A Review of Toxicology Textbooks Published in Turkey from 1920 to the Present with Regard to Content and Terminology

Yıl 2014, XI. National Conference on the History of Turkish Pharmacy 25-28 May 2014, 70 - 71, 01.09.2014

Halil Tekiner İpek Boşgelmez , Gülin Güvendik Ayşe Eken , Burcu Ünlü Endirlik Emre Dölen

Öz

Toksikoloji, benzerleriyle karşılaştırıldığında, genç olarak kabul edilmekle birlikte, kökeni eskilere dayanan bir bilim dalıdır. İlk dönemlerde, esas olarak ölüm dikkate alınmış; zaman içinde koruma ve tedaviye yönelik uygulamalar için, ksenobiyotiklerin olası zıt etkilerinin belirlenmesi yönünde ilerleme kaydedilmiştir. Toksikoloji eğitimi, hem teorik hem uygulamalı olarak, çok geniş kapsamda ele alınmalı; öğrenciler ve genç toksikologlar için bütünsel bir bilgi kaynağı oluşturmalıdır. Bu çalışmada, Türkiye’de basılmış ilk toksikoloji ders kitaplarından başlanarak değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Ön araştırmalarımızda, M. Akif Aykut tarafından 1920’de Osmanlıca yazılmış ve 1937’de Latin harfleriyle tekrar basılmış olan Kimyevî Toksikologi isimli esere ulaşılmıştır. Diğer bir kitap olan Toksikologia (Toksikoloji) (1931), Fazlı Faik Yeğül tarafından yazılmış ve 1945’te ikinci basımı yapılmıştır. Adli açıdan toksik maddeler ve tedavileri (Celal Tahsin Boran, 1943), toksikoloji (Remziye Hisar, 1945) ve analitik toksikoloji (Hayri Sözen, 1950) konularını içeren kaynaklar da dikkat çekmektedir. 1960’lardan sonra, temel toksikoloji veya uzmanlık alanlarında birçok kitap basılmıştır; bunlar arasında, özellikle Mustafa Güley ve Nevin Vural (1978), Zeliha İmre (1988) ve Nevin Vural’ın (1984, 1996, 2005) ders kitapları, önemli kaynaklar arasındadır. Belirtilen bu kitaplar ve diğerleri, içerik ve terminoloji açısından incelendiğinde tespit edilen terminolojik değişimin örnekleri arasında, “edviye-ilaçlar”, “kiyanos-siyanür”, kü’ûl–alkol”, “sümûm-u madenîye-metalik zehirler” ve “tesemmüm-zehirlenme” sayılabilir. Bu araştırmada, toksikolojinin; toksik etki mekanizmaları, maruz kalan bireylerin yanıt ve duyarlılıklarının detaylı değerlendirilmesine odaklı bir gelişim kaydettiği de gözlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Toksikoloji, tarih, ders kitabı, terminoloji, Türkçe

Türkiye’de 1920’den Günümüze Kadar Basılmış Olan Toksikoloji Ders Kitaplarının İçerik ve Terminoloji Bakımından İncelenmesi

Öz

Toxicology, while considered a young science compared with its counterparts, has ancient roots. The field has emerged from a focus on the endpoint of death to a further focus on the determination of potential adverse effects of xenobiotics to define protective and therapeutic measures. Education in toxicology should cover a very large number of issues, both fundamental and applied, and should create a comprehensive knowledge base for both students and young toxicologists. The initial objective of this study was to assess the first toxicology textbooks published in Turkey. Preliminary search revealed a book, Kimyevî Toksikologi (Chemical Toxicology) (1920), written in Ottoman Turkish by M. Akif Aykut; the book was reprinted in Latin characters in 1937. Another book, Toksikologia (Toxicology) (1931), written by Fazlı Faik Yeğül, was also re-edited in 1945. Several other sources regarding toxic substances and treatments from a forensic point of view (Celal Tahsin Boran, 1943), toxicology (Remziye Hisar, 1945), and analytical toxicology (Hayri Sözen, 1950) were of note. After the 1960s, various textbooks related to general or specific areas in this field have been published. Among this literature, books written by Mustafa Güley and Nevin Vural (1978), Zeliha İmre (1988) and Nevin Vural (1984, 1996, 2005) remained as well-known references for many years. Toxicology textbooks have been reviewed with regard to content and terminology. The terminological evolution over time is of note, and historical terms such as “edviye-drugs”, “kiyanos-cyanide”, “kü’ûl-alcohol”, “sümûm-u madenîye-metallic poisons”, and “tesemmüm-poisoning” have been abandoned. Our study also revealed that the focus of toxicology have expanded to elucidate the mechanisms of toxicity, and responses and sensitivity of exposed individuals. .

Anahtar Kelimeler

Toxicology, history, textbook, terminology, Turkish