Evhadüddîn-i Merâgî’nin Gazellerinde Sâkî Mefhumu

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 585 - 598, 31.12.2020

Esengül Uzunoğlu Sayın

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.849988

Öz

Meclisin en önemli unsurlarından olan sâkî; Arapça’da içki sunan anlamına gelmektedir. Sâkî bazen meclisin huzur ve düzenini sağlayan kişi, bazen dikkatleri üzerine çeken sevgili, bazen de kendi başına bir otoritedir. Tasavvufî manada ise sâkî mürşit kişidir. İlkbahar mevsimlerinde, genellikle çimen, kır ve gül bahçesi gibi güzel yerlerde kurulan içki ve eğlence dolu olan meclislerde sevgili, sâkî, çalgıcı ve şairler toplanır, içip eğlenirlerdi. Bazen de bu meclis meyhanelerde, evlerde ve tekkelerde kurulur, meclise katılan herkes yan yana ve daire şeklinde yere otururdu. Bu meclisin vazgeçilmez unsurlarından olan ve kadeh dağıtıp içki sunmakla hatta bu meclisin düzenini sağlamakla görevli olan sâkî, elindeki büyük kadehle meclisteki herkese içki sunardı. Mecliste ayrıca musiki çalar ve raks yapılırdı. Bu meclis sabaha kadar sürer, tütsüler yanıp etrafa hoş kokular yayılır ve mum yanardı. VIII./XIV. yüzyıl Fars edebiyatı sufî şairlerden olan kaside, gazel, mesnevi nazım türleriyle yaklaşık on beş bin beyit şiir kaleme alan Evhadüddîn-i Merâgî de şiirlerinde sâkî mefhumunu kullanmış, sâkîden ve görevlerinden, sâkînin güzelliğinden ve sâkîye ait güzellik unsurlarından şiirlerinde bahsetmiştir. Çalışmada Evhadî’nin sâkî ile ilgili beyitleri tespit edilmiş, şairin sâkî mefhumunu nasıl kullandığı gazellerinden getirilen örnek beyitlerle gösterilmiştir. Başlıkların yanındaki dipnotta şairin Dîvân’ındaki ilgili benzer örneklerin sayfa numarası ve beyit numarası verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fars Edebiyatı, Dîvân, Bezm, Sâkî, Gazel, Evhadüddîn-i Merâgî

Kaynakça

• Aksoyak, İ. Hakkı. “Hırkayı (Deveyi, Şalvarı) Şaraba Vermek Söyleyişi Üzerine Art- Zamanlı Yöntemle Bir Deneme”, Milli Folklor 23 (2011), 85-90.
• Aslanoğlu, Osman. İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İʻtisâmî Divan Tahlili. İstanbul: Name Yayınları, 2018.
• Bahadır, Savaşkan Cem. Divan Edebiyatında Şarap ve İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013.
• Belenkuyu, Bekir. “Lâmii Çelebi’nin Mesnevilerinde Sakinameler”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 8 (2019), 291-313.
• Camî, Nureddin Abdurrahmân. Nefehâtuʼl-ʼuns. Tahran: İntişârât-i Firdovs, 1386/2007.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ekici, Hasan. “Bâkî Divanı’nda Sâkî Mefhumu”. Journal of Turkish Language and Literature 3 (2017), 55-76.
• Erbay, Nazire. “Mevlânâ’nın Rubâilerinde Tekâmülün Dört Unsuru Şarap, Kadeh, Sâkî ve Şems”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (2016), 101-112. Hayyâmpûr, Abdurresûl. Ferheng-i Sohenverân. Tahran: İntişârât-i Firdovs, 1368/1989).
• Kılıç, Mehmet. “Sünbülzâde Vehbi’nin Gazellerinde Meyhâne ve Meyhâneye Ait Unsurlar”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2016), 403-404.
• Levend, Agah Sırrı, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Merâgî, Evhadüddin, Kulliyât-i Eşʻâr-i Evhadî-yi İsfahânî. Tahran: İntişârât-i Çârh, 1391/1983.
• Merâgî, Evhadüddin. Dîvân-i Kâmil-i Evhadî-yi Merâgî. Tahran: İntişârât-i Mehâret, 1362/2012.
• Onay, Ahmet Talat, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Berikan Yayıncılık, 2013.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Safâ, Zebîhullâh. Târîh-i Edebiyyât Der Îrân. Tahran: İntişârât-i Çabek, 1386/2007.
• Seccâdî, Seyyid Cafer. Ferheng-i Istılâhât ve Ta’bîrât-i ‘İrfânî. Tahran: Çâphâne-yi Firdovs, 1393/1985.
• Uludağ, Süleyman. “Hırka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları, 1998, 17/373-374.
• Üstüner, Kaplan. Divan Şiirinde Tasavvuf. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Yıldırım, Nimet. Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2017.