ulâ Muhammed b. Nizâmiddin Muhammed, Fevâtihu‟r-Rehamut bi Şerhi Müsel- lemi‟s-Subût, Bulak, 1324.
• » Ensarî, Zekeriya b. Muhammed b. Ahmed Zekeriya Zeynuddin Ebû Yahya (926/1520), Gâye- tu‟l-Vusûl fi Şerhi Lübbi‟l-Usûl, Mısır, trhs.
• » Esed Haydar (2015), el-İmâmu‟s-Sâdık ve‟l-Mezâhibu‟l-Erbaa, Beyrut, 1969.
• Sünnî İslam coğrafyasını kimin temsil ettiği ayrı bir konu olmakla birlikte Suudi Arabistan‘ın kendisini
• Sünniliğin temsilcisi gibi görmesi de başlı başına bir problemdir. Zira selefi bir zihin dünyasına sahib
• olan ve her fırsatta Selefî-Vahhabî düşünceyi İslam coğrafyasına yaymaya çalışması onun ne kadar
• sünnî bir ekole mensub olduğu da tartışmalıdır.
• » Fadl b. Şâzân, Ebû Muhammed el-Ezdî, el-İdâh, Beyrut, 1982.
• » Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikâdî İslam Mezhepleri,İzmir 1993.
• » Gazzalî, el-Mustasfâ min İlmi‟l-Usûl, (thk: Muhammed Abdusselâm Abdu‘ş-Şâfî), Beyrut,1993, I. bsk.
• » Gazzalî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (505/1111), el-Mustasfâ min İlmi‟l-Usûl, Bu- lak, 1324.
• » Hâşim Maruf el-Hasenî, Dırâsatun fi‟l-Kâfi lil Kuleynî ve‟s-Sahih li‟l-Buharî, IX, 1 (CD)
• » Hatibu‘l-Bağdadî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit (463/1070), el-Kifâye fi İmi‟r-Rivâye, Beyrut, 1988.
• » Hillî el-Allame (726/1326), Keşfu‟l-Murâd fi Şerhi Tecridi‟l-İtikad, (thk: Hasan Hasanzade el- Âmulî), Kum, 1407.
• » Hoî,es-Seyyid Ebu‘l-Kasım el-Musevî (1992), Mu‟cemu‟r-Ricâli‟l-Hadis ve Tafsili Tabakati‟r- Ruvât, (CD)
• » Irakî, Ebu‘l-Fadl Zeynuddin Abdirrahim b. el-Hüseyin b. Abdirrahman b. Ebî Bekr b. İbrahim (806/1403), et-Takyîd ve‟l-İzâh Şerhu Mukaddimeti İbni‟s-Salâh, (thk: Abdurrahman Mu- hammed Osman), Medine-i Münevvere, 1969, I. bsk.
• » Irakî, Elfiyetu‟l-Irakî -et-Tebsıretu ve‟t-Tezkiretu fî Ulûmi‟l-Hadîs-, (thk: el-Arabî ed-Dâir el-Furyatî; takdim ve tashih: Abdulkerim b. Abdillah b. Abdirrahman el-Hadîr ), Riyad, 1428, II. bsk.
• » İbn Abdi‘l-Berr, Ebû Ömer Yusuf en-Nemerî el-Kurtubî (463/1071), el-İstiâb fî Marifeti‟l-Ashâb, (thk: Ali Muhammed el-Bicâvî), Beyrut, 1992, I-IV
• » İbn Dakîki‘l-İyd Takıyuddin Ebu‘l-Feth Mumammed b. Ali b. Vehb b. Muti‘ el-Kuşeyrî (702/1302), el-Iktırâh fi Beyâni‟l-Istılâh, Beyrut, trhs.
• » İbn Hacer, Ebu‘l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalanî (852/1448), Nüzhe- tu‟n-Nazar fi Tavdîh Nuhbeti‟l-Fiker fî Mustalahi Ehli‟l-Eser, (thk: Abdullah b. Dayfullah er- Rahîlî), Riyad, 1422, I. bsk.
• » İbn Hacer, Takribu‟t-Tehzib, (thk: Abdulvehhab Abdullatif), Beyrut, 1975, II. bsk.I-II
• » İbn Hacer, Tehzîbu‟t-Tehzîb, Haydarâbâd-Hind, 1327, I. bsk.
• » İbn Kesîr, Ebu‘l-Fidâ İsmail b. Ömer (774/1372), İhtisâru Ulûmi‟l-Hadis, (thk: Ahmed Muham- med Şakir), Beyrut, II. bsk., trhs., I, 92.
• » İbn Mace, Ebû Abdillah) Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (275/888), Sünen, Fedâilu‘s-Sahabe, (thk: Muhammed Fuad Abdulbaki), -Sindî ve Suyutî şerhleriyle birlikte- Kahire, 1952.
• » İbn Manzûr, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr (711/1311), Lisânu‟l-Arab, Bey- rut, trhs.
• » İbn Mulakkan, Sırâcuddin Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed el-Mısrî (804/1401), et-Tezkirefi Ulûmi‟l-Hadis, (talik: Ali Hasen Abdulhamid), Amman, 1988, I. bsk.
• » İbnu‘l-Hümâm, Kemaluddin (861/1457), et-Tahrîr, Bulak, 1317.
• » İbnu‘l-Vezîr, Muhammed b. İbrahim el-Yemanî, el-Avâsım ve‟l-Kavâsım li Zebbi an Sünneti Ebi‟l- Kâsım (1182/1768), (thk: Şuayb el-Arnavut), Beyrut, 1992, II. bsk.
• » İbnu‘n-Neccâr, Takıyuddin Ebu‘l-Bekâ Muhammed b. Ahmed b. Abdilaziz b. Ali el-Futûhî (972/1564), Muhtasaru‟t-Tahrîr Şerhu‟l-Kevkebi‟l-Münîr, (thk: Muhammed ez-Züheylî-Nezîh Hammad) b.y.y., 1997, II. bsk.
• » İbnu‘s-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî (643/1245), Ulûmu‟l-Hadis – Mukaddime-, (thk: Nurettin Itr), Beyrut, 1984, III. bsk.
• » Kadî Abdulcebbâr, Ebu‘l-Hasen (415/1024), el-Muğnî fi Ebvabi‟t-Tevhîd ve‟l-Adl, (talik: Ab- dulhâlim Mahmud-Süleyman Dünya), Mısır, trhs.
• » Karâfî, Ebu‘l-Abbas, Şihâbuddin Ahmed b. İdris b. Abdirrahman (684/1285), Şerhu Tenkîhi‟l- Fusûl (thk: Abdurrauf Sa‘d), b.y.y., 1973.
• » Kaşânî, Mevla Muhsin Muhammed el-Murtedâ (1091/1680), İlmu‟l-Yakîn fî İlmi Usûli‟d-Din, Kum, trhs.
• » Kâşifu‘l-Gıtâ Muhammed el-Hüseyin (1373/1953), Aslu‟ş-Şia ve Usûluha, (thk: Seyyid Murtedâ el-Askerî), Beyrut, 1982.
• » Kuhpâî, Zekiyuddin el-Mevla İnayetullah b. Ali, Mu‟cemu‟r-Ricâl, Kum, 1364.
• » Kuleynî, Ebû Cafer Muhammed b. Yakub b. İshak er-Râzî, el-Kâfi, (tas ve talik: Ali Ekber el- Gaffari), Tahran, 1388.
• » Kutluay Yaşar, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Ankara 1965.
• » Leknevî Ebu‘l-Hasanât Abdulhayy (1304/1886), Tuhfetu‟l-Ahyâr b. İhyâi Sünneti Seyyidi‟l- Ebrâr, Beyrut, 1992.
• » Mâmekânî Abdullah, Mikbâsu‟l-Hidâye, (Tenkîhu‟l-Makâl‘ın 3. cildin sonunda), Necef, 1352.
• » Mâmekânî Abdullah, Tenkîhu‟l-Makâl fi İlmi‟r-Ricâl, Necef, 1350-1352.
• » Meclîsî, eş-Şeyh Muhammed Bakır, Bıhâru‟l-Envâr el-Câmiatu li Düreri Ahbâri Eimmeti‟l-Athar, Beyrut, 1983, II. bsk.
• » Muhammed Ali el-Ebtahî, Tehzîbu‟l-Makâl, (CD)
• » Muhammed b. Habib, el-Muhabber, (thk: Muhammed Hamidullah), 1361, b.y.y.
• » Muhammed Ebû Zehra, İslam‟da İtikadi ve Siyasî Mezhepler Tarihi, (çev: H. Karakaya-K. Ayte- kin), İstanbul, 1983.
• » Muhammed Hasan el-Muzaffer, Delâilu‟s-Sıdk, Kum, 1395.
• » Münavî, Zeynuddin Abdurrauf b. Taci‘l-Ârifîn b. Ali b. Zeyni‘l-Abidin el-Haddâdî, el-Yevâkit ve‟d- Dürer fî Şerh Nuhbeti‟l-Fiker, (thk: el-Murteda ez-Zeyn Ahmed), Riyad, 1999, I. bsk.
• » Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Musa, Fıraku‟ş-Şia, Necef, 1936.
• » Pezdevî, Ebu‘l-Hasen Ali b. Muhammed, Kenzu‟l-Vusûl İlâ Marifeti‟l-Usûl, İstanbul, 1309.
• » Ramehürmüzi, Ebu Muhammed el-Hasen b. Abdirrahman b. Hallad (360/970), el-Muhaddisu‟l- Fâsıl Beyne‟r-Râvî ve‟l-Vâî, (thk: Muhammed Haccâc el-Hatib), Beyrut, 1404, III. bsk.
• » Râzî, Zeynuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir el-Hanefî, Muhtâru‟s-Sıhâh, Beyrut, 1999
• » San‘ânî, Tavdihu‟l-Efkâr li-Meânî Tenkihi‟l-Enzâr, (thk: Ebû Abdirrahman Salâh b. Muhammed b. Uveyda), Beyrut, 1997, I. bsk.
• » San‘ânî, Muhammed b. İsmail b. Salâh b. Muhammed el-Hasenî el-Kehlanî, Semeratu‟n-Nazar fi İlmi‟l-Eser, (thk: Zâid b. Sabri b. Ebî ‗Ulfe), Riyad, 1996, I. bsk.
• » Sehavî, Şemsuddin Ebu‘l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman b. Muhammed b. Ebî Bekr b. Os- man b. Muhammed (902/1496), Fethu‟l-Muğîs bi Şerhi Elfiyeti‟l-Hadis li‟l-Irakî, (thk: Ali Hü- seyin Ali), Mısır, 2003, I. bsk.
• » Serahsî Bağdadî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, Usûlu‟s-Serahsî, (thk: Ebu‘l-Vefa el-Afganî), Beyrut, 1973.
• » Seyyid Ali b. Masum, ed-Derecâtu‟r-Refîa, (CD)
• » Suyutî, Celaluddin Abdirrahman b. Ebî Bekr (911/1505), Tedribu‟r-Râvî fi Şerhi Takrîbi‟n- Nevavî, (Ebû Kuteybe, Nazr Muhammed el-Faryâbî), Kahire, 1966, II. bsk.
• » Sübhânî Cafer, Ebhâsun fi‟l-Milel ve‟n-Nihal, Kum, 1408.
• » Şehîd es-Sânî, Zeynuddin, er-Riâye fî İlmi‟d-Dirâye, (thk: Abdul-Hüseyin Ali Bekkâl), Kum, 1408.
• » Şehristânî, Ebu‘l-Feth Muhammed b. Abdilkerim (548/1153), el-Milel ve‟n-Nihal, Beyrut, 1975.
• » Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah el-Yemenî (1250/1834), İrşadu‟l-Fuhûl ila Tahkiki‟l-Hakk min İlmi‟l-Usûl, (thk: Ahmed Azv İnâye; Takdim: Halil el-Meyyis-Veliyuddin Salih Ferfûr), Beyrut, 1999, I. bsk.
• » Şihâbuddin Ebû Abdillah Yakut b. Abdillah er-Rumî (626/1229) el-Hamevî, Mu‟cemu‟l-Buldân, Beyrut, 1995, II. bsk.
• » Tabatabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin (1981), Tarihî Siyasî İlmî İrfânî ve Ahlâkî Boyutlarıyla İslamda Şia, (çev: K. Akaras-Abbas Kâzımî), İstanbul, 1993.
• » Tabersî, Ebû Mansûr Ahmed (561/1165), el-İhticâc, Beyrut, 1983.
• » Taftazânî, Saduddin Mesud b. Ömer (792/1390), Şerhu‟t-Telvîh Ala‟t-Tavdîh, (et-Tavdîh fi Halli Gavamidi‟t-Tenkîh ile birlikte), Mısır, trhs.
• » Taha Hüseyin (1973), el-Fitnetu‟l-Kubra, Kahire, 1966.
• » Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk (279/892), Sünen, (thk: İbrahim Atve ‗Ivad), Mısır, 1975.
• » Vilâyetu‟l-İmâm Ali fi‟l-Kitab ve‟s-Sünne, (CD)
• » Wellhausen, J. (1918), el-Havariç ve‟ş-Şia, Kahire, 1958.
• » Yücel Ahmed, Hadis Tarihi, İstanbul, 2012, I. bsk.
• » Zehebî Ebu Abdillah Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1347), Tecrîdu Es- mai‟s-Sahabe, Haydarabad, 1315. I-II
• » Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır (794/1391), en-Nüket ala Mukaddimeti İbni‟s-Salâh, (thk: Zeynulabidin b. Muhammed bila Feric ), Riyad, 1998, I. bsk.
• » Zerkeşî, el-Bahru‟l-Muhît fi Usûli‟l-Fıkh, b.y.y., 1994, I. bsk.