The Emergence of Health as a Social Institution in Industrıal Societies

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 28 - 39, 27.01.2023

Sercan Dereli , Serap Şahinoğlu

https://doi.org/10.31020/mutftd.1187253

Öz

Society is a whole consisting of social structure and institutions. While social structure refers to the regular relations between people, social institutions are social relations that take part in the fulfillment of the needs and goals pursued by a society. There are five universal institutions in societies: family, religion, economy, politics and education. Transformations in the social structure have led to the restructuring of these institutions at each stage of society. On the other hand, related transformations paved the way for the emergence of new institutions. Health, although it is an area that has taken its place in all social stages, which is one of these new institutions, has gained the feature of being a social institution by being institutionalized in the industrial societies that emerged after the Industrial Revolution triggered by technological developments. Institutionalization means the emergence of health care as a social need and its systematic production. Renaissance thought, technological developments, the emergence of social policy understanding and the phenomenon of marketization have been influential in the institutionalization of the health field. In this study, health in industrial societies; how it gained the feature of being a social institution and what kind of transformations in its functions were tried to be discussed from a broad perspective.

Anahtar Kelimeler

Health Institution, Medicine, Industrial Revolution, Industrial Society

Sanayi Toplumlarında Sağlığın Toplumsal Bir Kurum Olarak Ortaya Çıkışı

Öz

Toplum, toplumsal yapı ve kurumlardan oluşan bir bütündür. Toplumsal yapı, insanlar arasındaki düzenli ilişkileri ifade ederken toplumsal kurumlar bir toplumun gözettiği ihtiyaç ve hedeflerin yerine getirilmesinde görev alan toplumsal ilişkilerdir. Toplumlarda aile, din, ekonomi, siyaset ve eğitim olmak üzere beş evrensel kurum yer almıştır. Toplumsal yapıda meydana gelen dönüşümler, her bir toplum aşamasında bu kurumların yeniden yapılanmasına neden olmuştur. Öte yandan ilgili dönüşümler yeni kurumların ortaya çıkışına da zemin hazırlamıştır. Bu yeni kurumlardan biri olan sağlık, her ne kadar tüm toplum aşamalarında kendine yer edinmiş bir alan olsa da teknolojik gelişmelerin tetiklediği Sanayi Devrimi sonrasında ortaya çıkan sanayi toplumlarında kurumsallaşarak toplumsal bir kurum olma özelliği kazanmıştır. Kurumsallaşma, sağlık hizmetinin toplumsal bir ihtiyaç olarak belirmesi ve sistemli bir şekilde üretilmesi anlamını taşımaktadır. Sağlık alanının kurumsallaşması sürecinde Rönesans düşüncesi, teknolojik gelişmeler, sosyal politika anlayışının doğuşu ve piyasalaşma olgusu etkili olmuştur. Bu çalışmada, sanayi toplumlarında sağlığın; toplumsal bir kurum olma özelliğini nasıl kazandığı ve işlevlerinde ne türden dönüşümler yaşandığı geniş bir bakış açısıyla ele alınmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Kurumu, Tıp, Sanayi Devrimi, Sanayi Toplumu

Kaynakça

• 1. Göksel, FA. Deontoloji Repetitoryumu. Ankara; 1986.
• 2. Fichter J. Sosyoloji nedir. Ankara: Anı Yayıncılık; 2001.
• 3. Giddens A. Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları; 2012.
• 4. Marshall G. Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları; 2005.
• 5. Öngen T. Prometheus’un sönmeyen ateşi. İstanbul: Alan Yayıncılık; 1994.
• 6. Marx K, Engels F. Alman ideolojisi. Ankara: Alter Yayıncılık; 2013.
• 7. Freyer H. Sanayi çağı. Ankara: Doğu Batı Yayınları; 2014.
• 8. Grint K. Çalışma sosyolojisi. Bursa: Alfa Basım Yayım Dağıtım; 1998.
• 9. Tanilli S. Uygarlık tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi; 2006.
• 10. Browne K. An Introduction to sociology. Cambridge: Polity Press; 2005.
• 11. Abercrombie N, Hill S, Turner BS. The penguin: dictionary of sociology. London: Penguin Books; 1994.
• 12. Bottomore, TB. Sociology: A guide to problems and literature. New York: Pantheon Books; 1971.
• 13. Türkkahraman M. Teorik ve fonksiyonal açıdan toplumsal kurumlar ve kurumlararası ilişkiler. SDÜ İİBF Dergisi 2009;14(2):25-46.
• 14. Arslantürk Z, Amman MT. Sosyoloji: kavramlar, kurumlar, süreçler, teoriler. İstanbul: Çamlıca Yayınlar; 2001.
• 15. Hunt EF, Colander DC. Social science: an introduction to the study of society. New York: Routledge; 2017.
• 16. Johnson AG. The Blackwell dictionary of sociology. Massachusetts: Blackwell Publisher Inc.; 2000.
• 17. Young K, Mack RW. Sociology and social life. New York: American Book Company; 1962.
• 18. Kıray MB. Toplumsal yapı ve toplumsal değişme. İstanbul: Bağlam Yayıncılık; 2006.
• 19. Berger PL, Luckmann T. The Social construction of reality: a treatise in the sociology of knowledge. London: Penguin Books; 1991.
• 20. Albertini JM. Ekonomik sistemler: uygulamada kapitalizm ve sosyalizm. Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları; 1995.
• 21. Galbraith JK. Kuşku çağı. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi; 2011.
• 22. Hobsbawm EJ. Sanayi ve imparatorluk. Ankara: Dost Kitabevi; 2013.
• 23. Yücesan-Özdemir G. Despotik emek rejimi olarak taşeron çalışma. Çalışma ve Toplum 2010;4:35-48.
• 24. Zencirkıran M. Sanayi Devrimi ve sosyal politikanın oluşumuna etkileri. In: Tokol A, Alper Y, editors. Sosyal politika. Bursa: Dora Yayınları; 2012.
• 25. Haviland W, Prins HEL. Kültürel antropoloji. İstanbul: Kaktüs Yayınları; 2008.
• 26. Toffler A. Üçüncü dalga bir fütürist ekonomi analizi klasiği. İstanbul: Koridor Yayıncılık; 2008.
• 27. Bozkurt V. Endüstriyel & post-endüstriyel dönüşüm bilgi, ekonomi, kültür. Bursa: Ekin Kitabevi; 2014.
• 28. Hill C. Protestanlık ve kapitalizmin doğuşu. In: Özel M, editors. Kapitalizm ve din. İstanbul: Ağaç Yayıncılık; 2012. pp:63-72.
• 29. Weber M. Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu. Ankara: Alter Yayıncılık; 2013.
• 30. Aydoğan F. Medya ve serbest zaman. İstanbul: Om Yayınevi; 2000.
• 31. Bulut N. Sanayi Devriminden küreselleşmeye sosyal haklar. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık; 2009.
• 32. Ekin N. Endüstri ilişkileri. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım; 1994.
• 33. Featherstone M. Postmodernizm ve tüketim kültürü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 2013.
• 34. Omay U. Boş zamanın manipülasyonu ve çalışma. “İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi 2008;10(3):122-147.
• 35. Aron R. Sanayi toplumu. İstanbul: Dergâh Yayınları; 1997.
• 36. Aytaç Ö, Kurtdaş MÇ. Sağlık ve hastalığın toplumsal kökenleri ve sağlık sosyolojisi. FU SBE Dergisi 2015;25(1):231-250.
• 37. Oskay Ü. Medikal sosyolojide bazı kavramsal açıklamalar. Sosyoloji Dergisi 1994;4:89-140.
• 38. Özen S. Sağlık ve sosyo-kültürel yapı değişkenleri. Sosyoloji Dergisi 1994;5:133-145.
• 39. Özen S. Sosyolojide bir alan: sağlık sosyolojisi ve sağlık-toplumsal yapı ilişkileri. Sosyoloji Dergisi 1993;4:73-88.
• 40. Cirhinlioğlu Z. Sağlık sosyolojisi. Ankara: Nobel; 2019.
• 41. Mechanic D. Medical sociology. London: The Free Press; 1978.
• 42. Üçkuyu Y. Toplumsal yapı ve sağlık sistemleri. Toplum ve Hekim 2006;21(5-6):325-9.
• 43. Capra F. Batı düşüncesinde dönüm noktası. İstanbul: İnsan Yayınları; 1992.
• 44. Tez Z. Tıbbın gizemli tarihi: semboller, büyüler ve ritüeller ışığında ‘şifa’. İstanbul: Hayykitap; 2017.
• 45. Yılmaz U. Çağımızın vebası modern tıp. In: Arslanoğlu İ, editors. Tıp bu değil 2. İstanbul: İthaki; 2013. pp:280-88.
• 46. Himmelstein DA, Woolhandler S. The corporate compromise: a Marxist view of health maintenance organizationsand prospective payment. Annals of Internal Medicine 1998;109(6):494-501.
• 47. Budak D. İlkçağlardan günümüze hekimliğin gelişimi. Journal of Medical Sciences 2021;2(2):6-10.
• 48. Altuner İ. Rönesans ve modern dönemde değerlerin teolojik, metafizik ve bilimsel açıdan konumu. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2017,7:27-38.
• 49. Köroğlu CZ, Köroğlu MA. Bilim kavramının gelişimi ve günümüz sosyal bilimleri üzerine. PU SBE Dergisi 2016;25:1-15.
• 50. Bayat AH. Tıp tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; 2016.
• 51. Goodman RL. Commentary: health care technology and medical education: putting physical diagnosis in its proper place. Academic Medicine 2010;85(6):945-6.
• 52. Navarro V. Professional dominance or proletarinization?: neither. The Milbank Quarterly 1988;66(2):57-75.
• 53. Turner BS. Tıbbi güç ve toplumsal bilgi. Bursa: Sentez; 2011.
• 54. Illich I. Sağlığın gaspı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları; 2017.
• 55. Kasapoğlu A. Madalyonun iki yüzü: hastalık ve sağlık. Ankara: Phoenix Yayınevi; 2008.
• 56. Porter R. Kan revan içinde: tıbbın kısa tarihi. İstanbul: Metis Yayınları; 2018.
• 57. Spruit IP, Kromhout D. Medical sociology and epidemiology convergences, divergences and legitimate boundaries. Social Science & Medicine 1987,25(6):579-587.
• 58. Szreter S. Industrialization and health. British Medical Bulletin 2004;69:75-86.
• 59. Institute of Medicine. The future of public health. Washington: National Academy Press; 1988.
• 60. Gold M. A crisis of identity: the case of medical Sociology. Journal of Health and Social Behavior 1977;18(2):160-8.
• 61. Johnstone PL. Technology-related factors contributing to labour intensification of surgical production. Prometheu 2005;23(1):27-46.
• 62. Lewinsohn R. Medical theories, science, and the practice of medicine. Social Science and Medicine 1988;46(10):1261-70.
• 63. Williams SJ. Modern medicine and the “uncertain body”: from corporeality to hyperreality?. Social Science & Medicine 1997,45(7):1041-9.
• 64. Şahinoğlu S. Tıp etiği: konuları ve sınıflandırılması. In: Şahinoğlu S, Arapgirlioğlu K, Çelebi H, Örs Y, editors. Bilimden felsefeye akademik bir çevrenin serüveni. Ankara: Bilim ve Gelecek kitaplığı; 2011. pp: 469-77.
• 65. Terzi C. Tıpta uzmanlaşma ve aşırı uzmanlaşma: genel cerrahi alanına özel olarak odaklanarak. Toplum ve Hekim 2009;24(2):151-8.
• 66. McKinlay JB, Arches J. Towards the proletarianization of phyicians. International Journal of Health Services 1985;15(2):161-95.
• 67. Harrison S. New labour, modernisation and the medical labour process. Journal of Social Policy 2002;31(3):465-85.
• 68. Ekizer A. Sağlık sosyolojisi ve tarihsel gelişimi. Selçuk Sağlık Dergisi 2020;20,1-12.
• 69. Navarro V. İş, ideoloji ve bilim: tıp olgusu. Toplum ve Hekim 1992;Aralık:2-14.
• 70. Fitzpatrick R. Society and changing patterns of disease. In: Scambler G, editors. Sociology as applied to medicine. London: Saunders; 2003. pp:3-17.
• 71. Şahinoğlu, S. Tarihsel süreçte işyeri hekimliği ve tıp etiği. In: Kadıoğlu S, Halidi G, editors. İlter Uzel armağanı: tıp tarihinden enstantaneler. Adana: Karahan Kitabevi; 2021. pp: 133-44.
• 72. Hatch T. New labour, modernisation and the medical labour process. Journal of Social Policy 1962;31(3):465-85.
• 73. Koray M. Sosyal politika. Ankara: İmge Kitabevi; 2008.
• 74. RBS. Industrialization and the public health. Canadian Journal of Public Health 1965;56(10):445-7.
• 75. Dixon A, Pfaff M, Hermesse J. Solidarity and competition in social health ınsurance countries. In: Salman RB, Busse R, Figueras J, editors. Social Health insurance systems in Western Europe. Berkshire: Open University Press; 2004. pp:170-86.
• 76. Şenocak H. Sosyal güvenlik sistemini oluşturan bileşenlerin tarihi süreç ışığında değerlendirilmesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 2009;56:409-68.
• 77. Flora P, Heidenheimer AJ. The historical core and changing boundaries of the welfare state. In: Flora P, Heidenheimer AJ, editors. The development of welfare states in Europe and America. New York: Routledge; 2017. pp:17-34.
• 78. Sallan Gül S. Sosyal devlet bitti yaşasın piyasa: yeni liberalizm ve muhafazakârlık kıskacında refah devleti. Ankara: Ebabil Yayınları; 2006.
• 79. McKinlay JB, Stoeckle JD. Corporatization and the social transformation of doctoring. International Journal of Health Services 1988;18(2):191-205.
• 80. Zencir M. Sağlık hizmetlerinde metalaşma ve sağlık emekçilerinin sömürüsü kapitalizm ve sağlık hizmetleri. In: Soyer A, editors. Sağlığın siyasal ekonomisi hekim/sağlıkçı emek tartışmaları. İstanbul: Sorun Yayınları; 2012. pp:118-42.
• 81. Evrensel Ö. Metalaşma: meta biçiminin gelişimi. Eğitim, Bilim, Toplum Dergisi 2017;15(58):60-115.
• 82. Gümüş İ. Tarihsel perspektifte refah devleti: doğuş, yükseliş ve yeniden yapılanma süreci. Journal of Political Administrative and Local Studies 2018;181:33-66.
• 83. Ballard K, Elston MA. Medicalisation: A multi-dimensional concept. Social Theory & Health 2005;3:228–41.
• 84. Rastegar DA. Health care becomes an industry. Annals of Family Medicine 2004;2(1):79-83.
• 85. Wolinsky FD. The professional dominance perspective, revisited. The Milbank Quarterly 1988;66(2):33-47.
• 86. Yenimahalleli Yaşar G, Uğurluoğlu E. Neoliberalizm küreselleşme ve sağlık. AU DSHMY Dergisi 2010;9(1):1-10.
• 87. Gönç T. Neoliberal politikaların küresel düzeyde sağlık üzerindeki etkileri. AU Sosyal Bilimler Dergisi 2017;17(1):159-78.