An Evaluation on Settlements and Housing Typologies in Anatolia within Historical Evolution Process

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 223 - 248, 30.04.2021

Çiğdem Tuğaç

https://doi.org/10.26835/my.892537

Cited By: 4

Öz

From past to present, people have wanted to shape and change the world they live in. Although at the beginning of this approach there are needs such as survival, shelter, protection and reproduction, human actions have become one of the dominant elements in the shaping of the space, with the addition of desires such as dominating nature, producing, developing and gaining power in the later period. Anatolian geography is an intersection point connecting different civilizations, many different elements that will affect the said processes have come together here, and there has been a constant transformation and change in this ancient land. Anatolia is not only the meeting point of different cultures, but also has different physical, climatic and geographical conditions, which have diversified the pattern of human settlements, housing schemes, and construction materials used. The aim of this study is to examine the spatial dimension of the diversity in Anatolia and to evaluate the developments, changes and differences in the settlements and housing typologies in Anatolia within the historical development process together with the civilizations that interact.

Anahtar Kelimeler

Anatolian settlements, housing typologies, construction materials, historical process

Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Anadolu’daki Yerleşimler ve Konut Tipolojileri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Geçmişten günümüze insanlar, içinde yaşadığı dünyayı şekillendirmek ve değiştirmek istemişlerdir. Bu yaklaşımın temelinde başlangıçta hayatta kalma, barınma, korunma ve çoğalma gibi ihtiyaçlar olsa da ilerleyen dönemde doğaya hâkim olma, üretme, gelişme ve güç elde etme gibi isteklerin öncekilere eklenmesiyle insan eylemleri, mekânın şekillenmesinde başat unsurlardan biri haline gelmiştir. İnsanlık mekânı, yaşadığı yerleşimleri ve onun içinde konutu şekillendirmiş; bunu yaparken de çevresel, toplumsal, kültürel, siyasi, ekonomik ve teknolojik gelişmeler bu süreçlere yön vermiştir. Anadolu coğrafyası gibi farklı medeniyetleri birbirine bağlayan bir kesişim noktasında, söz konusu süreçleri etkileyecek çok farklı unsur bir araya gelmiş, bu kadim topraklarda sürekli bir dönüşüm ve değişim yaşanmıştır. Anadolu’nun sadece farklı kültürlerin buluşma noktası olması değil, aynı zamanda farklı fiziksel, iklimsel, coğrafi koşullara sahip olması insan yerleşimlerinin dokusunu, konut şemalarını, kullanılan yapım malzemelerini çeşitlendirmiştir. Bu çalışmanın amacı, Anadolu’daki çeşitliliğin mekânsal boyutunun irdelenmesi ve tarihsel gelişim süreci içinde Anadolu’daki yerleşimlerdeki ve konut tipolojilerindeki gelişim, değişim ve farklılıkların, etkileşim halinde olunan medeniyetlerle birlikte değerlendirilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu yerleşimleri, konut tipolojisi, yapım malzemeleri, tarihsel süreç

Kaynakça

• Abbasoğlu, H. (1996). Anadolu’da antik çağda konut. Yıldız. Sey (Der.).Tarihten günümüze Anadolu’da konut ve yerleşme içinde (ss. 44-81). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Acıoğlu, Y. (2014). Kubad Abad sarayı alçı buluntuları. Sanat Tarihi Dergisi, XXIII(2), 1-11.
• Akurgal, E. (1984). Ulusal mimarlığın yeniden doğuşu. Mimaride Türk milli üslubu semineri içinde (s.31-33). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Akurgal, E. (1990). Anadolu uygarlıkları (10. bs.). İstanbul: Net Turistik Yayınlar.
• Aliağaoğlu, A. ve Uğur, A. (2016). Osmanlı şehri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 38, 203-226.
• Arabacıoğlu, P. ve Aydemir, I. (2007). Tarihi çevrelerde yeniden değerlendirme kavramı. Megaron, 2(4), 204-212.
• Arslan, G. (2016). Demir Çağ’da Anadolu kent kapıları (Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Anabilim Dalı.
• Atila, N. (2018). Hitit Devleti’nde güvenlik algısı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 37(64), 161-190.
• Azezli, G. (2009). 19.yy’da Osmanlı konut mimarisinde iç mekân kurgusunun Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Sanat ve Tasarım Fakültesi.
• Bakırer, Ö. (1981). Selçuklu öncesi ve Selçuklu dönemi Anadolu mimarisinde tuğla kullanımı. Ankara: ODTÜ.
• Bakırer, Ö. (2017). Reflections of the “naked brick style” in Seljuk Anatolia. Selçuklu Medeniyeti Araştırma Dergisi, 2, 193-225.
• Baş, A. ve Dursun, Ş. (2017). Keykubadiye sarayı 2014 yılı sondaj çalışması. XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk dönemi kazıları ve sanat tarihi araştırmaları sempozyumu bildirileri içinde (ss. 87-105). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Bayazıt, N. (2014). Safranbolu evlerinin plan tipolojisi ve kullanıcı ihtiyaçları hiyerarşisi. Tasarım ve Kuram, 17, 1-15.
• Bilgin, İ. (1996). Radikal modernleşme. Yıldız Sey (Der.), Tarihten günümüze Anadolu’da konut ve yerleşme içinde (ss. 294-310). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Bozkurt, S. G. ve Altınçekiç, H. (2013). Anadolu'da geleneksel konut ve avluların özellikleri ile tarihsel gelişiminin Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi. İstanbul Ormancılık Fakültesi Dergisi, 63(1), 69-91.
• Catanese, A.ve Snyder, J. (1988). Introduction to urban planning, New York, NY: McGrow Hill Company.
• Ceylan, B. (2004). Antik dönem Anadolu kentler ve kent mimarisi: Antik kentlerde kent ve yapı etkileşimi. Bursa yapı yaşam kongresi bildirileri içinde 1-10. Bursa.
• Childe, G. (2009). Tarihte neler oldu? Araçların öyküsü (5.bs.). (A. Şenel ve M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Kırmızı.
• Deniz, B. (2007). Orta Asya’daki eski Türk evleri. Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Akdeniz-Sanat Dergisi, 1(1), 17-55.
• Eisner, S., Gallion, A. ve Eisner S.(1963). The urban pattern. New York: D. Pinceton Van Nostrand Reinhold.
• Eldem, S. H. (1954). Türk evi plan tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Eruzun, C. (1987). Konut üretiminde nitelik sorunu. Mimarlık Dergisi, 5-6, 48-50.
• Göğebakan, Y. (2015). Karakteristik bir değer olan geleneksel Türk evinin oluşumunu belirleyen unsurlar ve bu evlerin genel özellikleri. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1(1), 41-55.
• Gözlü, A. (2015). Antik Yunan’da (Hellen) koloniler ve bunların nitelikleri. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat Dergisi, 21(81), 179-190.
• Günay, B. (2012). Izgara kent tasarımı. M. Ersoy (Der.), Kentsel planlama ansiklopedik sözlük içinde (ss.179-190). İstanbul: Ninova.
• İşler, B. (2013). Orta Likya’da erken Bizans dönemi yerleşimleri ve kırsal konut mimarisi. Adalya, 16, 287-304.
• Karaca, Ö. (2020). Anadolu evlerinin mimari gelişimi. Mecmua-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 320-344.
• Kavas, R. K. (2012). Türk konut mimarisinde tarihsel süreklilikler: Orta Asya ve Anadolu. Belleten, 76(276), 503-526.
• Kejanlı, T. (2010). Anadolu’da Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kent sistemi, kale ve merkez-çarşı gelişimi. New World Science Academy, 5(3), 287-302.
• Keleş, R. (2013). Kentleşme politikası (15.bs.). Ankara: İmge Kitapevi.
• Kentleşme şûrası kentsel dönüşüm konut ve arsa politikaları komisyonu raporu (2009). Ankara: Bayındırlık ve İskân Bakanlığı.
• Koca, D. (2015). Türkiye’de çağdaş konut üretiminin yeniden okunması. Tasarım ve Kuram, 19, 19-36.
• Konyar, E. (2021). Anadolu ve Mezopotamya tarihi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kuban, D. (1966). Türkiye'de malzeme koşullarına bağlı geleneksel konut mimarisi üzerinde bazı gözlemler. Mimarlık, 36, 15-20.
• Kuban, D. (2002). Türk evi geleneği üzerine gözlemler Türk ve İslam Sanatı üzerine denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kültür Bakanlığı (2002). Türkiye’de tarihi kent dokularının korunması ve geleceğe taşınması sempozyumu. Antalya: Kültür Bakanlığı.
• Mumford, L. (2013). Tarih boyunca kent (5.bs.). (G. Koca ve T. Tosun, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları (Orijinal eserin yayın tarihi 1773).
• Negiz, N. (2017). Kentlerin tarihsel sürdürülebilirliğinde kültürel miras: önemi ve değeri üzerine düşünmek. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1),159-172.
• Ökmen, M. ve Yılmaz, A. (2009). Klasik dönemden Tanzimat’a Osmanlı kenti ve yerel yönetimler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 91-112.
• Özcan, Z. (2007). Anadolu konut yerleşim deseninde ikili oluşum Ankara Batıkent-Ergazi örneği”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(2), 295-306.
• Özdemir, M. (2017). Neolitik dönem Anadolu mimarisinden bir kesit: Çayönü. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 248-265.
• Özdöl, S. (2011). Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ’da Güneydoğu Anadolu’da din ve sosyal yapı. Tarih İncelemeleri Dergisi, 26(1), 173-199.
• Öztürk Z. K. ve Şimşek, A. (2019). Tarih öncesi dönemdeki ilk barınma alanları ile Anadolu’daki Körtik Tepe, Hallan Çemi, Nevali Çori ve Aşıklı Höyük yerleşimlerinde, inanç ve kültürün etkisinin incelenmesi. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(3), 14-22
• Salihoğlu, T. (2021). KKTC’de Kırsal alan yerleşimlerine dayalı konut üretimi için bir model (Doktora Tezi). Lekoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Fen Bilimleri ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı.
• Salihoğlu, E. F. ve Demirarslan, D. (2018). Hitit uygarlığında büyük tapınak mimarisi ve etkileri, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 1761-1779.
• Solmaz, S. A. (2019). Turizmin doğuşu: sosyolojik bir olgu olarak turizm nasıl ortaya çıktı?”. International Journal Of Social Humanities and Administrative Sciences, 5(19), 867-882.
• Sözen, M. (1996). Cumhuriyet dönemi Türk mimarisi. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözen, M. ve Eruzun, C. (1992). Anadolu'da ev ve insan. İstanbul: Emlak Bankası Yayınları.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2014). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Şahinalp, M. S. ve Günal, V. (2012). Osmanlı şehircilik kültüründe çarşı sisteminin lokasyon ve çarşı içi kademelenme yönünden mekânsal analizi. Milli Folklor, 24(93), 149-168.
• Şimşek, G. (2015). Aydın’da mimarlık mirası olarak cumhuriyet dönemi konutları. Megaron, 10(1), 43-56.
• Öz, M. (2005). Osmanlı klasik döneminde Anadolu kentleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(6), 57-88.
• Polat, Y. ve Kartal, M. (2018). Cumhuriyetten günümüze Türkiye’de modernleşme bağlamında dışa kapalı konut üretimi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 63-76.
• Tekeli, İ. (2001). Modernite aşılırken kent planlaması. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tekin, M. (2017). Dünya tarihinde ilk şehir ve şehir devletinin ortaya çıkışı ve gelişimi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(2), 17-30.
• Tekkanat, S. S. ve Türkmen, S. N. (2012). Tarih boyunca kent formlarının biçimlenişi üzerine bir inceleme. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(4), 107-124.
• Tunay, İ. (1997). Bizans dönemi İstanbul evleri. Engin Akyürek (Der.) Sanatın Ortaçağı Türk, Bizans ve Batı sanatı üzerine yazılar içinde (ss.100). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ülkü, G. K. (2018). Konutun cinsiyeti. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulama Dergisi, 3(2), 62-80.
• Ünsal, V. (2020). Paleolitik ve Neolitik Çağda Orta Kızılırmak Havzası. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13(71), 320-330.
• Yariş, S. (2020). Geleneksel Türk evi mimarisinde Diyarbakır evlerinin yeri üzerine bir değerlendirme. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68, 313-340.
• Yaldız, E. ve Parlak, Ö. (2018). Birinci ulusal mimarlık dönemi kamu yapıları. Social Sciences Studies Journal, 4(24), 4930-4947.
• Yenel, S. (2012). Konut yerleşmelerinde değişimin irdelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı.
• Ziya, G. (2000). Osmanlı kentinde kentsel form ve tasarım. Ege Mimarlık, 36, 31-33.
• İnternet Kaynakları:
• URL 1 http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/tarih_ao/anadolumtarihi.pdf (Erişim Tarihi, 24.12.2020, saat- 23.30)
• URL 2 https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/okay.peksen/137647/8.pdf (Erişim Tarihi, 12.12.2020, saat- 13.30)
• URL 3 http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/57316,catalhoyuk-neolitik-kenti-yonetim-planipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi, 04.12.2020, saat- 15.00)
• URL 4 http://catalhoyuk.ege.edu.tr/sites/default/files/CH%202019%20ARASTIRMA%20RAPORU_TR.pdf (Erişim Tarihi, 04.12.2020, saat- 16.30)
• URL 5 https://avesis.yildiz.edu.tr/aerdem/dokumanlar (Erişim Tarihi, 24.12.2020, saat- 22.30)
• URL 6 https://www.turkishnews.com/tr/content/2020/06/20/turk-evinin-evrimi/ (Erişim Tarihi, 04.12.2020, saat- 11.00)
• URL 7 https://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/geb/sie/sar/trindex.htm (Erişim Tarihi, 26.03.2021, saat- 10.30)
• URL 8 http://kot0.com/erken-cumhuriyetin-yarim-kalmis-deneyi-isci-konutlari/ (Erişim Tarihi, 27.03.2021, saat- 10.30)
• URL 9 http://www.bimcompany.com/tr/porje_detay.asp?katId=1&durum=1&projeId=14 (Erişim Tarihi, 27.03.2021, saat- 12.30)
• URL10 https://www.toki.gov.tr/ kentsel-yenileme (Erişim Tarihi, 13.12.2020, saat- 07.30)
• URL 11 https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531-1.htm (Erişim Tarihi, 12.12.2020, saat- 10.30)
• URL 12 https://www.arkitera.com/proje/katilimci-akhisar-eski-belediye-meydani-ve-yakin-cevresi-ulusal-mimarlik-ve-kentsel-tasarim-fikir-yarismasi-2/ (Erişim Tarihi, 11.12.2020, saat- 23.30)