İslam Düşünce Tarihinde Fıkhî İhtilâf

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 13, 13 - 34, 30.06.2020

İsa Atcı

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.757842

Cited By: 1

Öz

Yakın anlamlar ifade eden hilâf ve ihtilâf kavramları, çoğu zaman birbirlerinin yerine de kullanılmıştır. Fıkhî meseleler üzerinde cereyân eden görüş ayrılıkları Hz. Peygamber döneminde ortaya çıkmaya başlamıştır. Ancak Hz. Peygamber’in hayatta oluşu ve sahabenin konuyu ona arz etmesi ciddi tartışmaların yaşanmasına engel olmuştur. Hulefâ-i raşidîn ve müctehid imamlar döneminde de fıkhî ihtilâfların neden olduğu tartışmaların dozunun düşük olduğu söylenebilir. Ancak özellikle mezhepleşme süreci ile zuhûr eden taklid ve taassup ruhu, fıkhî meseleler üzerinde ciddi tartışmaların meydana gelmesine zemin hazırlamıştır. Günümüze kadar varlığını devam ettirmiş olan ihtilâf, kuşkusuz kıyamete kadar da var olmaya devam edecektir. Bu çalışmada fıkhî konular üzerinde cereyan eden ihtilâfın tarihsel süreç içerisinde geçirdiği evreler örneklerle incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Fıkıh, İslam Düşünce Tarihi, Hilâf, İhtilâf, Fıkhî İhtilâf

Juridical Controversies in The History of Islamic Thought

Öz

The concepts of dispute (khilaf) and controversy (ikhtilaf) which have similar meanings, are often used interchangeably. Differences in opinion on issues related to fiqh/jurisprudence started to appear during the period of the Prophet. However, the fact that the Prophet was alive and that the companions presented the subject to him directly, prevented serious problems. It can be said that the dose of discussions caused by juridical conflicts during the period of the first four caliphs and mujtahid imams was relatively low. However, especially the imitation and fanaticism spirit that emerged with the sectarianization process, prepared the ground for serious discussions on fiqh issues. The controversy, which has remained until today, will undoubtedly continue to exist until the Doomsday. In this study, the stages of the dispute on fiqh issues in historical process will tried to be examined with examples.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh, History of Islamic Thought, Dispute, Controversy, Juridical Controversy

Kaynakça

• Abdulfettah Ebû Gudde. İslam’da Tartışma Âdâbı. çev. Meryem Hanan Mergen. By: Meâric Kitap, 2016.
• Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Esbâb-u ihtilâf’i’l-fukaha. 3. Baskı, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2010.
• Algül, Hüseyin. İslam Tarihi. İstanbul: Gonca Yayınevi, 1997.
• Ali el-Hafîf. Esbâb-u ihtilâfi’l-fukaha. By: Dâru’l-Fikri’l-İslamî, ts.
• Alvânî, Taha Câbir. Edebu’l-ihtilaf fi’l-İslam. Virginia: el-Ma’hedi’l-Âlemî fi’l-Fikri’l-İslamî, 1987.
• Atcı, İsa. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin İbadetler ile İlgili Konularda Hanefî İmamlarına Muhâlif Görüşleri. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Avcı, Aykut. “Fıkhî İhtilâfların Tarihsel Gelişimi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/8 (2015), 119-132.
• Başnefer, Said b. Abdulkâdir b. Sâlim. Edebu’l-ihtilâf. b.y., y.y., ts.
• Bilik, Abdurrahim. Hilaf Literatürü İçin Bir Taksim Önerisi. Usûl İslam Araştırmaları, 30 (2018), 109–119.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. “8 Cilt”. b.y., Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Büyükdinç, Nesibe Feyza. Osmanlı Medreselerinde Bir Öğretim Metodu Olarak Münâzara ve Ahmet Cevdet Paşa’nın Âdâb-ı Sedâd Adlı Eseri. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Çaldak, Süleyman. Taşköprizâde’nin Mevzû’âtu’l-ulûm’undaki İlimler Tasnîfi Üzerine. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 15/2. Elazığ, (2005), 115-146.
• Çubukcu, Esma. İhtilâfu’l-fukahâ Eserleri Üzerine İnceleme. e-makâlât www.emakalat.com ISSN 1309-5803. Mezhep Araştırmaları Dergisi 11: 2 (Güz 2018), 471-484. Journal of Islamic Sects Research 11: 2 (Fall 2018), 471-484.
• Dağcı, Şamil. İmam Şafiî’nin Hayatı ve Fıkıh Usûlü İlmindeki Yeri, Diyanet İlmi Dergi, 32/2, (1996), 69-127.
• Demir, Halis. Hanefi Mezhebinde Hilâf Literatürü. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 29/2 (Aralık 2015), 111-146.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eşas es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Hüseyin Ahmed b. Fâris b. Zekeriye. Mu‘cemu’l-mekâyîsu fî’l-Luga. thk. Şehabeddin Ebû Amr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994, 327-329.
• Ebû Yusuf, Yakup b. İbrahim el-Ensârî. İhtilâf-u Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ. ts., Ebû’l-Vefâ el Afgânî. b.y., Matbaatu’l-Vefâ, 1357.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. Ensar y.y., 4. Basım, İstanbul, 2013.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Yakûp. Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. İhyâ-u ulûmi’d-din. (Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Güney, Necmettin. “Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü bir İtirâz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri”. Mütefekkir. 6/11 (2019), 13-32.
• İbn Haldûn. Abdurrahman. Tarihu İbn Haldûn (Mukaddime), Dîvânü’l-mübteda ve’l-haber fî tarihi’l-Arab ve’l-Berber ve men âsarahüm men zevi’ş-şe’ni’l-ekber. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İbn Hallikân. Ebû Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâi ebnâi’z-zaman. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’s-Sâder, ts.
• İbnu’l-Muvakkit. Abu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed el ma‘rûf bi İbn Emîru’l-Hâc. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İsfehânî, Muhammed b. Abdurrahman b. Ahmed b. Muhammed. Ebûssenâ Şemseddin. Beyânu’l-muhtasar şerhu Muhtasar-i İbni’l-Hâcib. thk. Muhammed Muzhir Bekâ. Suud: Dâru’l-Medenî, 1986.
• Karaman, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. 4. Basım, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zünûn an esâmî’l-kütübi ve’l-fünûn. Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî. Beyrut: y.y., ts.
• Koca, Ferhat. “Molla Hüsrev”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/252-254. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Koçinkağ, Mansur. Şemseddin el-İsfahânî’nin (ö. 688-1289) Hilâf İlmine Dair Yazma Eserinin İncelenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi: 11. (2017), (187-196).
• Kömbe, İlker. Osmanlı-Türk Düşüncesinde Münâzara İlmi ve Abdünnâfî İffet’in Tercüme-i Adâb-ı Gelenbevî Adlı Eseri. Divan İlmî Araştırmalar: 20 (2006/1), (119-167).
• Kutlay, Halil İbrahim. Kashf al-Gummah, bi-takhreej hadith Ikhtilafu Ummaty Rahmah (in Arabic). Hadis Tetkikleri Dergisi (HTD). 2: 1, (2004), (81-104).
• Özen, Şükrü. “Hilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/527-538. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Özen, Şükrü. “Kâdı Şureyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/119-121. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Özen, Şükrü. “İhtilâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/565-568. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Özer, Hasan. Molla Hüsrev'in er-Risâle fi’l-velâ’sı. Molla Gürânî’nin Reddiyesi ve Molla Hüsrev’in Cevabı: Tahkikli Neşir. İslâm Araştırmaları Dergisi: 24, (2010), 173-207.
• Öztürk, Abdülvahap. İmam-ı Azâm Ebû Hanîfe ve Eserleri. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2012.
• Râgıp el-İsfehânî. Müfredât Kur’ân Kavramları Sözlüğü. çev. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Saçaklızâde, Muhammed b. Ebi Bekr. Tertîbu’l-ulûm. thk. Muhammed b. İsmail Seyyid Ahmed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiye, 1988.
• Şafiî, Muhammed b. İdris. el-Üm. thk. Rifat Fevzi Abdulmuttalib. b.y., Dâru’l-Vefâ, 2001.
• Tarsûsî, Necmeddin İbrahim b. Ali. Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibü en yuʿmele fi’l-mülk. thk. Abdulkerim Muhammed el-Hamedâvi. b.y., y.y., ts.
• Taşköprizâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-saâde ve mesâbihu’s-siyâde fî mevzuâti’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1985.
• Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer. Şerhu’t-telvîh ale’t-Tavzîh. Mısır: Mektebetü Sabîh, ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü ıstilâhâti'l-fünûn ve’l-ulûm. Beyrut: Mektebeti Lübnân Nâşirun, 1996.
• Uzun, Mustafa. “Fatıma/Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/223-224. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Ülker, Öktem. “Dârulfünûn’da Hilâfiyyât”. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi. 8: 08 (1997), (205-219).
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Molla Gürânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/248-250. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/191-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyer-u a‘lâmi’n-nübelâ. 18 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed. Esâsü’l-belâga, thk. Muhammed Bâsil Suved. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin. el-İcâbe bi irâdi mâ istedrekethu Âişete ale’s-sahâbe. thk. Said el-Afgânî. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1970.
• Zeydan, Abdulkerim. Hilâf İlmi ve İslam Hukukçularının Hukuki İhtilaflarının Sebepleri. çev. Abdullah Kahraman. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergis: 3 (1999), (273–290).