Usage of Savage Plants in the Folk Medicine in Muş

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 85 - 96, 28.01.2019

Canser Kardaş

https://doi.org/10.31020/mutftd.468848

Cited By: 7

Öz

Folk medicine, which is regarded as an important branch of folk knowledge, stands as the most important surviving field among living folklore elements. Folk medicine which constitutes the basis of modern medicine, continues to be applied in daily life for various reasons particularly the socio-economic status and beliefs. One of the main elements used as medicine in folk medicine is wild plants. Practices based on experiences of thousand years have not lost their importance despite the developments in modern medicine, yet have continued to exist under the name of alternative medicine or complementary medicine. Today because of the strong trust in treatment of plants, it is believed that folk medicine does not harm the body even if it does not heal.

The study aims to determine what the local names of the wild plants growing within the vegetation special to Muş are, why and how they are used as folk medicine and to record those as cultural activities. Material of the study is the information gotten through face to face interviews conducted with people related to the subject across Muş.

The study indicated that some of the wild plants used as folk medicine heal because of beliefs or by persuading while some other heal due to former experiences. Besides it was determined that while some plants are used to treat one particular disease, some others are used to heal several diseases.

In conclusion, people believe that plants growing themselves in nature heal all diseases and hence each plant gowing in a certain area is used to treat a particular disease. 

Anahtar Kelimeler

Muş, folk medicine, savage plants

Muş'ta Yabani Bitkilerin Halk Hekimliğinde Kullanılması

Öz

Halkbilgisinin önemli bir şubesi kabul edilen halk hekimliği, yaşayan halkbilimi unsurları arasında varlığını devam ettiren en önemli
alandır. Modern tıbbın temelini oluşturan halk hekimliğinin, sosyo-ekonomik durum ve inanç gibi nedenler başta olmak üzere farklı
sebeplerle günlük hayattaki uygulamaları devam etmektedir. Halk hekimliğinde ilaç olarak kullanılan ana unsurlardan biri, yabani
bitkilerdir. Binlerce yıllık tecrübeler sonucunda oluşan uygulamalar, modern tıp çok gelişmesine rağmen önemini yitirmemiş, aksine
alternatif tıp, tamamlayıcı tıp gibi isimler alarak varlığını devam ettirmiştir. Halk hekimliği, bulunduğu toplumun kültürel özelliklerini
de yansıtmaktadır. Günümüzde halk hekimliğinin bitkilerle yapılan tedaviye olan güvenin güçlü olmasından ötürü esas itibariyle
yararı olmasa da vücuda büyük zararı olmayacağına inanılmaktadır.

Çalışmada Muş’un bitki örtüsüne bağlı olarak yetişen çeşitli yabani bitkilerin ve bu bitkilerin halk hekimliğindeki kullanım şekilleri,
yerel isimleri ve kullanım amaçlarının tespit edilip kültürel etkinlik olarak kayıt altına alınması amaçlandı. Çalışmanın materyali Muş
ve çevresinde seçilen kaynak kişilerle yüz yüze görüşme yoluyla elde dilen bilgilerdir.

Çalışmada Muş ve çevresinde halk hekimliğinde kullanılan bir kısım yabani bitkilerin inanç bazında veya telkin yoluyla; bir kısım
yabani bitkilerin de tecrübe yoluyla iyileştirici özelliği tespit edildiği anlaşıldı. Yine bazı bitkilerin birden fazla hastalık için bazılarının
ise sadece bir hastalığın sağaltmasında kullanıldığı tespit edilmiştir.

Sonuç itibariyle halk arasında doğada kendi kendine yetişen bitkilerin her türlü hastalık için deva olduğu inancının varlığı ve buna
bağlı olarak yörede yetişen her bitkinin bir hastalığın sağaltmasında kullanıldığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muş, halk hekimliği, yabani bitkiler

Kaynakça

• 1. ÇOPUROĞLU, C. İnsan-Çevre-Kültür İlişkisi Çerçevesine Fırat Havzasında Halk Hekimliği. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi. 2003; S.27: 15-39.
• 2. ÖZKAN, T. S. Folklorun Yüz Yılında Halk Hekimliği Çalışmalarına Bir Bakış. Milli Folklor. 2013; Y.25, S.99: 137-144.
• 3. YILDIRIMLI, Ş. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi. 2004; S.17: 175-193.
• 4. POLAT, R.-Selvi, S.-Çakılcıoğlu, U.- Açar, M. Bingöl Semt Pazarlarında Satılan Bitkilerin Etnobotanik Açıdan İncelenmesi. Biological Diversty and Conservation. 2012; 5(3): 155-161.
• 5. ÇUBUKÇU, B.-ÖZHATAY, N. Anadolu Halk İlaçları Üzerinde Araştırmalar-II. Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları; 1989.
• 6. ŞAR, S. Anadolu’da Rastlanan Halk Hekimliği Uygulamalarına Genel Bir Bakış. Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi. 2005; 13(2): 1163-1178.
• 7. BORATAV, P. N. 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilgesu Yayınları; 2013.
• 8. BAYTOP, T. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları; 1984.
• 9. ELMACI, N. Sağlık Antropolojisi: Diyarbakır Örnekleri. Ankara: Siyasal Kitabevi; 2013.
• 10. SEVER, M. (2004). Türk Halk İnançlarında ve Halk Hekimliği Uygulamalarında Meyve. 2004; TUBAR. S. XVI, Güz: 95-108.
• 11. KAPLAN, M. Sağlık ve Kültür’ün Buluştuğu Alan: Tıbbi Antropoloji. Folklor/Edebiyat. 2010; C.16, S. 64: 225-235.
• 12. YODER, D. Halk Tıbbı ve Modern Tıp. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Çev. Sibel Yoğurtçuoğlu-Ayfer Gülüm, Ankara: Geleneksel yayıncılık; 2009.
• 13. ERSOY, R. Modernizm-Postmodernizm Bağlamında Geleneksel Tıp Uygulamalarının Güncelliği Üzerin Bir Değerlendirme. illi Folklor. 2014; Y.26, S.101: 182-192.
• 14. ACIPAYAMLI, O. Türkiye Folklorunda Halk Hekimliği ve Özellikleri. DTCF Dergisi, 1969; S. XXVI: 1-9.
• 15. BAYTOP, T. Türkiye’nin Tıbbi ve Zehirli Bitkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları: 1963.
• 16. ÖZEN, R.-Doğan, G. Elazığ Yöresi Veteriner Hekimliği Folklorunda Kullanılan Bitkisel İlaç Hammaddeleri. Mersin Üniversitesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi. 2017; 7(3): 166-177.
• 17. FIRAT, M. Ferhenga Navên Riwekên Bi Kurdî. Van: Sitav Yayınları; 2013.
• 18. Öncül, K. Kars Örnekleminde Halk Hekimliğinin Arkaik Unsurları. International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013: 2031-2035.
• 19. KASIMOĞLU, A. Ferhanga Navên Nebatan A Kurdî/Kürtçe Bitki Adları Sözlüğü. İstanbul: Mardin Artuklu Üniversitesi: 2013.
• 20. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/ayni-koydeki-84-ikizin-sirri-ikiz-iksiri-olarak-aniliyor-40850047
• 21. Yel, Z. Muş Gastronomisi, Muş Alparslan Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Lisans Bitirme Tezi. Muş: 2018. Sözlü KaynaklarKK-1: (Zivzêr-10.04.2018)KK-2: Amine Uçkun, 67, Yeroluk Köyü [Palas] Muş (18.06.2018). KK-3 Faime Uslu, ev hanımı, 58, Muş (11.05.2018)KK-4 Zozan Uslu-Ev hanımı, 65 Suvaran Köyü Muş (11.05.2018)KK-5 Ebru Türkcan-25, çalışmıyor, Suvaran Köyü Muş(11.05.2018KK-6 Menekşe Güntay, 45, Muş (14.03.2018)KK-7 Hediye Argün, 50, Muş (14.03.2018)KK-8: Zozan ÖĞÜT, 43, Muş (16.04.2018)KK-9: Raif Çetin, 55, Muş (16.04.2018) KK-10: Cahide Teyze, Ev hanımı, 68, Konukbekler [Anzar] (22.03.2018)KK-11: R.T., 58, Muş (21.08.2018)KK-12: Mehmet Şah Arslan, Çalışan, 37, Muş (04.09.2018)KK-13: Yıldız Karabalık, Ev hanımı, 55 Bulanık/Muş (06.09.2018)KK-14: Hacı Müslüm, Emekli, 70, Malazgirt/Muş (11.09.2018)KK-15: Ali Teker, Emekli, 85, Varto/Muş (15.09.2018)KK-16: Ramazan Önal, Emekli İmam, 82, Bulanık/Muş (10.09.2018)