Tanzimat Döneminde Şahitlerin Tezkiyesi ve Buna Yönelik Eleştiriler

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 206 - 217, 30.06.2021

Melikşah Aydın

Öz

Davada dinlenecek şahitlerin adil ve güvenilir olup olmadıklarının araştırılması faaliyetine tezkiye denir. Tezkiye faaliyeti kural olarak davaya bakan hâkim tarafından yapılır. Bu çalışmada İslam hukukunda ve Osmanlı’da uygulanmış olan tezkiye kurumunun Tanzimat dönemindeki yansıması incelenecektir. Bu açıdan Tanzimat döneminin en önemli kanunu sayılabilecek Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye’deki tezkiye ile ilgili maddeler incelenecektir. Daha sonra Osmanlı’nın son döneminde Ceride-i Adliye’de yayınlanan iki makale ışığında tezkiye kurumuna getirilen eleştiriler ele alınıp yorumlanacak, son olarak bu kurumun günümüzde uygulanabilirliği tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

şahit, tezkiye, tanzimat dönemi, eleştiri

Kaynakça

• “Tezkiye-i şuhud mesailine dair”, Anonim, Ceride-i Adliye, Sene: 7, Sy: 154-155, 1332, s.396-402.
• ALİ HAYDAR, Hocaeminefendizade, Dürerü’l Hukkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, çev. Raşit Gündoğdu-Osman Erdem, DİB Yayınları, 2.Baskı, İstanbul, 2017.
• ASLAN, Nasi, İslam Yargılama Hukukunda “Şuhudü’l-Hal” Jüri Osmanlı Devri Uygulaması, Beyan Yayınları, İstanbul, 1999.
• AYDIN, Melikşah, Klasik Dönem Osmanlı Yargılama Hukukunda Tanıklık, Oniki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• BAŞOĞLU, Tuncay, “Tezkiye”, DİA, C.41, İstanbul, 2012.
• BAYINDIR, Abdülaziz, İslam Muhakeme Hukuku Osmanlı Devri Uygulaması, İslâmi İlimler Araştırma Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986.
• BEHNESİ, Ahmed Fethi, Nazariyyetü’l-isbât fi’l-fıkhi’l-cinaiyyi’l-İslami, Beyrut, Dârü”ş-Şurûk, 1983.
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul, 1970.
• DAMAD TERCÜMESİ, Mecme’ul Enhur, çev. Mehmet Çelik, Yasin Yayınları, İstanbul, 2011.
• DOĞAN, Hasan, “İslam Muhakeme Hukukunda Ta‘dîl ve Tezkiye”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sy.29, 2017, s.9-20.
• FETAVA-YI HİNDİYYE, Fetava-yı Alemgiriyye, çev. Mustafa Efe, Huzur Yayınları, İstanbul, 2004.
• HACI REŞİT PAŞA, Ruhu’l-Mecelle, Dersaadet, 1328.
• HAMİDULLAH, Muhammed, İslam Peygamberi, çev. Mehmet Yazgan, Beyan Yay. İstanbul, 2014.
• HARİRİ, İbrahim Muhammed, el-Kavaidu ve’d Davabitu’l Fıkhiyyeti li-Nizami’l Kaza fi’l İslam, Umman, 1999.
• İSMAİL HAKKI, “Tezkiye-i şuhud”, Ceride-i Adliye, Sene:1, Sy:2, 1338, s.77-79.
• KELKİT, Ömer Arif, “Kur’an’da Tezkiye” Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Ankara, 1999.
• KUNTAY, Mithat Cemal, Üç İstanbul, 14.Baskı, Oğlak Yayınları, İstanbul, 2012.
• MAVSILİ, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud, el-İhtiyar li- Ta’lîlî’l Muhtar, çev. Mehmet Keskin, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2013.
• MESSICK, Brinkley, “Evidence: From Memory to Archive”, Islamic Law and Society, Vol. 9, No. 2, Evidence in Islamic Law (2002), s.231-270.
• ÖZEN, Şükrü, “Kadı Şureyh”, DİA, C.24, İstanbul, 2001.
• SERAHSİ, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed, Mebsût, ed. Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayınları, İstanbul, 2008.
• TEHANEVİ, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osman, İ’laü’s Sünen, (Hadislerle Hanefi Fıkhı), çev. Macit Bilge, Misvak Neşriyat, İstanbul, 2014.
• YILDIZ, Kemal, İslam Yargılama Hukukunda Şahitlik, Hâcegân Akademi Kitaplığı, İstanbul, 2005.
• ZUHAYLİ, Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, ilmi müşavir Mehmet Emin Saraç, çev. Heyet, Risale Yayınları, İstanbul, 1994.