İslâm Hukuku Açısından Nikâh Akdinde Velâyet

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 18, 455 - 477, 15.12.2022

Muhammed Mehdi Aksoy

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1219575

Cited By: 2

Öz

Aile müessesesinin temelini teşkil eden nikâh akdi, ferdî, içtimaî, dinî ve dünyevî yönlerin yanında hukukî boyuta da sahiptir. O bakımdan diğer hukukî tasarruflar gibi birtakım rükün ve şartları barındırmak durumundadır. Aksi takdirde dinen ve hukuken muteber sayılıp kendisine sonuç bağlanabilmesi mümkün değildir. Söz konusu önemine binaen İslâm hukukçuları nikâh akdi ile ilgili meseleleri en ince ayrıntısına kadar ele almış ve bu bağlamda hem rükün hem de şartlarını tüm detaylarıyla açıklığa kavuşturmuşlardır. Ancak bazı konularda ihtilaf etmişlerdir. Nikâh akdinin rükün ve şartlarına dair birçok ihtilaf bulunmakla beraber en çok tartışmaya konu olmuş meselelerin başında, velâyet meselesi gelmektedir. Bu çerçevede farklı delil, gerekçe ve bakış açılarına bağlı olarak kimlerde velâyet yetkisinin bulunduğu, velâyet yetkisinin kimler üzerinde cari olduğu, velâyette yetki sınırının ne olduğu ve velâyeti üstlenen kişinin (velinin) nikâh akdi açısından nasıl bir unsur sayıldığı konularında farklı yaklaşımlar sergilenmiştir. Bu çalışmanın amacı, karşılaştırmalı olarak İslâm hukukçularının nikâhta velâyet ile ilgili görüşlerinin ele alınması ve dayandıkları delillerin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Nikâh, Ehliyet, Velâyet, Şart

Custody in Marriage Contract in Terms of Islamic Law

Öz

The marriage contract, which forms the basis of the family institution, has individual, social, religious, and worldly aspects, but also has a legal dimension. In this respect, it has to contain some elements and conditions like other legal savings. Otherwise, it is not possible to be considered religiously and legally valid. Due to its importance, Islamic jurists have dealt with the issues related to the marriage contract down to the last detail, and in this context, they have clarified both the elements, and the conditions in detail. However, they agreed on some issues and disagreed on others. Although there are many disputes about the elements and conditions of the marriage contract, the most controversial point is the issue of custody. In this context, different approaches have been put forward depending on different evidences, reasons, and perspectives about who has custody, who is subject to custody provisions, what is the limit of authority regarding custody and what kind of element the person who undertakes it is. This study aims to comparatively examine the views of Islamic jurists about custody in marriage and to examine the evidence they are based on.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Nikâh, Ehliyet, Velâyet, Şart

Kaynakça

• Adevî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Mükrim es-Saidî. Hâşiyetü’l-Adevî ala şerhi Kifâyeti’t-tâlibi’r-rabbânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
• Apaydın, H. Yunus. “Velâyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/15-19. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Aslan, Bedri. “İslam Hukukunda Evlilikte Velâyetin Ortadan Kalkmasıyla Velinin Velayetinin Kime Geçeceği Konusunun Değerlendirilmesi”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Ocak 2016), 26-47.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2013.
• Aynî, Bedruddin Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed b. Musa b. Ahmed b. Hüseyin. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bakıllânî, Kâdi Ebû Bekir Muhammed b. et-Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1998.
• Bardakoğlu, Ali. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Beğavî, Muhyissünne Ebû Muhammed el-Hasan b. Mesʿûd. et-Tehzîb fî fikhi’l-İmami’ş-Şâfiî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cuʿfî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 9 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Emirîyye, h. 1311.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdrîs. Kuşşâfü’l-kinaʿ an metni’l-İknaʿ. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’n-Nasri’l-Hadise, 1968.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2010.
• Çınar, Fatih. “Şerʿî Naslar Bağlamında Nikâh Lafzı ve Fıkhî Tesiri”. Mütefekkir 7/13 (2020), 225-240.
• Çınar, Fatih. “Şevkânî’ye Göre Nikâhta Veli Meselesi”. Mütefekkir 3/5 (2016), 177-194.
• Danışman, Muhammet Ali. “İslam Hukukuna Göre Evlilikte Velayet ve Kapsamı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 8 (2006), 239-258.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünen. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Demîrî, Ebü’l-Bekā Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ el-Kāhirî eş-Şâfiî. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arefe ed-Desûkî el-Mâlikî. Hâşiyetü’d-Desûkî ala Şerhi’l-Kebîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʿas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebû Yaʿla, Kâdî Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ. el-’Udde fî usuli’l-fıkıh. 5 Cilt. b.y: y.y., 2. Basım, 1990.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya. Esna’l-metâlib fî şerhi Ravdi’t-tâlib. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-İslami, ts.
• Gaznevî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. İshâk b. Ahmed eş-Şiblî. Şerhü’l-Muğni. Afyon: Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, Yazmalar, 17704, 326.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Mustasfâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Genç, Mustafa. “İslam Hukukunda Evlenme Akdi Bakımından Velinin Hukûkî Kişiliği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 331-360.
• Genç, Mustafa. “İslam Hukukunda Velâyetin Mahiyeti”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) 7/6 (2020), 204-227.
• Hallâf, Abdülvahhâb. Ahkâmu’l-ahvâli’ş-şahsiyye. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1990.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-Kâfî fî fikhi ehli’l-Medîne. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyad, 2. Basım, 1980.
• İbn Bezîze, Ebû Muhammed Abdülaziz b. İbrahim b. Ahmed el-Küreşî et-Temîmî. Ravdatü’l-müstebîn fî şerhi Kitabi’t-Telkîn. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2010.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Said el-Endülûsî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Kâfî fî fikhi’l-İmam Ahmed. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Âlemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-İslami, 2. Basım, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Kurtûbî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1988.
• İbnü’l-Cellâb, Ebü’l-Kâsım Ubeydullah b. Hüseyn b. Hasen b. el-Cellâb el-Basrî. et-Tefri’ fî fikhi’l-İmam Mâlik. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-Kadîr. 10 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, ts.
• İbnü’l-Mülakkîn, Siracuddin Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed. Ucâletü’l-muhtâc ilâ tevcîhi’l-Minhâc. 4 Cilt. tÜrdün: Dârü’l-Kitâb, 2001.
• İmam Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs b. Abbas b. Osman b. Şafi’ el-Muttallibî el-Kureşî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1990.
• İmrânî, Ebü’l-Hasen Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-Yemenî eş-Şâfiî. el-Beyân fî mezhebi İmami’ş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Kâdi Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. el-İşrâf alâ nüketi mesâili’l-hilâf. 2 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 1999.
• Kâdi Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Alî b. Nasr et-Tağlibî el-Bağdâdî. el-Meûne alâ mezhebi âlimi’l-Medine. Mekke: Mektebetu Nizar Mustafa el-Bâz, ts.
• Kâdi İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. et-Tenbîhâtü’l-müstanbeta ale’l-kütübi’l-müdevveneti ve’l-muhtaleta. 3 Cilt. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2011.
• Kâdi İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlu’l-mu’lim bi-fevâidi Müslim. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Vefâ, 1998.
• Karadağ, Bekir. Mu’tezilen’nin Fıkıh Anlayışı (Ebû Bekir Asam Örneği). Ankara: Fecr Yayınları, ts.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîre. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1994.
• Kâsânî, Alauddin Ebû Bekir b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâʿiu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kiyâ el-Harrâsî, İmaduddin Ali b. Muhammed b. Ali Ebü’l-Hasen et-Taberî. Ahkâmu’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Baskı, 1405.
• Komisyon. Dini Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 6. Basım, 2015.
• Köse, Saffet. “İslam Hukukuna Göre Evlenmede Velâyet”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2 (2003), 101-116.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer b. Hamdân. et-Tecrîd. 12 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2. Basım, 2006.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Cafer b. Hamdân. Muhtasarü’l-Kudûrî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kurtûbî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir b. Ferh el-Ensârî el-Hazrecî. el-Câmiʿ li ahkâmi’l-Kur’an. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. et-Tebsira. 14 Cilt. Katar: Vezâretü’l-Evkâf, 2011.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtu ehli’s-sünne (Te’vîlatu’l-Kur’ân). 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merdâvî, Alauddin Ebü’l-Hasen Ali b. Süleyman b. Ahmed. el-İnsâf fî maʿrifeti’r-râcihi mine’l-hilâf. Kahire: Hecer li’t-Tibaeti ve’n-Neşri, 1995.
• Merdâvî, Alauddin Ebü’l-Hasen Ali b. Süleyman b. Ahmed. et-Tahbît şerhü’t-tahrîr, 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2000.
• Mevvâk, Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kâsım b. Yusuf el-Abderî el-Gıranâtî. et-Tâc ve’l-iklîl li-muhtasari Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mihrânî, Veliyuddin Ebû Zur’a Ahmed b. Abdirrahim b. el-Huseyn el-İrâkî. Tahrîru’l-fetâvâ. 3 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2011.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz b. Ali. Dureru’l-hükkâm şerhu Gureri’l-ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhayi’l-kutubi’l-Arabiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu İsa el-Bâbî, 1955.
• Müzenî, Ebû İbrahim İsmail b. Yahya b. İsmail. Muhtasarü’l-Müzenî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1990.
• Râzî, Fahruddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. el-Hasen b. el-Hüseyn et-Teymî. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 3. Basım, h. 1420.
• Recrâcî, Ebü’l-Hasen Ali b. Said. Menâhicü’t-tahsîl ve netâicu letâifi’t-te’vîl fî şerhi’l-Müdevveneti ve halli müşkilâtiha. 10 Cilt. Beyrut: Dârî İbn Hazm, 2007.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed et-Taberî. Bahü’l-mezheb fî füruʿi’l-mezhebi’ş-Şâfiî. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2009.
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb et-Tenûhî. el-Müdevvene. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Sâvî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Halvetî. Bülegatü’s-sâlik lî ekrabi’l-mesâlik. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Meârif, ts.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1993.
• Şa’bân, Zekiyuddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 18. Basım, 2013.
• Tenûhî, Zeynuddin el-Müneccî b. Osman b. Es’ad el-Hanbelî. el-Mumtiʿ fî şerhi’l-Mukni’. 4 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 3. Basım, 2003.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fikhiyyü’l-âmm. 2 Cilt. Şam: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 2004.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmʿiu’l-kebir. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslami, 1996.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. el-Bahrü’l-muhît fî usuli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dârü’l-Kutubey, 1994.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînu’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. 6 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Emirîyye, 1313.