Firdevsî-i Tavîl’in Kayıp Eseri Firâset-nâme’de İnsanın Damarları ve Bu Damarlardan Kan Alma Bilgisi

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 223 - 235, 31.05.2024

Sedat Kardaş

https://doi.org/10.31020/mutftd.1436602

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı Firdevsî-i Tavîl’in (Rûmî) kayıp olduğu söylenen Firâset-nâme adlı eserinin “Der-Beyân-ı ʿUrûk-ı Âdemî Şerh Kerden-i Lokmân Hekîm” başlığını taşıyan ve insan bedenindeki damarlar ile bu damarlardan kan alma konusu hakkında bilgiler veren on dördüncü bölümünü Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine çevirerek tıp tarihi literatürüne kazandırmaktır.
Yöntem: Çalışmada daha önce literatürde kayıp olduğu bilgisi verilen Firdevsî-i Tavîl’in Firâset-nâme adlı eserine ait elde bulunan tek nüshası konumundaki Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz A 5151 numarada kayıtlı nüshanın damarlar ve kan alma ile ilgili on dördüncü bölümü Osmanlı Türkçesi metinden günümüz Türkçesine çevrilerek bulgular kısmında sunulmuş ve ilgili literatür eşliğinde tartışılmıştır.
Bulgular: İnsan damarları ve damardan kan alma hakkında verilen bilgiler Firâset-nâme’nin “Bâb-ı Çârdehom” adlı on dördüncü bölümde yer alan “Der-Beyân-ı ʿUrûk-ı Âdemî Şerh Kerden-i Lokmân Hekîm” başlığı altında bulunmaktadır.
Sonuç: Firdevsî-i Tavîl tarafından tahminen 1499-1501 tarihleri arasında yazılmış ve II. Bâyezîd döneminde sadrazam Mesîh Paşa (ö. 906/1501)’ya sunulmuş olan Firâset-nâme adlı eser türünün Osmanlı döneminde telif edilen en eski eserlerinden biri olması ve çalışmada ele alınan ilgili bölümde Lokman Hekim’in ağzından tıp, damarlar, kan alma ile ilgili bilgiler vermesi açısından kayda değerdir.

Anahtar Kelimeler

Firdevsî-i Tavîl, Firâset-nâme, Damarlar, Kan alma, Hacamat

Human Veins and the Knowledge of Drawing Blood from These Veins in Firdevsî-i Tavîl's Lost Work Firâset-nâme

Öz

Aim: The aim of this study is to translate the fourteenth chapter of Firdavsî al-Tawîl’s (Rûmî) Firâset-nâme, which is said to be lost, titled “Der-Beyân-ı ʿUrûk-ı Âdemî Şerh Kerden-i Lokmân Hekîm” and which gives information about the veins in the human body and bloodletting from these veins, from Ottoman Turkish into modern Turkish and to bring it into the literature of the history of medicine.
Material and Method: In this study, the fourteenth chapter on veins and bloodletting of the only copy of Firdevsî-i Tavîl's Firâset-nâme, which was previously reported to be lost in the literature, registered in Ankara National Library Manuscripts Collection 06 Mil Yz A 5151, was translated from the Ottoman Turkish text into today's Turkish and presented in the findings section and discussed with the relevant literature.
Results: The information on human veins and bloodletting is found in the fourteenth chapter of Firâset-nâme titled “Bâb-ı Çârdehom” under the title “Der-Beyân-ı ʿUrûk-ı Adamî Şerh Kerden-i Lokmân Hekîm”.
Conclusion: The Firâset-nâme, written by Firdevsî-i Tavîl between 1499-1501 and presented to Grand Vizier Mesîh Pasha (d. 906/1501) during the reign of Bâyezîd II, is noteworthy for being one of the earliest works of its genre written in the Ottoman period and for providing information about medicine, veins, and bloodletting from the mouth of Lokman Hekim in the relevant chapter of this work.

Anahtar Kelimeler

Firdevsî-i Tavîl, Firâset-nâme, Veins, Phlebotomy, Cupping

Kaynakça

• 1. Gürbüz M. Ta’likîzâde Mehmed Subhî Firâset-nâme. Ankara: Grafiker Yayınları; 2016.
• 2. Şaş AK, Aydın, Ş. Osmanlı Türkçesi Fizyonomi Terimleri. Turkish Studies-Language 2022;17(2):709-729.
• 3. Kuş Ö, Acıduman A. ʿAlī b. Rabben eṭ-Ṭaberī’nin Firdevsu’l-Ḥikme fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinde kan alma üzerine. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2020;10(3):336-345.
• 4. Tanyıldız A. Firdevsî-i Rûmî, Kalem ile Kılıcın Münâzarası (Münâzara-i Seyf ü Kalem). İstanbul: Büyüyenay Yayınları; 2017.
• 5. Büyükkarcı Yılmaz F. “Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, 2021, (http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firdevsi-serefeddin-musa-uzun-firdevsi), [Erişim tarihi: 11.02.2024]
• 6. Kirik E. Firdevsî-i Rûmi’nin Süleymân-nâme’si 75. Cilt (Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin-Sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2018.
• 7. Köprülü OF. “Firdevsî, Uzun”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 13. İstanbul: 1996: 127-129.
• 8. Eren H. Firdevsî-i Rûmî Süleymân-nâme-i Kebîr 34-35. Ciltler (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2018.
• 9. Büke H. Firdevsî-i Rumî, Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Aralık 2015: Yıl: 7 Sayı: 13; 481-501.
• 10. Kapal MN. Uzun Firdevsî’nin Hayât-nâme’si (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2018.
• 11. Akay A. Firdevsî Süleymân-nâme (44. cilt) Metin ve Filler Üzerine Bir Deneme. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü;1990.
• 12. Noyan B. Firdevsî-i Rûmî Hacı Bektaş Velî Velâyet-nâmesi. Ankara: Doğuş Matbaacılık; 1986.
• 13. Firdevsî-i Tavîl. Firâset-nâme. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Nu: 06 Mil Yz A 515, Vr. 9a-13b.
• 14. Kılıç M. “Firâset-nâme (Firdevsî)”. Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, 2020 (http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/firaset-name-firdevsi). [Erişim Tarihi: 10.02.2024].
• 15. Karaöz Arıhan S. Antik Dönemde Tıp ve Bitkisel Tedavi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2003.
• 16. Kasapoğlu S. Dün ve Bugün Geleneksel Tıpta Fasd (Damardan Kan Alma), Çizme ve Sarı Su Çıkarma Tedavisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Medipol Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2022.
• 17. Kuş Ö, Acıduman A. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı eserinde damardan kan alma-1: Kan almayı bilme üzerine. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2022;12(2): 294-307.
• 18. Altıntaş A. (ed). Tabîb İbn-i Şerîf. 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı (Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf). İstanbul, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; Mayıs 2017.
• 19. Biçer B. Firdevsî-i Rûmî ve Tarihçiliği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2005;(18):245-261.