al-Suyūtī’s Contribution to Literature of Mawdūʿāt

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 109 - 138, 15.06.2024

Mustafa Yasin Akbaş , Taha Çelik

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1501158

Öz

In the history of hadīth, during fifth and sixth centuries for Hijrah, mawdūʿ (fabricated) ḥadīths began to be brought together in separate sources and an important literature was formed in this field. Although not the first, one of the scholars who made significant contributions to this field is Suyūtī (d. 911/1505) while Ibn al-Jawzī (d. 597/1201) is the most famous example. Most of Suyūtī’s studies in the relevant literature are about Ibn al-Jawzī’s book al-Mawdūʿāt. He made the best work on al-Mawdūʿāt with his La’ālī, and then summarized this work in his al-Nukat. He also wrote a zayl (second volume) to al-Mawdūʿāt, Suyūtī, who took it as his duty to criticize the story (qissa) tellers who used fabricated hadīth s excessively during his time, drew attention to them in almost all his literary works with an open critique, where he stated that he was subjected to many attacks. In the study, Suyūtī’s works on fabricated hadīths were analyzed in terms of the aim, method, content, and significance within the body of relevant literature. In addition, the author's approach to fabricated hadīths and his attitude towards the use of such narrations as well as his criticisms towards Ibn al-Jawzī were examined. As a result of these analysis Suyūtī, who is perhaps the scholar who wrote the most works in the history of hadīth, made a very qualified contribution himself to the literature of fabricated hadīths. Although he extremely criticized fabricating and disseminating hadīths and reflected over this issue in almost all his works, he sometimes contradicted with himself and used fabricated hadīths.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Suyūtī, Mawdūʿ (Fabricated) Hadīth, Mawdūʿāt Literature, Story (Qissa) Tellers.

Süyûtî’nin Mevzûât Literatürüne Katkısı

Öz

Hadis tarihinde hicrî beşinci ve altıncı asırlar itibariyle mevzû rivayetler müstakil kaynaklarda bir araya getirilmeye başlamış bu alanda önemli bir literatür teşekkül etmiştir. İlk olmamakla birlikte en meşhur örneğini İbnü’l-Cevzî’nin (ö. 597/1201) verdiği bu alana önemli katkı sunan âlimlerden birisi de Süyûtî’dir (ö. 911/1505). Onun ilgili literatürdeki yazınının ekseriyeti İbnü’l-Cevzî’nin el-Mevzû‘ât’ı eksenlidir. O, el-Mevzû‘ât üzerine en güzel çalışmayı el-Le’âli’siyle yapmış, sonra bu eserini en-Nüket’inde özetlemiştir. Ayrıca el-Mevzû‘ât’a bir de zeyl kaleme almıştır. Özellikle devrinde uydurma hadisleri fazlaca kullanan kıssacıları tenkidi kendine vazife edinen Süyûtî, alana ilişkin eserlerinin hemen hepsinde kıssacılara dikkat çekmiş, onları sözlü tenkitten de geri durmamıştır. Bu sebeple çokça saldırıya da maruz kaldığını söylemiştir. Çalışmada Süyûtî’nin mevzûât literatürüne örneklik teşkil eden eserleri tespit edilmiş ve bunlar; telif sebebi, metodu, mahiyeti ve literatürdeki yeri açısından tahlil edilmiştir. Ayrıca müellifin mevzû hadislere yaklaşımı ve bu tür rivayetlerin kullanımı hususundaki tavrı incelenerek İbnü’l-Cevzî’ye yönelttiği tenkitler tetkik edilmiştir. Netice itibariyle hadis tarihinin belki de en velûd âlimi olan Süyûtî’nin mevzûât literatürüne de oldukça nitelikli bir katkıda bulunduğu görülmüştür. Bununla birlikte onun, uydurma hadisin ihdâsı ve nakli konusunda son derece ağır tenkitlerde bulunmasına ve hemen her eserine bunu yansıtmasına rağmen kendisiyle bazen çelişebildiği, kimi zaman aşırı zayıf hatta uydurma rivayetleri savunabildiği ve bazı eserlerinde mevzû rivayetleri kullandığı müşâhade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Süyûtî, Mevzû Hadis, Mevzûât Literatürü, Kıssacılar

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Nureddin Ali b. Sultan Muhammed el-Herevî. el-Esrâru’l-merfû‘a fi’l-ahbâri’l-mevzû‘a. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1431.
• Âlûsî, Mahmûd Şükri b. Abdullah b. Mahmûd. Gâyetü’l-emânî fî’r-red ale’n-Nebhânî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Aslan, Recep. Suyûtî’nin Hadis İlmindeki Yeri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ece, Abdurrahman. “el-Gumârî ve el-Muğîr Ale’l-Ehadisi’l-Mavdûa fi’l-Cami’i’s-Sağîr Adlı Eseri”. e-Şarkiyat: İlmî Araştırmalar Dergisi 2/4 (2010), 104-136.
• Fellâte, Ömer b. Hasan Osmân. el-Vaz’ fi’l-hadîs. Dımaşk/Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, 1981.
• Gökduman, Mustafa Avni. Suyûtî’nin Uydurma Hadisler Konusunda İbnü’l-Cevzî’ye Yönelttiği Eleştiriler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dâvûdî, Ebî Abdillah Şemseddin Muhammed b. Ali el-Mâlikî. Tercemetü’l-allameti’s-Süyûtî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• İbn ʿArrâḳ, Nûru’d-Dîn ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî b. ʿAbdurrahman b. ʿArrâḳ el-Kenânî. Tenzîhü’ş-şerîʿa. thk. ʿAbdulvehhâb ʿAbdullaṭîf. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1399.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân, thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî, 1971.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2. Basım, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdürreşîd. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Muhammed Abdülmecid b. İsmail es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 2000.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b.Muhammed Bağdâdî. Kitâbü’l-mevzû‘ât mine’l-ehâdîsi’l-merfuât thk. Nureddin Boyacılar. Riyad: Mektebetu Edvai’s-Selef [Edvaü’s-Selef], 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Kitâbü’l-mevzû‘ât. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Mevzûât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/496-498. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzu Hadisler Menşe’i Tanıma Yolları Tenkidi. İFAV Yayınları, 10. Basım, 2017.
• Kandemir, M. Yaşar. “Münâvî, Muhammed Abdürraûf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/571-573. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zünûn. thk. Şerafettin Yaltkaya - Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Maârif Matbaası, 1941.
• Kaya, Murat. “Mevzû Hadislerin Yapısı ve Kullanım Yaygınlığı”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (2016), 56-74.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1957.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs el-Hasenî. er-Risâletü’l-mustatrafe. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 5. Basım, 1993.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Ecvibetü’l-fâzıle. Halep: Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1964.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed. er-Ref‘ ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2012.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-‘adli ‘ani’l-‘adli ‘an Rasûlillah. Riyad: Dârü’s-Selâm, 1419.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/188-198. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. ed-Dav’ü’l-lâmi li-ehli’l-karni’t-tâsi’. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, ts.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. el-Mekâsıdü’l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Haşt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdisi’l-beşîri’n-nezîr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ez-Ziyâdet ale’l-Mevdû’ât (Zeylü el-Le’âli’l-masnû‘a). thk. Râmiz Hâlid Hasan. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2010.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tedrîbü’r-râvî. çev. Muhammed Enes Topgül, ed. Arafat Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Le’âli’l-masnû’a fi’l-Ahbâri’l-Mevzû‘a. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. en-Nüketü’l-bedî‘ât ale’l-Mevzû‘ât. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Dârü’l-Cinan, 1991.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. en-Nüketü’l-bedî‘ât ale’l-Mevzû‘ât. yy.: Matbaa-i Uluv, 1303.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. en-Nüketü’l-bedî‘ât ale’l-Mevzû‘ât. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 548.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. en-Nüketü’l-bedî‘ât ale’l-Mevzû‘ât. İstanbul: Nuruosmaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, 1281-001.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. en-Nüketü’l-bedî‘ât ale’l-Mevzû‘ât. Samsun: Samsun İl Halk Kütüphanesi, 55 hk 1123.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. ez-Ziyâdât ale’l-mevzû‘ât ve yüsemma “Zeylü’l-Le’âli’l-masnû‘a”. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2010.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Kitâbü’t-tehaddüs bi-ni’metillah. Cambridge: Cambridge University, 1975.
• Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Şerhu makamati Celaleddin Süyûtî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1989.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tahzîrü’l-eykâz min ekâzîbi’l-vu‘âz. Kayseri: Türkiye Diyanet Vakfı Kayseri Şubesi Yayınları, 1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tahzîrü’l-Havâs min ekâzîbi’l-kussâs. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1984.
• Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti hayri’l-‘ibâd. Kahire: İhyaü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1994.
• Şâzeli, Abdülkadir. Behcetü’l-‘âbidîn bi-tercemeti hâfızi’l-asr Celaleddin Süyûtî. Dımaşk: Matbûatu Mecmâi’l-Lugati’l-Arabiyye, 1998.
• Tabba’, İyaz Hâlid. Celaleddin Süyûtî: ma’lemetü’l-ulûmi’l-İslâmiyye. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1996.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Yavuz, Adil. “Sehâvî ve Halk Dilinde Dolaşan Hadisler Problemi ile İlgili Eseri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14 (Mart 2002), 165-187.
• Yıldırım, Enbiya. “İbnu’l-Cevzî’nin Hadisçiliğine Genel Bir Bakış”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006), 73-126.
• Yıldırım, Enbiya. “Suyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar (Sehâvî - Suyûtî Çekişmesi Bağlamında)”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 149-174.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Mîzânü’l-İ’tidâl. Lübnan: Dârü’l-Ma‘rife li't-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1963.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.