THE ANALYSIS OF SOCIO-CULTURAL REASONS AFFECTING THE TRANSITION TO DOUBLE ENTRY BOOKKEPING METHOD IN THE OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 3, 1231 - 1259, 01.11.2021

Ahmet Vecdi Can , Hakan Aliusta Aydın Bağdat

https://doi.org/10.29067/muvu.902595

Cited By: 1

Öz

In history; numbers, calculations, reporting and thereby accounting have great importance in the management of societies, businesses and individuals. The Ottoman Empire also effectively made use of its accounting systems in the state administration for six centuries. While the staircase method was successfully used in the state administration in this process, the double- entry bookkeeping method, which was put into written form especially in Europe in the 15th century, was not used. It is noteworthy that the double- entry bookkeeping method began to be used in the Ottoman Empire in the mid-19th century.
The aim of the study is to examine the socio-cultural reasons why the double- entry bookkeeping method was used in the Ottoman Empire with a delay of nearly four centuries. While carrying out the present research, literature review including the social and cultural developments that took place during the Ottoman period were conducted. The obtained findings were evaluated from a historical point of view, and socio-cultural reasons affecting the aforementioned delay were revealed. As a result, the reasons such as the successful use of the staircase method, the development of private property, and the lack of teaching books were analyzed.

Anahtar Kelimeler

Accounting History, Double-Entry Bookkeeping Method, Staircase Method, Socio-Cultural Analysis

OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇİFT TARAFLI KAYIT YÖNTEMİNE GEÇİŞİ ETKİLEYEN SOSYO-KÜLTÜREL NEDENLERİN ANALİZİ

Öz

Tarihte toplumların, işletmelerin ve bireylerin yönetilmesinde sayıların, hesaplamaların, raporlamanın ve dolayısıyla muhasebenin önemi büyüktür. Osmanlı altı asır boyunca muhasebe sistemlerini devlet yönetiminde etkili bir şekilde kullanmıştır. Bu süreçte devlet yönetiminde merdiven yönteminden başarılı şekilde yararlanılırken, özellikle Avrupa’da 15. yüzyılda yazılı hale gelen çift taraflı kayıt yönteminden yararlanılmamıştır. Çift taraflı kayıt yönteminin Osmanlı’da 19. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlandığı dikkati çekmektedir.
Çalışmanın amacı, çift taraflı kayıt yönteminin Osmanlı Devleti’nde yaklaşık dört asırlık bir gecikmeyle kullanılmaya başlanmasının sosyo-kültürel nedenlerini incelemektir. Bu inceleme yapılırken Osmanlı döneminde gerçekleşen sosyal ve kültürel gelişmeleri kapsayan literatür taraması yapılmıştır. Elde edilen bulgular tarihsel açıdan değerlendirilerek, bu gecikmeyi etkileyen sosyo-kültürel nedenler ortaya konulmuştur. Sonuç olarak merdiven yönteminin başarılı kullanımı, özel mülkiyetin gelişmemesi, öğreti kitaplarının olmaması gibi nedenlerin analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Tarihi, Çift Taraflı Kayıt Yöntemi, Merdiven Yöntemi, Sosyo-Kültürel Analiz

Teşekkür

Yayın Kurulu'na teşekkür eder, saygılar sunarım.

Kaynakça

• Akçay, Serkan (2017). “Merdiven Yöntemi ve Çift Taraflı Kayıt Yöntemi Ekseninde Devlet Muhasebesinin Gelişimi (1299-2017)”. Ulakbilge, 5 (17), s.1875-1894
• Aydemir, Oğuzhan ve Erkan, Mehmet (2011). Merdiven Kayıt Yöntemi ve Günümüz Muhasebe Sistemi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (1), 110-128
• Brown, Richard (2004). “A History of Accounting and Accountants” Cosimo boks, Newyork
• Can, A. Vecdi (2008). “Bir Ayetin Işığında İslam Dinin Muhasebeye Bakışı”. Akademik Bakış, Sayı 15
• Can, A. Vecdi ve Esen, Sinan (2010). “Osmanlı Muhasebe Sistemi ve 1530 Yılına İlişkin Yapılan Kayıtların Işığında “Bir Osmanlı Livası: Prizren”. 2. Uluslararası Balkanlarda Sosyal Bilimler Kongresi.
• Can A. V. , Aliusta, H. Bağdat, A. (2019). “Osmanlılarda Muzaaf Usul’e Erken Geçilmemesinin Sosyo-Ekonomik Nedenleri”. Gazi Akademik Bakış. Cilt: 13, Sayı: 25 Sayfalar: 303 - 330
• Caylan, Ayhan (2006). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukuki Düzen ( 1839-1876)”. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı:1, 139-155
• Chatfield, Michael and Vangermeersch, Richard (1996). “The History of Accounting (RLE Accounting): An International Encylopedia”, Routledge Library Edition: Accounting. Garland Publishing, Newyork and London
• Çabuk, Adem ve Saygılı, A.Tarık (2012). “ Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın Ortalarında Devlet Muhasebesinde Merdiven Yönteminden Çift Yanlı Kayıt Yöntemine Geçiş”. 13. Dünya Muhasebe Tarihçileri Kongresi
• Elitaş, Cemal, Aydemir, Oğuzhan ve Elitaş, Bilge L. (2009), “Çift Taraflı Kayıt Tekniğinin Bilin(mey)en Geçmişi”. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi (MÖDAV), 33-46.
• Elitaş, Cemal, Aydemir, Oğuzhan, Erkan, Mehmet, ve Yenigün, Tekin (2008b). “The Double Entry Accounting System - Before Luca Pacioli”. 12th World Congress of Accounting Historians. İstanbul.
• Elitaş, Cemal, Güvemli, Oktay, Aydemir, Oğuzhan, Erkan, Mehmet, Özcan Uğur, Oğuz, Mustafa (2008a). “Osmanlı İmparatorluğu’nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi”. T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No:2008/377
• Erdem, İlhan (2003). “Türkiye Selçuklu –İlhanlı iktisad, Ticari İlişkileri ve Sonuçları”. Anakara Üniversietesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, sayı:33, cilt :21, s49-67
• Ertaş, Fatih C., Alparslan, Halil İ. Ve Akdemir Yücel (2017). “Anadolu Muhasebe Kayıt Kültürünün Doğuşu - 1350-1500”. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi Temmuz 2017 (13)
• Funnell Warwick, Robertson Jeffrey (2014). “Accounting by the First Public Company: The Pursuit of Supremacy” Routledge Taylor Francis Group, Newyork
• Geijsbeek, John B. (1914). “Ancient Double-Entry Bookkeeping”, Denver,USA
• Gürün, Kamuran (1981). Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Cilt 1, Karacan Yayınları, Ankara
• Güvemli Oktay ve Güvemli Batuhan (2015). “Osmanlı Devlet Muhasebesinde Kayıt Düzeni ve Defter Sistemi”. III International Scientific Conference - Sokolov Reading - Saint Petersburg State University – Russia
• Güvemli, Oktay (1995). “Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğuna Kadar - 1. Cilt ”, Muhasebe Öğretim Üyeleri Bilim ve Dayanışma Vakfı Yayını No:1, İstanbul
• Güvemli, Oktay (1998). “Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Osmanlı İmparatorluğu Tanzimata Kadar - 2. Cilt ”, Avcıol Basım Yayın, İstanbul
• Güvemli, Oktay (2000). “Türk Devletleri Muhasebe Tarihi- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e 3.Cilt”, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası Yayını, Süryay, İstanbul
• Güvemli, Oktay (2001). “Türk Devletleri Muhasebe Tarihi Cumhuriyet dönemi XX. Yüzyıl, İstanbul
• Güvemli, Oktay (2014). “Osmanlı’da Devlet Muhasebesi Mesleğinin Özellikleri”. MUFTAV Dergisi, Sayı:6
• Güvemli, Oktay ,Güvemli, Batuhan (2006). “Development Of Accounting Thought From The Ottoman Empire To The Turkish Republic”, Mali Çözüm Dergisi 17. World Congress of Accountant, Sayı:76
• Güvemli, Oktay, Kaya, Mehmet A. (2015). “Osmanlı İmparatorluğu’nda XIX. Yüzyılın Ortalarında Muhasebe Düşüncesindeki Büyük Değişim – 1839-1885”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmacıları Dergisi (MUFİTAD), 9.
• Güvemli, Oktay, Torman, Cengiz, Güvemli, Batuhan (2014). “Osmanlı İmparatorluğunda Devlet Muhasebesi: Anadolu Muhasebe Kayıt Kültürü”. Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, Ankara
• Güzel, Murat (2010). “Muhasebenin Tarihçesi ve Gelişimi”. Breyer State University Business Administration, İstanbul. Erişim linki: http://www.muratguzel.net/makale/36/arastirma-muhasebenin-tarihcesi-ve-gelisimi
• Hugo, Victor (2015). “Notre Dame’ın Kamburu”, Çeviren: Buket Yılmaz. Antik Dünya Klasikleri, Lacivert Yayıncılık
• Kimizuka, yoshiro ve Mori, Akira (1978). “History of Accounting Evolution in USSR (1917-1972) by V. A. Mazdorov”, Book Rewiew, The Accounting Historians Journal, Vol. 5, No. 1 pp. 77-79
• Köymen, M. Altay (1992). “Büyük Selçuklu imparatorluğu Tarihi, Alparslan Dönemi”. Cilt III, Ankara
• Kuter, Mikhail I. ve Sokolov Vyacheslav Y. (2012) “A Global History of Accounting, Financial Reporting and Public Policy; Eurasia, The Middle East and Africa”, Edited: Previts, Gary, Walton, Peter, Peter, Wolnizer, Emerald Group Publishing, UK
• Mcmlckle, Peter L. (1984). “Young Man's Companion of 1737: America's First Book on Accounting?”, Abacus, Vol. 20. No. 1
• Nuri Abdullah (1933). “Muzaaf Usulün Tarihçesi” İzmir Ticaret Mektebi Müdürlüğü, Vesikalar ve Muhasebe, İzmir
• Okumuş, Osman (2013). “Anadolu Coğrafyasında Ticari Hareketlilik: Osmanlı Devleti’nde Türkmen Ve Yörüklerin İktisadi Hayatları”.Asos Index Sosyal Ve Beşeri Bilimler Dergisi Cilt 5, No 2 (Online)
• Özbirecikli, Mehmet (2011).” The First Course Books on Double-Entry Accounting in the Ottoman Era”. Before and after Luca Pacioli. https://www.centrostudimariopancrazi.it/images/pubblicazioni/before_and_after_luca_pacioli/28.pdf
• Özbirecikli, Mehmet, Aslam Ümmühan ve Odabaş, Zeki (2008).” The First Course Book on The double-entry System in Turkey”. 12th World Congress of Accounting Historians. İstanbul
• Özerhan, Yıldız, Erkan, Mehmet ve Nazlıoğlu, Burcu (2013).” Osmanlı Arşivinde Merdiven Yöntemi İle Yazılmış Muhasebe Defter ve Raporları”. III. Balkanlar ve Ortadoğu Ülkeleri Muhasebe ve Muhasebe Tarihi Konferansı, İstanbul
• Pekdemir, Recep ve Akün, Lerzan K. (1999). “Sosyalist Blokun Çöküşü İle Ortaya Çıkan İhtiyacın, Kapitalist Düzenin Muhasebe Sistemi İle Giderilmesi”, 4. Muhasebe Denetimi Sempozyumu
• Sangster, Alan (2016).” The Genesis of Double Entry Bookkeeping”. The Accounting Review: Vol. 91, No. 1, pp. 299-315.
• Sayılır, Şeyda Büyükcan (2013).”Türkiye’de Konar Göçerlerin Sosyo Tarihsel Yapıları”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (19) 23-38
• Sencer, Muzaffer (1984). “Tanzimata Kadar Osmanlı Yönetim Sistemi”. Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 2, 21-44
• Shimme, Shinshichiro (1937). “Introduction of Double-Entry Bookkeeping into Japan”, The Accounting Review, American Accounting Association, Vol. 12, No. 3 (Sep., 1937), pp. 290-295
• Sürmen, Yusuf, Kaya, Uğur, Yayla, H. Erdoğan (2006). “Higher Education Institutions and the Accounting Education in the Second Half of XIX* Century in the Ottoman Empire”, Eleventh World Congress of Accounting Historians Nantes (France), ss 56-89
• Tsuji, Atsuo, Garner, Paul (1995). “Studies in Accounting History: Tradition and Innovation for the Twenty-first Century”, Greenwood Press, London
• Uzunçarşılı, İsmail. H. (1978). “Osmanlı Devleti Maliyesinin Kuruluşu ve Osmanlı Devleti İç Hazinesi”, Türk Tarih Kurumu, Belleten, 165, Cilt: XLII - Sayı: 165, s.67-93
• Watanabe, İzumi (2011).” Early Books of Accounting History in Japan in teh Meiji Period”. Oska Keidai Ronshu, Vol.61, No:5
• Yaşar, R. Şebnem (2016). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Çift Taraflı Kayıt Yöntemine Geçişin Sebepleri ve Sonuçları: Kapitalizme Doğru İlk Adımlar” Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi. Cilt:8, Sayı:1, Sayfalar 201-207.
• Yavuz, Ekrem (2017). “ Çift Yanlı Muhasebe ve Kapitalizm: Sermayenin Dolanımı Açısından Sombart’gil Bir Yaklaşım”. Accounting and Financial History Research Journal (13)
• Yuvalı, Abdulkadir (1995). “Osmanlı Müesseseleri Üzerindeki İlhanlı Tesirleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (6)
• Yüksel, Hakan (2007). “Osmanlı İmparatorluğu’na Matbaanın Girişi Ve Toplumsal Yanlılıkları”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
• Demirkol, Kurtuluş (2014), “Hamid Sancağı Temettuat Tahriri Masârifât Defteri Üzerine Bir Değerlendirme (1845‐1848)”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11, s.139-154.
• Kara, Seyfullah. (2002). “Anadolu Selçuklularında Din ve Din Kurumları”. Atatürk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Koca, Salim (1996). “Türkler ve İslâmiyet”. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Cilt 8 , Sayı 22, Sayfalar 263 – 286
• Özçelik, Münevver Katkat (2017). “Türk Muhasebe Sisteminin Gelişiminde Vergi Etkisi”. Akademik Bakış Dergisi. Sayı: 60 s.396-413
• Togan, Z. Velidi (1931). “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadi Vaziyeti”. Türk Hukuk Ve İktisat Tarihi Mecmuası, İstanbul Evkaf Matbaası, İstanbul, s.15