Kemaleddîn Demîrî’nin Hayâtül Hayevân Adlı Eserinde Geçen Halk Hekimliği Unsurlarının Geleneksel Tedavi Yöntemleri Açısından İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 493 - 506, 30.09.2022

İbrahim Ünalan , Özlem Ünalan

https://doi.org/10.31020/mutftd.1104471

Öz

Amaç: Meşhur Arap yazarı Kemâleddîn Demîrî, h.773/m.1372 yılında “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ” adlı bir zooloji kitabı hazırlamıştır. Yazar hayvanlarla ilgili bilgiler verirken söz konusu hayvanla ilgili ürünlerin hangi hastalıkların tedavisinde kullanılacağına dair bilgiler de vermiştir. Bu makale, “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ”da yer alan ve hastalıkların tedavisinde kullanılan hayvanları ve 14. yüzyılda Araplar arasındaki hastalık isimlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmada, hayvanların kendilerinin veya çeşitli hayvansal ürünlerin hastalıklarda ne şekilde kullanılacağından söz edilecektir. Ayrıca eserde geçen halk hekimliği uygulamaları; gerçekçi yöntemler, büyü nitelikli yöntemler ve hem gerçekçi hem büyü nitelikli yöntemler doğrultusunda incelenecektir.
Yöntem: Bu çalışma 03.12.2021 tarihleri ile 15.04.2022 tarihleri arasında hazırlanmış ve çalışmada Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ’nın Beyrut baskısından ve 2018’de Rahmi Serin tarafından yapılan Türkçe tercümesinden yararlanılmıştır. Hastalıklarda kullanılan hayvan isimleri tespit edildikten sonra bu hayvanların hangi tür hastalıklarda ne şekilde kullanıldığı belirlenmiştir. Çalışmada hastalık isimleri alfabetik olarak sıralanmış ve bu hastalıkların hayvansal ürünlerle tedavisi verilmiştir. Bu doğrultuda “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ”da yer alan hastalıklar ve bunların hayvansal ürünlerle tedavisi, halk hekimliğinde kullanılan sağaltma yöntemleri doğrultusunda incelenmiştir.
Bulgular: “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ”da elli altı adet hastalık ismi belirlenmiştir. Bu hastalıkların bir kısmı yılan, akrep ve arı sokması sonucunda oluşan zehirlenmeleri tedavi etmeye yöneliktir. Bunların dışında diş, baş, dalak ve göz ağrılarına ve çeşitli hastalıklara yer verilmiştir. Hastalıkların tedavisinde en fazla gerçekçi tedavi yöntemleri uygulanmış ve çoğunlukla hayvansal ürünlerden yararlanılmıştır.
Sonuç: Geçmişten günümüze insanoğlu; ruhsal ve bedensel yaşadığı tüm rahatsızlıklarda, hayvansal ürünleri kullanarak rahatsızlıklarını gidermeyi arzulamıştır. Hastalıkların tedavisinde gerçekçi yöntemlerle birlikte büyü nitelikli yöntemlere de yer vermiştir. “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ”da da hayvansal ürünlerle yapılan tedavilerin yanı sıra hastalıkları tedavi etmek için çeşitli dualara ve efsunlara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kemâleddîn Demîrî, Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ, Halk Hekimliği, Tedavi Yöntemleri.

Examining the Folk Medicine Elements Mentioned in Kemâleddîn Demîrî’s “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ” in Terms of Traditional Treatment Methods

Öz

Purpose: The famous Arabic writer Kemâleddîn Demîrî prepared a zoology book called "Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ" in Hijri 773 (1372). While giving information about animals, the author also gave information about which diseases the products related to the animal in question will be used in the treatment. This paper aims to reveal the animals mentioned in "Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ" and used in the treatment of various diseases and the names of diseases among the Arabs in the 14th century. In the study, it will be mentioned how these animals or various animal products will be used in diseases. In addition, folk medicine practices mentioned in "Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ" will be examined in terms of realistic methods, magical methods, and mixed, both realistic and magical, methods.
Method: This study was prepared between 03.12.2021 and 15.04.2022, and in the study, the Beirut edition of Hayâtu'l-Hayevâni'l-Kübrâ and its Turkish translation made by Rahmi Serin in 2018 were used. After determining the animal names used in treatments, it was determined in which kind of diseases these animals were used and in what way. In the study, the names of the diseases were listed alphabetically and the treatment of these diseases with animal products was stated. In this regard, the diseases mentioned in "Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ" and their treatment with animal products were examined in line with the healing methods used in folk medicine.
Findings: Fifty-seven disease names were identified in "Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ". Some of these diseases are intended to treat poisonings caused by snake, scorpion and bee stings. Apart from these, tooth, head, spleen and eye pain and various diseases are included. In the treatment of diseases, mostly realistic treatment methods have been applied and mostly, animal products were used.
Conclusion: From past to present, human beings have desired to resolve all their spiritual and physical disorders by using animal products. They have used spell methods besides realistic methods in the treatment of diseases. “Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ” gave place to a variety of prayers and spells besides treatments with animal products in order to treat diseases.

Anahtar Kelimeler

Kemâleddîn Demîrî, Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ, Folk Medicine, Treatment Methods.

Kaynakça

• 1. Bayat AH. Tıp Tarihi. İstanbul: Pınarbaşı Matbaacılık; 2016.
• 2. Boratav PN. 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi; 1984.
• 3. Yoder D. Halk tıbbı. Çeviren: Yoğurtçuoğlu S, Gülüm A. Halk biliminde kuram ve yaklaşımları 3. Hazırlayan: Oğuz MÖ, Gülçayır S, Çalış S. Ankara: Geleneksel Yayıncılık; 2015. pp. 397-403.
• 4. Başar Z. Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları. Ankara: Sevinç Matbaası; 1972.
• 5. Avcıoğlu İ. Şebinkarahisar Halk Hekimliği Uygulamaları. Ankara: Gece Kitaplığı; 2017.
• 6. Acıpayamlı O. Türk Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi. Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri; 1989: 1-8.
• 7. Asil E. Halk Hekimliği ve Eczacılığı Araştırmalarında Metodoloji. Halk Hekimliği Sempozyum Bildirileri; 1989: 33-38.
• 8. İzgi C. Demîrî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1994; (9): 152-153.
• 9. İzgi C. Hayâtü’l-Hayevân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1998; (17): 18-20.
• 10. Kırbaç S. Hâyatü’l Hayevân Tercümesi (Giriş, İnceleme, Metin, Dizin-Sözlük) I. Cilt. Danışman: Ergüzer M. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Doktora Tezi; 1999.
• 11. Akyüz H. Demîrî ve Hayâtü’l-Hayevân Adlı Eseri Işığında Hadis Anlayışı. Danışman: Ünal İ. H. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi; 1997.
• 12. Çakan H. Aristoteles’in Zooloji Eserlerinin ve Kemalûddin Demirî’nin “Hayâtü’l- Hayevân” Adlı Eserinin İçerik ve Yöntem Açısından Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Danışman: Demir R. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi; 2011.
• 13. Kemâleddîn Demîrî. Hayâtül Hayevân Havas ve Esrarı. (Türkçeye çeviren Rahmi Serin) İstanbul: Pamuk Yayıncılık; 2018.
• 14. Kemâleddin Muhammed ed-Demîrî. Hayatu’l-Hayavani’l-Kubra. Y.y. : Matbaatu Mustafa el-Babi, 1969.
• 15. eş-Şeyh Kemâleddîn ed-Demîrî. Hayâtu’l-Hayevâni’l-Kübrâ. Beyrut-Lübnan: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî; t.y.
• 16. İnan A. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; 1987.
• 17. Görgün T. Kitâbü’l Hayevân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2002; (26): 106-108.
• 18. Ünalan, Ö. Alanya’da Halk Hekimliği. Danışman: Güvenç A. Özgür. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Halk Bilimi Ana Bilim Dalı Doktora Tezi; 2021.
• 19. Sever, M. Mersin ve Yakın Çevresinde Halk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Barış Kitap; 2016.
• 20. Polat Hüseyin H. Sivas Ulaş’ta Halk Hekimliği Uygulamaları. Ankara: Ürün Yayınları; 1995.
• 21. Çevik B. Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü. Danışman: Boyraz Ş. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2008.
• 22. Baysal, N. Gelenek ve Değişim Ekseninde Trabzon Halk Hekimliği Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Gece Kitaplığı; 2014.
• 23. Doğan A. Âdetler İnançlar ve Türklerin Soy Kütüğü Meselesi. Ankara: Akçağ Yayınları; 2005.