Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: Edirne II. Bayezid Külliyesi Tıp Medresesi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 95 - 122, 30.04.2022

Esin Benian , Arif Mısırlı

https://doi.org/10.26835/my.959746

Cited By: 2

Öz

Toplumsal, sosyal ve ekonomik gelişmelere bağlı olarak yaşam şekilleri değişikliğe uğramıştır. Değişen yaşam koşulları pek çok yapının fiziksel ömrünün işlevsel ömründen uzun olmasında rol oynamıştır. Bu durum sosyal, kültürel, tarihi ve mimari değerlere sahip yapıların yaşatılarak korunması fikrini doğurmuştur. Bu doğrultuda atılan adımlardan biri tarihi yapıların günümüz eylemlerine cevap verebilecek nitelikte yeniden işlevlendirilmesi olmuştur. Bu yaklaşımla da tarihi yapıların gelecek kuşaklara aktarımı, kültürel ve sosyal sürekliliği sağlanmaya başlanmıştır. Bu çalışmada da Edirne II. Bayezid Külliyesi’ndeki Tıp Medresesi ele alınmıştır. II. Bayezid Külliyesi, Osmanlı mimarisinin gelişme sürecinde inşa edilmiş önemli külliyelerden biridir. Bünyesinde cami, tabhane, şifahane, medrese, imaret, çifte hamam, değirmen, köprü ve çeşme barındırmış; fakat söz konusu yapıların tümü günümüze ulaşamamıştır. Günümüze ulaşan yapılardan biri tıp eğitiminin verildiği medresedir. Tıp medresesi, yakınında konumlanan şifahene ile birlikte döneminin hem sağlık hizmeti hem de tıp eğitimi verilen kurumlarından biri olarak önem kazanmıştır. Ancak orijinal işlevini yitiren yapı uzun süre atıl kalmıştır. 20. yüzyılın sonlarında bir süre Trakya Üniversitesi Edirne Meslek Yüksekokulu'nun Restorasyon ve Duvar Süsleme Bölümlerine ev sahipliği yapmıştır. Tekrar işlevsiz kalan yapı 2008’de müzeye dönüştürülmüştür. Çalışma kapsamında, öncelikle tarihi yapıların sürdürülebilirliği bağlamında yeniden işlevlendirmenin tanımından, öneminden, faydalarından, yeniden işlevlendirme yaklaşımlarından söz edilmiştir. Daha sonra benzer fonksiyondaki Anadolu tıp kurumlarından günümüze ulaşanların bugünkü işlevlerine değinilmiştir. Çalışma özelinde ise medresenin tarihçesi, mimari özellikleri ve yeni işlevi incelenmiştir. Yapının yeniden işlevlendirilmesi, tarihi yapıların sürdürülebililirliği açısından; yeni işlevi de benzer fonksiyondaki yapıların günümüz işlevleri, yeniden işlevlendirme kriterleri, mekâna, kente ve topluma katkıları açısından değerlendirilmiştir. Ayrıca yeni işlevine ek öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Bayezid Külliyesi, yeniden işlevlendirme, Edirne, tıp medresesi

Adaptive Reuse of Historical Buildings: The Case of Edirne Bayezid II. Complex Medical School

Öz

Lifestyles have changed depending on social, social and economic developments. Changing living conditions have played a role in the physical life of many buildings being longer than their functional life. This situation led to the idea of preserving the buildings with social, cultural, historical and architectural values by keeping them alive. One of the steps taken in this direction has been the adaptive reuse of historical buildings in a way that can respond to today's actions. With this approach, the transfer of historical buildings to future generations and their cultural and social continuity have begun to be ensured. In this study, The Medical School in the Edirne Bayezid II. Complex is discussed. Bayezid II. Complex is one of the important complexes built during the development period of Ottoman architecture. The units of the complex were a mosque, tabhane (hospice), şifahane (hospital), medical school, imaret (a social aid unit), public bath, water mill, bridge and fountain; but not all of these buildings have survived to the present day. One of the buildings that have survived to the present day is the medical school where medical education is given. The medical school gained importance as one of the institutions that provided both health care and medical education of its time, together with the şifahane located nearby. However, the building, which lost its original function, remained idle for a long time. At the end of the 20th century, it hosted the Restoration and Wall Decoration Departments of Trakya University Edirne Vocational School for a while. The building, which became dysfunctional again, was turned into a museum in 2008. Within the scope of the study, first of all, the definition, importance, benefits and approaches of refunctioning in the context of the sustainability of historical buildings were mentioned. Afterward, today's functions of Anatolian medical institutions with similar functions were analyzed. In the study, the history, architectural features and new function of the medical school were examined. The adaptive reuse of the building was analyzed in terms of the sustainability of the historical buildings; the new function of the buildings with similar functions has been evaluated in terms of their current functions, adaptive reuse criteria, and their contributions to the space, city and society. In addition, additional suggestions have been made for its new function.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Bayezid II. Complex, medical school, adaptive reuse

Kaynakça

• Acun, H. (1988). Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Değerleri. Vakıflar Dergisi (XX), 183-220.
• Altan, K. (1936). Edirne'de Türk Eserleri. Arkitekt, 10-11 (70-71), 307-309.
• Aslanapa, O. (2013). Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri. Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Aydın, D., & E., O. Ş. (2009). Yeniden Kullanıma Adaptasyon ve Sosyokültürel Sürdürülebilirlik Bağlamında Afyonkarahisar Millet Hamamının Değerlendirilmesi. MEGARON, 4 (1), 35-44.
• Balderstone, S. (2007). Adding New Element. R. A. Engelhardt (Ed.) içinde, Asia Conserved: Lessons Learned from the UNESCO Asia-Pacific Heritage Awards for Culture Heritage Conservation (2000-2004) (s. 40-45). Bangkok: UNESCO (United Nations Educational, Scientific Cultural Organization). 20 Aralık 2021 tarihinde, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000155754/PDF/155754eng.pdf.multi adresinden ulaşıldı.
• Başabaş Dirier, A.; İnan, C. (2020). Türkiye’de İlk Tıp Fakültesi’ni Mardin’de Artuklular Kurdu. Journal of Islamicjerusalem Studies, 20 (3), 337-351. doi:10.31456/beytulmakdis.811397
• Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi (genişletilmiş 3. b.). İstanbul: Üçer Matbaacılık Ltd. Şti. 17 Aralık 2021 tarihinde, http://media.ztbb.org/yayinlar/kitaplar/tip-tarihi-2016.pdf adresinden ulaşıldı.
• Benli, G. (2016). Hospitals in the Ottoman Period and the Work of Sinan the Architect: Suleymaniye Complex Dar Al-Shifa and the Medical Madrasa. A+Arch Design-International Journal of Architecture and Design, 2 (2), 23-32.
• Bergsman, S. (2003). Despite Problems, Developers and Architects Throughout Southeast Are Working to Convert Former Textile Mills into Multifamily Properties. Urban Land, 62 (4), s. 66-69.
• Burden, E. (2004). Illustrated Dictionary of Architectural Preservation: Restoration, Renovation, Rehabilitation, Reuse. New York: McGraw-Hill Press.
• Burden, E. (2012). Illustrated Dictionary of Architecture (3 b.). New York: McGraw-Hill Press.
• Cantay, G. (1988). Darüşşifalar. S. Bayram (Ed.) içinde, Mimar Başı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri (s. 355-368). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Cantay, G. (1996). Bursa’da Osmanlıların İlk Tıp Kuruluşu. ERDEM Atatürk Kültür Merkezi Dergisi [Aydın Sayılı Özel Sayısı II], 9 (26), 499-504.
• Cantay, G. (1997). Sivas I. İzzettin Keykâvus Darüşşifası. ERDEM Atatürk Kültür Merkezi Dergisi [Aydın Sayılı Özel Sayısı III], 9 (27), 975-980.
• Cantay, G. (2014). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları (2 b.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Conejos, S., Langston, C., & Smith, J. (2013). AdaptSTAR Model: A Climate-Friendly Strategy to Promote Built Environment Sustainability. Habitat International (37), 95-103. doi:10.1016/j.habitatint.2011.12.003
• Çelik, R. (2017). Selçuklu'da Bir Sosyal Hizmet Kurumu Örneği: Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (15), 158-164.
• Dr. Rif’at Osman. (1999). Edirne Evkaf-ı İslamiyye Tarihi-Camiler ve Mescitler. (Ü. (Ayan) Özsoy, Çev.) Ankara: T.C. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Douglas, J. (2006). Building Adaptation (2 b.). Londra: Routledge. 18 Aralık 2021 tarihinde, https://www.uceb.eu/DATA/CivBook/08.%20Building%20Adaptation.pdf adresinden ulaşıldı.
• Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü. (2007). Edirne II. Bayezid Külliyesi dosyası içinde Tıp Medresesi Restorasyon Projesi. Mayıs 2012 tarihinde, Edirne Vakıflar Bölge Müdürlüğü arşivinden ulaşıldı. Erşan, R. R., & Demirarslan, D. (2020). Tarihi Yapılarda Sürdürülebilirlik İlkesi Bağlamında Eskişehir Odunpazarı Evleri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (1), 187-213. doi:10.17494/ogusbd.763605
• Evliya Çelebi. (2012). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 3. Kitap (3 b., Cilt 2). (S. A. Kahraman, & Y. Dağlı, Haz.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1992). Beyazıt II Camii ve Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 6, s. 42-45). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gazi, A., & Boduroğlu, E. (2015). İşlev Değişikliğinin Tarihi Yapılar Üzerine Etkileri "Alsancak Levanten Evleri Örneği". MEGARON, 10 (1), 57-69. doi:10.5505/MEGARON.2015.86570
• Gökçe, N. (2014). Edirne’ de Önder Bir Hekim: Dr. Ratip Kazancıgil (1920- ...). Lokman Hekim Journal, 4 (2), 43-49.
• International Council on Monuments and Sites [ICOMOS]. (2010). New Zealand Charter for the Conservation of Places of Cultural Heritage Value. 20 Aralık 2021 tarihinde, https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/ICOMOS_NZ_Charter_2010_FINAL_11_Oct_2010.pdf adresinden ulaşıldı.
• Johnson, A. (1996). Rehabilitation and Reuse of Existing Buildings. E. D. Mills (Ed.) içinde, Building Maintenance and Preservation: A Guide to Design and Management (s. 209-230). Oxford: Architectural Press.
• Kıran Çakır, H.; Aydın, D.; Arabulan, S. (2020). Adaptive Reuse of Open Spaces in Historical Buildings. International Journal of Building Pathology and Adaptation, 38 (5), 703-719.
• Kocabıyık, Y. (2014). Yeniden İşlevlendirme Kavramı ve Bu Kapsamda İTÜ Taşkışla Binasının İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Maltepe Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kuran, A. (1964). İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Langston, C. A. (2008). The Sustainability İmplications of Building Adaptive Reuse. 20 Aralık 2021 tarihinde, https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.671.1192&rep=rep1&type=pdf adresinden ulaşıldı.
• Loures, L., & Panagopoulos, T. (2007). Sustainable Reclamation of Industrial Areas in Urban Landscapes. A. G. Kungalos, C. Brebbia, & E. Beriatos (Dü) içinde, Sustainable Development and Planning III (s. 791-800). Great Britain: WİT Press. 18 Aralık 2021 tarihinde, file:///C:/Users/dell/Downloads/Sustainable_reclamation_of_industrial_ar%20(1).pdf adresinden ulaşıldı.
• Madran, B. (2000, Aralık-Ocak). Kültür ve Sanat İçin Yeniden. M Domus (8), s. 55-59.
• Meriç, R. M. (1957). Bayezid Camii Mimarı, II. Sultan Bayezid Devri Mimarları ile Bazı Binaları, Bayezid Camii ile Alakalı Hususlar, Sanatkarlar ve Eserler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi (II), 5-76.
• Müderrisoğlu, F. (1991). Edirne II. Bayezid Külliyesi. Vakıflar Dergisi (XXII), 151-199.
• Onur, O. (1972). Edirne Türk Tarihi Vesikalarından Kitabeler. İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Peker, A. U. (2007). Bursa Yıldırım Bayezid Külliyesi. Tasarım Merkezi Dergisi (8), 24-33.
• Sarı, N. (2019). Süleymaniye Tıp Medresesi. F. Aydın, M. Zengin, K. Cevherli, & Y. Kaymaz (Dü) içinde, Uluslararası Osmanlı Medreseleri (Eğitim, Yönetim, Finans) (s. 367-385). İstanbul: MAHYA Yayınları.
• Sayar, A. G. (2008). Rifat Osman. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 35, s. 105-106). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sayar, A. G. (2012). Ünver, Ahmet Süheyl. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 42, s. 350-352). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Shen, L., & Langston, C. (2010). Adaptive Reuse Potential: An Examination of Differences Between Urban and Non-Urban Projects. Facilities, 28 (1), 6-16. doi:10.1108/02632771011011369
• Şengül, E. (2008). Kültür Tarihi İçinde Müzikle Tedavi ve Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Şengül, E. (2014). Müzikle Tedavinin Tarihi ve Edirne Sultan II. Bayezid Darüşşifası. Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Tanaç Zeren, M. (2013). Adaptive Reuse of Monuments: Restoring Religious Buildings with Different Uses. Journal of Cultural Heritage, 14 (3), 14-19. doi:10.1016/j.culher.2012.11.017
• Tanaç Zeren, M. (2015). Modernization and Reuse of Cultural Heritage Building: A Turkish Case Study from the Izmir City. Journal of Civil Engineering and Architecture, 9 (1), 16-27. doi:10.17265/1934-7359/2015.01.002
• Tay, M. (2016). Türkiye’de Doku ve Organ Naklinin Önemi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 3 (3), 106-110. doi:10.5455/sad.13-1477691139
• Tosyavizâde Dr. Rifat Osman. (2013). Edirne Rehnüması (Edirne Şehir Klavuzu) (3 b.). (R. Kazancıgil, Çev.) Edirne: Edirne Valiliği Kültür Yayınları.
• Uğursal, S. (2011). Tarihi Yapıların Yeniden İşlevlendirilmesi: İzmir Sümerbank Basma Sanayi Yerleşkesi Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization [UNESCO]. (2015). Adaptation & Adaptive Reuse. 22 Aralık 2021 tarihinde, http://www.unesco.or.id/publication/info_kit_OCT2015.pdf adresinden ulaşıldı. Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi (8 b., Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ünver, A. S. (1940). Selçuk Tababeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, N. (2015). Klasik Dönemde İstanbul Dârüşşifaları. C. Yılmaz (Ed.) içinde, Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (Cilt 4, s. 138-145). İstanbul: İBB Kültür AŞ.
• Yiğiter, E. (2018). Sivas’taki Anadolu Selçuklu Medreselerinde Restorasyon Çalışmaları (19.–21. Yüzyıl). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Yinanç, R. (1991). Sivas Abideleri ve Vakıfları. Vakıflar Dergisi (XXII), 15-44.
• Yung., E. H., & Chan, E. H. (2012). Implementation Challenges to the Adaptive Reuse of Heritage Buildings: Towards the Goals of Sustainable, Low Carbon Cities. Habitat International, 36 (3), 352-361. doi:10.1016/j.habitatint.2011.11.001
• Yüksel, İ. A. (1983). Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid, Yavuz Selim Devri (886-926/1481-1520) (Cilt V). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Zushi, K. (2005). Potential Residential Buildings for Adaptive Reuse-Cincinnati’s CBD. (Unpublished Master). University of Cincinnati, Ohio. 19 Aralık 2021 tarihinde, http://rave.ohiolink.edu/etdc/view?acc_num=ucin1116013015 adresinden ulaşıldı.
• İnternet Kaynakları
• URL 1: https://www.kayseri.bel.tr/kesfet-listeleme/selcuklu-uygarligi-muzesi, Erişim tarihi 26.12.2021, 22.30
• URL 2: https://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/pages/genel-fotograflar, Erişim tarihi: 29.06.2021, 15.00
• URL 3: https://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/pages/tarihce#.Ws4W300UmM8, Erişim tarihi: 19.04.2018, 17.00
• URL 4: http://osmanlihekimi.com/blog/detay/1943, Erişim tarihi: 03.01.2022, 23.20
• URL 5: https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/sabuncuoglu-serefeddin-kimdir-sabuncuoglu-serefeddinin-hastaliklari-tedavi-yontemleri/13, Erişim tarihi: 03.01.2022, 21.25
• URL 6: https://www.saglikasistani.net/sabuncuoglu-serefeddin-sultan-ii-bayezid-kulliyesi-saglik-muzesi-gozlemlerim, Erişim tarihi: 03.01.2022, 22.40
• URL 7: https://www.biyografya.com/biyografi/17608, Erişim tarihi: 03.01.2022, 22.10
• URL 8: https://www.meridyenhaber.com/yazarlar/osmanli-da-egitim-sistemi-ve-medreseler-h45348.html, Erişim tarihi: 03.01.2022, 23.10
• URL 9: https://www.fikriyat.com/tarih/2017/12/18/osmanli-medreseleri, Erişim tarihi: 03.01.2022, 21.45 URL 10: Trakya Üniversitesi Sultan II. Bayezid Külliyesi Sağlık Müzesi, https://saglikmuzesi.trakya.edu.tr/news/trakya-universitesi-sultan-ii--bayezid-kulliyesi-saglik-muzesi-nden-2018-yilinda-ziyaretci-rekoru, Erişim tarihi: 21.01.2022, 18.00
• URL 11: https://bilgibirinci.com/osmanli-tarihinde-ilk-defa-organ-nakli-deneyleri-gerceklestiren-adam-emir-celebi, Erişim tarihi: 03.01.2022, 22.05