Kırklareli'nde Gayrimüslimlerin İnşa Ettiği Yapılara İlişkin Bir İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 267 - 283, 30.04.2021

Gökben Pala Azsöz

https://doi.org/10.26835/my.855532

Öz

Osmanlı Devleti himayesinde Rum, Bulgar, Yahudi, Ermeni ve diğer milletlerden oluşan gayrimüslim topluluklar yaşamaktaydı. (Gayrimüslim; İslam esası ile yönetilen devletlerin idaresi altında yaşayıp başka bir dini inanca sahip topluluklara verilen addır.) Osmanlı Devleti’nin kurulduğu ilk dönemlerinde gayrimüslim topluluklara çeşitli haklar tanınmış ancak, dini vb. yapıların yapılmasında kısıtlamalar getirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde ilan edilen fermanlar ile gayrimüslim topluluklar vatandaşlık hak ve ödevleri bakımından Müslimler ile eşit hale getirilmiş ve gayrimüslim halka uygulanan yasaklar ve kısıtlamalar kaldırılmıştır. Bu gelişmenin sonucu olarak gayrimüslim topluluklar tarafından 20. yüzyılda sağlık, dini, endüstriyel ve sivil mimari örneği sayılabilecek pek çok yapı inşa edilmiştir.

Osmanlı Devleti sınırları içerisinde yer alan ve Kırkkilise olarak bilinen; stratejik ve jeopolitik konumu açısından önemli bir yere sahip olan Kırklareli yüzyıllar boyunca farklı inançlara sahip topluluklara ev sahipliği yapmıştır. Bu farklılık da kente mimari eserler bakımından zenginlik getirmiştir.

Kırklareli Merkez İlçede bulunan, gayrimüslimlere ait eserleri ele alan bu araştırmada, özellikle konut yapıları incelenmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen bilgi ve belgelerin değerlendirilmesi ile gayrimüslim halka ait pek çok dini, endüstriyel ve sivil mimari örneklere ulaşılmıştır. Bu çalışmada sivil mimari yapıları olan konutlar arasından seçim yapılarak Eski Vali Konağı, Doktor Kerameas’ın Konağı ve Doktor Celepoğlu Konağı üzerinde durularak bu yapılar ile ilgili bilgiler verilmiştir. Yapılan bu çalışmanın Kırklareli Gayrimüslim Konutları’ndan günümüze sağlam olarak ulaşmış olanların kendilerine has özelliklerini belirleyip belgeleyerek ileride bu konu ile ilgili yapılacak araştırmalara bir başlangıç noktası oluşturabileceği düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dini Mimari, Endüstriyel Mimari, Gayrimüslim Yapılar, Kırklareli, Konut, Sivil Mimari

An Analysis of the Buildings Built by Non-Muslim in Kırklareli

Öz

Non-Muslim communities consisting of Greek, Bulgarian, Jewish, Armenian and other nations lived under the auspices of the Ottoman State. Non-Muslim; It is the name given to communities that live under the rule of states governed by the Islamic principle and have another religious belief. In the early period of the Ottoman Empire, various rights were given to non-Muslim communities, but religious and so on. Restrictions have been imposed on the construction of buildings. With the decrees announced in the last period of the Ottoman Empire, non-Muslim communities were equated with Muslims in terms of citizenship rights and duties, and the prohibitions and restrictions applied to non-Muslim people were lifted. As a result of this development, many buildings that can be considered as examples of health, religious, industrial and civil architecture were built by non-Muslim communities in the 20th century.
Located within the borders of the Ottoman Empire and known as Kırkkilise; Having an important place in terms of its strategic and geopolitical location, Kırklareli has hosted communities with different beliefs for centuries. This difference brought richness to the city in terms of architectural works.

In this study, which deals with the works of non-Muslims in the Central District of Kırklareli, especially the residential buildings were examined. With the evaluation of the information and documents obtained as a result of the researches, many examples of religious, industrial and civil architecture belonging to the non-Muslim people were found. In this study, a selection was made among the houses with civil architectural structures and information about these structures was given by focusing on the Old Governor's Mansion, Doctor Kerameas's Mansion and Doctor Celepoğlu's Mansion. It is thought that this study can be a starting point for future researches on this subject by identifying and documenting the unique characteristics of the non-Muslim residences of Kırklareli.

Anahtar Kelimeler

Religious Architecture, Industrial Architecture, Non-Muslim Buildings, Kırklareli, Housing, Civil Architecture

Kaynakça

• Bulut, Ö., 2019. Kırklareli ve İlçelerindeki Tarihi Su Yapıları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk ve İslam Sanatları Dalı, Konya.
• Çelebi, E., 1984. Seyahatnâme (Rumeli-Solkol ve Edirne), (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Cilt:3, Ankara.
• Dağgülü, M., 1995. Kırsal ve Kentsel Ölçekte Geleneksel Trakya Konutlarının İncelenmesi ve Çağdaş Kullanımlara Uyarlanması İçin Bir Yöntem Araştırması, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, , İstanbul.
• Demirli, M., 2010. Kırklareli Rum Okulu Restorasyon Projesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul. Deniz, E., 2016. Kırklareli Konut Yapılarında Kalemişi Süslemeler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Doğruöz, T., 2006. Milli Mücadele Sürecinde Türkiye-Bulgaristan İlişkileri ve Kırklareli’nin Rolü, Yıldız Dağları ve Yakın Çevresi Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul.
• Doğruöz, V. T. Dökmeci, V. Çiftçi, A., 2020. Kırkkilise Sancağı’nın Tarihi ve Coğrafî Açıdan Tasviri (Perigrafi İstoriogeografiki Tis Eparhias Ton Saranta Ekklision) Adlı Eser Tercümesinin Kırklareli Tarihi Açısından Yorumlanması, Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 3(6), s. 71-105.
• Eldem, S. H., 1987. Türk Evi Osmanlı Dönemi, Güzel Sanatlar Matbaası, Cilt: 3, İstanbul.
• Güleryüz, M., 2019. Kırklareli Yayla Mahallesi Geleneksel Konutlarının Sürdürülebilir Yenileme Kapsamında Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Edirne.
• Güncan, A., 1993. 19. Yüzyıl Avrupa Mimarlık Hareketlerinin ve Batılılaşmanın Osmanlı
• Karpat, K. H., 2003. Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul.
• Karpat, K. H., 2003. Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul.
• Kavak, S., 1995. Kırklareli Monografyası, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Edirne.
• Kazancı, Ö. 2020. Kırklareli’nde Geleneksel Yapıların İncelenmesi, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Kırklareli Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, Kırklareli.
• Kırklareli İl Yıllığı, 1973.
• Konut Mimarisine Etkileri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Pekak, M.S., 1999. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Gayrimüslim Vatandaşların İmar Faaliyetleri ve Mustafa Paşa, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 51, Ankara.
• Saatçi, S., Uluengin, B., 2016. Kırklareli ve Geleneksel Evleri, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kırklareli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi.
• Tandoğan, Elif., 2000. Kırklareli Konut Yerleşimi Üzerine Bir İnceleme, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi, Kırklareli.
• TKA, Trakya Kalkınma Ajansı, Kırklareli Yatırım Destek Ofisi Arşivi.
• Toptaş, B., 2012. Kırklareli Merkez İlçe ve Köylerindeki Gayrimüslim Eserleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Edirne.
• Yıldız, A., Yüksek, İ., 2008. “Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Geleneksel Kent Dokusu İçerisindeki Yeri ve Önemi”, Internatıonal Symposıum, (s.197-202), Edirne.
• İnternet Kaynakları
• URL-1 Kırklareli Çarşısına ait bir fotoğraf - Osmanlı Dönemi https://www.trakyanet.com/trakya/kirklareli/kirklareli/115-tarihi.html (Erişim Tarihi: 05.01.2021, Saat:14.00)
• URL-2 Eski Vali Konağı’na ait fotoğraflar http://www.phototurkey.net/postcard.img1030.html (Erişim Tarihi: 06.01.2021, Saat: 17.00)
• URL-3 Kırklareli Türk Ocağı Binası http://www.kirklarelienvanteri.gov.tr/anitlar.php?id=325 (Erişim Tarihi: 03.01.2021, Saat: 10.30)