İbn Hubel ve eseri Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb’da omurga hastalık ve travmaları üzerine

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 71 - 81, 01.01.2018

Ahmet Acıduman , Uygur Er

Öz

Bu yazıda Ahlatşahlar dönemi ünlü âlimlerinden Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel ve 1164/5 yılında yazdığı önemli tıp eseri Kitābu’l- Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb’ın omurga travmalarının cerrahi ve tıbbi tedavisi hakkındaki bölümlerinin tanıtılması ve tıp tarihindeki yerinin tartışılması amaçlanmıştır. Bu çalışmada Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel’in Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı Kütüphanesi’nde bulunan Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinin matbu bir nüshası kullanılmıştır. Kitabın omurga travmaları ile ilgili bölümleri Türkçeye çevrilmiş ve metin içinde sunulmuştur. Bulgular ilgili literatürle karşılaştırılmış ve tıp tarihindeki yeri araştırılmıştır. Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel’in zamanın tıp paradigmasına bağlı olarak humoral teori etkisinde olduğu anlaşılmaktadır. Temel olarak Hippokrates’in büyüme çağından önce gelişen kamburluk öldürücüdür, çocuk erken sütten kesilirse kamburluk gelişir gibi veya tedavi anlamında kifozitede traksiyon uygulanması gibi öğretilerine uygun öneriler öne sürmekle beraber, eserinde Hippokrates’e ilk başkaldırı sayılabilecek ipuçları da izlemek mümkündür. Omurga kırık ve çıkıklarında omurilik hasarı olup olmamasının gidişatı belirleyeceği saptaması önemlidir. Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel’in eseri Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb omurga travmalarının tedavisinin tarihsel gelişimi içinde zamanın tıp paradigmasına uygun fakat özgün katkı ve karşı çıkışlarıyla önemli bir yere sahiptir

Anahtar Kelimeler

Muheẕẕebu’d-dīn b. Hubel, Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb, Omurga travmaları tarihçesi, Humoral teori

On spinal disorders and traumas in Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb by Ibn Hubal

Öz

It is aimed at this study to introduce Muhaẕẕab al-dīn b. Hubal of Akhlatshahs and chapters related to surgical and medical treatment of spine traumas in his treatise Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb that was written in 1164/5, and to discuss its importance in history of medicine. It was used a printed copy of Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb in the library of Ankara University, Faculty of Medicine, Department of History of Medicine and Ethics. Its chapters related to spine traumas were translated into Turkish. Quotations of the original writing were presented in the text. Results were compared to the relevant literature and investigated the place in the history of medicine. It is understood that Muhaẕẕab al-dīn b. Hubal was belonged to the then medical paradigm named humoral theory. However, he mainly has propounded like if the kyphosis developed before puberty, child would die, if a child was dried early, kyphosis would be developed or suggestions in a therapeutic manner like traction in kyphosis according to the Hippocratic doctrine; it can be seen also some clues as against to this strong author in his book. His determination that spinal cord injury was the main predictor of the course of spine traumas is important. Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb of Muhaẕẕab al-dīn b. Hubal is located an important place in the history of treatment of spine traumas by its accordance with the then medical paradigm and also by its specific contribution and objections.

Anahtar Kelimeler

Muhaẕẕab al-dīn b. Hubal, Kitāb al-Mukhtārāt fī al-Ṭibb, History of spine traumas, Humoral theory

Kaynakça

• Sümer F. Ahlat. In: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı; 1989. pp: 19-22.
• Ahlat. In: Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 1. Cilt. İstanbul: Milliyet; 1992. p. 202.
• Ahlatşahlar, Ermenşahlar ya da Sökmenliler. In: Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, 1. Cilt. İstanbul: Milliyet; 1992. p: 202.
• Sümer F. Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, 2. Baskı. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1998. pp: 67-84.
• İbn Ebī Uṣaybiʿa. ʿUyūnu’l-Enbā fī Tabaḳāti’l-Eṭıbbā. [y.y?]: Matbaʿatu’l-Vahbiyye; 1882. pp. 304-6.
• Gök Hİ. Musul Atabeyliği Zengiler (Musul Kolu 1146-1233). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları; 2013. pp. 125-6.
• Artuk İ. Mardin Artukoğulları Tarihi. İstanbul: Gençler Kitabevi; 1944. p: 106.
• Kitâbu’l-Mukhtâr. Arabic Catalogue: Vol 4 [cited 2007 Aug 4]. Available from: http://kblibrary.bih.nic.in/Vol04/Bp084.htm.
• Harvey ER. Ibn Hubal. In: Selin H, editor. Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non- Western Cultures, Volume I (A-K). Berlin: Springer; 2008. pp: 1104-5.
• Muhaẕẕabu’d-dīn Abī’l-Ḥasan ʿAlī b. Aḥmad b. Alī b. Hubal al-BaŞdādī. Kitābu’l-Muḫtārāt fī’ṭ-Ṭıbb, eṭ-ṭabʿatu’l-ulā, el-Cuzʾ er-Rābiʿ. Ḥaydarābād: Maṭbaʿatu Cemʿiyyeti Dāʾireti’l-Maʿārif i’l-ʿUsmāniyye (Haydarabat: Osmanlı Maarif Cemiyeti Dairesi Matbaası); 1362. pp:105-7, 233-4, 242-3.
• Acıduman A, Er U. Ebu’l-Kasım Ez-Zehravî ve eseri el-Tasrîf’te spinal travma ile ilgili bölümler. Journal of Turkish Spinal Surgery 2009;20:109-18.
• Belen D, Acıduman A. A Pioneer from the Islamic Golden Age: Haly Abbas and spinal traumas in his principal work, The Royal Book. J Neurosurg Spine 2006;5:381-3.
• Acıduman A, Belen D, Simsek S. Management of spinal disorders and trauma in Avicenna’s Canon of Medicine. Neurosurgery 2006;59:397-403.
• Acıduman A, Şems Ş. Cürcânî’nin ünlü eseri Zahîre-i Harezmşâhî’de omurga anatomisi ve omurga travmaları üzerine. In: Demirci M, Temizel A, Hacıgökmen MA, Solmaz S, editors. II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu, Selçuklularda Bilim ve Düşünce, Bildiriler/Proceedings, 19-22 Ekim 2011, Konya, Cilt-3, Tabii Bilimler. Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları; 2013. pp: 249-76.
• Diebo BG, Henry J, Lafage V, Berjano P. Sagittal deformities of the spine: factors influencing the outcomes and complications. Eur Spine J 2015;24(Suppl 1):S3-15.
• Rajasekaran S. Natural history of Pott's kyphosis. Eur Spine J 2013;22(Suppl 4):634-40.
• Ailon T, Shaffrey CI, Lenke LG, Harrop JS, Smith JS. Progressive Spinal Kyphosis in the Aging Population. Neurosurgery 2015;77(Suppl 4):S164-72.
• McMaster MJ, Glasby MA, Singh H, Cunningham S. Lung function in congenital kyphosis and kyphoscoliosis. J Spinal Disord Tech. 2007;20(3):203-8.
• Tsirikos AI, McMaster MJ. Congenital anomalies of the ribs and chest wall associated with congenital deformities of the spine. J Bone Joint Surg Am. 2005;87(11):2523-36
• Hiroyuki Yoshihara. Rods in spinal surgery: a review of the literatüre. Spine J 2013;13(10):1350-8
• Kabins MB, Weinstein JN. The history of vertebral screw and pedicle screw fixation. Iowa Orthop J 1991;11:127-36.
• Slot GH. The significance of the Boston corset for the treatment of scoliosis and kyphosis. Ned Tijdschr Geneeskd 1982;126(8):325-31
• Schulze KJ, Maetzel H. Results of redression and corset treatment in Scheuermann's disease. Beitr Orthop Traumatol 1978;25(9):528-35.
• Er U, Naderi S. Paulus Aeginata: review of spine-related chapters in “Epitomoe Medicoe Libri Septem”. Spine 2013;38:692-5.