İslâm Aile Hukukunda Erkeğin İddeti

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 431 - 453, 15.12.2022

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219572

Öz

İslâm hukukuna göre boşanmış veya kocası ölmüş bir kadın, ancak belli bir süre geçmesi durumunda başka bir erkekle evlenebilmektedir. Kadının yeniden evlenebilmesi için beklemesi gereken bu süreye iddet denilmektedir. İddetin, kadının rahminin beraatinin bilinmesi, nesebin karışmaması, kadının yeni bir evliliğe psikolojik olarak hazırlanması gibi pek çok hikmeti sayılabilir. Ayrıca kocası ölen kadının, kocasını kaybetmenin hüzün ve kederiyle yas tutması da iddetin hikmetlerinden sadece bir tanesidir. Ancak yukarıda zikredilen gerekçelerin hiçbirisi tek başına gerçek anlamda iddetin illetini oluşturmaz. Bunun için İslâm hukukçularının pek çoğu iddetin ibadet yönüne vurgu yapmak suretiyle iddetin taabbüdîliğini dile getirmişlerdir. İddetin taabbüdî olması, hikmet ve illetinin gerçek anlamda tam olarak belirlenemeyeceğini ifade etmektedir. Bu çalışmada ifade edilen erkeğin iddeti hususu iki kız kardeşin bir nikâh altında bulunmasının haram kılınması meselesi ile yakından ilişkilidir. Bunun haricinde erkek boşamış olduğu kadının kız kardeşi, teyzesi veya halası ile evlenebilmesi için boşamış olduğu kadının iddetinin bitmesini bekleyecektir. Fürû-i fıkıh eserlerinde -tartışmalı olsa da- bu duruma erkeğin iddeti adı verilmektedir. İslâm hukukçuları, kocanın karısının ölümünden sonra karısının kız kardeşi ile herhangi bir süre beklemeksizin evlenebileceği; ricî talâkla karısını boşadıktan sonra ise böyle bir evlilik için boşadığı karısının iddetinin bitmesini bekleyeceği hususunda ittifak etmiştir. Kocanın bâin talâk ile boşamış olduğu karısının kız kardeşi ile evlenmek için iddet bekleyip beklemeyeceği hususunda ise ihtilâf etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, İddet, Erkeğin İddeti, İki Kız Kardeşin Cemʿi, Talâk

Iddah of Man in İslâmic Family Law

Öz

A woman who is divorced or whose husband has died can only marry another man after a certain period. In Islamic law, this period of waiting for a woman to remarry is called iddah. Iddah has many merits such as knowing the acquittal of the womb of the woman, not mixing the lineage, and preparing the woman psychologically for a new marriage. In addition, the mourning of a woman whose husband died with the sadness and grief of losing her husband is just one of the other merits of iddah. However, none of these listed things really constitute the cause of iddah. For this reason, most of the Islamic jurists have expressed the taboo of iddah by emphasizing the worship aspect of iddah. The fact that iddah is taabbud/devotional means that its wisdom and cause cannot be determined exactly. The issue of iddah for a man expressed in this study is closely related to the issue of jam’/marrying two sisters. Islam forbids the union of two sisters under the same marriage. However, the man will wait until the iddah of the divorced woman ends so that he can marry the sister or aunt/auntie of the woman he has divorced. In the works of furu fiqh, although it is controversial, this situation is called the iddah of the man. While the man can marry the woman’s sister without waiting for iddah in case of the death of the woman, the necessity of waiting for the iddah of the woman in order for the man to marry the woman’s sister in case of divorce by ric’î talaq is based on the consensus of Islamic jurists. Whether he can marry the sister of his wife, whom he divorced with bâin talaq/permanent divorce, before the end of his wife's iddah is controversial in the doctrine.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, İddet, Erkeğin İddeti, İki Kız Kardeşin Cemʿi, Talâk

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Aksoy, Ramazan. “İslam Hukukunda İddet Nafaka İlişkisi”. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2021), 103-117.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed, el-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, ts.
• Baktır, Mustafa. “İhdad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/530-532. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabü’l-imân. thk. Abdulalî Abdulhamid Hamid. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Boyalı Gürpınar, Hatice. İslam Hukukunda İddet Bekleyen Kadının Nafaka ve Süknâ Hakkı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. Sahîh-i Buhârî (Câmiü’s-sahih). thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dârü Tavki’n-Necât, 1422.
• Burhânüddîn (Burhânü’ş-şeria) el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilaziz. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-Nu’mânî. thk. Abdülkerim Sâmi el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Ali er-Râzî. Şerhü muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed, Said Bektaş. Beyrut-Medine: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye ve Dârü’s-Sirâc, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b Abdullâh b Yûsuf. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Çeker, Orhan. “Halvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/384-386. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Davv, Hâlid. “İddetü’r-recul beyne’l-fıkhi’l-İslâmi ve kanûni’l-Cezâiri”. Mecelletü’l-Buhûsi’l-İlmiyye ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 13/2 (2021), 99-116.
• Demîrî, Ebûl-Bekā Kemâluddîn. en-Necmu’l-vehhâc fî şerḥi’l-Minhâc. thk. Lecne İlmiyye. Suudi Arabistan: Dârül-Minhâc, 2004.
• Durmuş, Üzeyir. İslam Hukukunda İddet ve Hükümleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Ebû Dâvud es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’âs b. İshâk el-Ezdî. Sünen. thk. Şuayb el-Arnavut. Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Erdem, Suat. “İslâm Hukukuna Göre İddet ve İddet Bekleyen Kadının Nikahı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (Eylül 2020), 71-95.
• Gazzâlî, Ebû Hamîd Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi’l-mezheb. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1997.
• Gümüş Böke, Emine. “İslam Hukuku Açısından Kadının İddet Nafakası”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2020), 93-112.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Alî. Şerhü muhtasari Halîl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Haskefî, Alaeddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr fî şerhi Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmün’ím Halil İbrahim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-muhtâc ilâ ma´rifeti meâni elfâzi’l-minhâc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Abdurrahman er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celil li-şerhi muhtasarı Halîl. Dârü’l-Fikr, 3. Basım, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1992.
• İbn Arefe, Ebû ʿAbdullah Muḥammed b. Muḥammed. el-Muhtaṣarül-fıkhî. thk. Hafiz Abdurrahman Muhammed Hayr. Dubâi: Müʾessesetü Halef Ahmed el-Habtûr li’l-Aʿmâli’l-Hayriyye, 2014.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed. Kitâbü’t-temyîz fi telhîsi tahrîci ehâdîsi şerhi’l-vecîz = et-Telhîsü’l-habîr. thk. Muhammed es-Sânî b. Amr b. Mûsâ. Dârü Edvâi’s-Selef, 2007.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Şemseddîn Muhammed. İ’lâmü’l-muvakkiîn ʿan rabbi’l-alemîn. thk. Muhammed Abdüsselam İbrahim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. Zâdü’l-meâd fî hedyi hayri’l-ibâd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Cemmâîlî Makdîsî. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Cemmâîlî Makdîsî. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik (İbn Âbidîn’in Minhetü’l-hâlik isimli haşiyesi ile birlikte). Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muḥammed b. Ahmed el-Kurtûbî el-Endelusî. Bidâyetu’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdilvâhid Sivâsî. Fethü’l-kadîr li’l-âcizi’l-fakîr. Dârü’l-Fikr, ts.
• İmrânî, Ebû-l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-Yemenî. el-Beyân fi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdürrahim. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî, Said E´rab, Muhammed Bû Hubze. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karataş, Fatih. İslam Hukuku Açısından İddet ve Boşanmış Kadının Evliliği. Kahramanmaraş: Sütçü İmam Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kâsânî, Ebû Bekir b. Mesʿûd. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertibi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc, Ali Cumâ Muhammed. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 2. Basım, 2006.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî :Şerhu muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz, Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedi. thk. Yusuf Talâl. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mevvâk, Muhammed b. Yûsuf Ebi’l-Kāsım. et-Tâc ve’l-iklîl li- Muḫtaṣari Ḫalîl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde Guneymî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-ilmiyye, ts.
• Nefrâvî, Aḥmed b. Ġanîm b. Sâlim. el-Fevâkihu’d-Devvânî ʿalâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Ḳayravânî. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref b. Nûrî. el-Mecmû’ şerhi’l-mühezzeb (Sübkî ve Mutî´î’nin tekmilesi ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebü’l-Leys. Hazânetü’l-fıkh. thk. Muhammed Abdüsselam Şahin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebü’l-Leys. Uyûnü’l-mesâil. thk. Salâhuddîn en-Nâhî. Bağdât: Matbaatü Es’âd, 1386.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma´rife, 1993.
• Şelebî, Şihâbüddîn Ahmed b. Yûnus. Hâşiyetü’ş-Şelebî ale’t-Tebyîn. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313h.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
• Şirâzî, Ebû İshâk Cemâleddîn İbrâhim b. Ali b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Abdülmecid es-Sülfî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tenkîhü’t-tahkîk fî ehâdîsi’t-Ta’lîk. thk. Mustafa Ebü’l-Ğayz. Riyad: Dârü’l-Vatan, 2000.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemaleddin. Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1997.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte). Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletuhu. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, ts.