RUSYA FEDERASYONU VE UKRAYNA ÇATIŞMASININ ULUSLARARASI HUKUK AÇISINDAN KISA BİR ANALİZİ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 442 - 464, 30.12.2022

Ozan Emin Halhallı

Öz

Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasında, özellikle son dönemde silahlı çatışmaya dönüşen bazı uyuşmazlıklar yaşanmıştır. 16 Mart 2014 tarihinde Kırım’da gerçekleştirilen referandum neticesinde ortaya çıkan hukuki durum, sonrasında her ne kadar Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun almış olduğu 68/262 sayılı Karar ile tanınmamış olsa da önemli bir süreci başlatmıştır. Rusya Federasyonu’nun Kırım’ı ilhak etmesiyle başlayan bu süreç, gelinen noktada uluslararası hukuk açısından önemli sonuçları beraberinde getirmiştir. Bu sonuçların belki de en önemlisi, Rusya Federasyonu tarafından “Luhansk Halk Cumhuriyeti” ve “Donetsk Halk Cumhuriyeti” olarak adlandırılan toprakların bağımsızlıklarının kabul edilmesidir. Bu tanıma işleminin öncesinde ve sonrasında ortaya çıkan hukuki durumun; Birleşmiş Milletler Antlaşması ve uluslararası örf-adet kuralları açısından kısaca değerlendirilmesi önemlidir. İki devlet arasında yaşanan uyuşmazlıklar çok yönlüdür. Rusya Federasyonu tarafından askeri müdahalenin gerekli olduğuna ilişkin ileri sürülen üç hukuki ifade dikkat çekicidir. Bunlardan ilki, Rusya Federasyonu’nun önleyici meşru savunma hakkı olduğuna ilişkindir. Ancak, uluslararası hukukta bu argümanı destekleyen yazılı bir norm olmaması nedeniyle ilgili argümanın birçok tartışmayı beraberinde getirdiği de bir gerçektir. İkinci argüman ise Luhansk Halk Cumhuriyeti ve Donetsk Halk Cumhuriyeti tarafından yapılan çağrının karşılığında Rusya Federasyonu’nun Birleşmiş Milletler Antlaşması madde 51 düzenlemesi uyarınca kolektif meşru savunma hakkının olduğuna ilişkindir. Rusya Federasyonu’nun uluslararası hukuku ilgilendiren son temel argümanı ise Ukrayna’da bazı kesimlere yönelik olarak soykırım, saldırı gibi fiillerin gerçekleştirildiği iddiasıdır. Bu iddia ile birlikte Rusya Federasyonu, insani amaçla gerçekleştirilen askeri operasyonun uluslararası hukuka uygun olduğunu kabul etmektedir. Uluslararası hukuk açısından ortaya çıkan bu durumun; kuvvet kullanma yasağı, tanıma, self-determinasyon ve benzeri konularla genel bir çerçeveden tartışılması önemli görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası Hukuk, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Kırım’ın İlhakı, Kuvvet Kullanma Yasağı.

Kaynakça

• Aksar, Yusuf. Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk II, 5. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2019.
• Aybay, Rona. Oral, Elif. Kamusal Uluslararası Hukuk, 1. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Aydın, Mahir. “Tarih Boyunca Türkiye-Ukrayna İlişkileri”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 28, 2015-2, ss. 31-44.
• BBC, “Mins Anlaşması nedir, neleri kapsıyor ve tarafları kimler?”, 23.02.2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60488784 (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• BBC. “Putin: Russia helped Yanukovych to flee Ukraine”, 24.10.2014, https://www.bbc.com/news/world-europe-29761799 (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Botschaft der Russischen Föderation in Deutschland, „Erklärung des russischen Außenministeriums zur Anerkennung der Volksrepubliken Donezk und Lugansk als unabhängige Staaten”, 23.02.2022, https://russische-botschaft.ru/de/2022/02/23/erklaerung-des-russischen-aussenministeriums-zur-anerkennung-der-volksrepubliken-donezk-und-lugansk-als-unabhaengige-staaten/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Cabbarlı, Hatem. “İki Güç Arasındaki Ukrayna”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 50, Yaz, 2016, ss. 95-123.
• Council of Europe. 1426ter meeting, Situation in Ukraine – Measures to be taken, including under Article 8, 25.2.2022, https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=0900001680a5a360 (Son Erişim Tarihi: 14.6.2022).
• Council of Europe. 1428ter meeting, Consequences of the aggression of the Russian Federation against Ukraine, 10.3.2022, https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=090000168 0a5c619 (Son Erişim Tarihi: 14.6.2022).
• Council of Europe. Parliamentary Assembly, Opinion 300 (2022), 15.3.2022, https://pace.coe.int/en/files/29885/html (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• CORRECTIV Recherchen für die Gesellschaft. „Aktuelle Sanktionen gegen Russland“, aktualisiert: 11.06.2022, https://correctiv.org/aktuelles/2022/02/28/sanktionstracker-aktuelle-sanktionen-gegen-russland%E2%80%8B/ (Son Erişim Tarihi: 11.06.2022).
• Dalar, Mehmet. “Uluslararası Hukukta ‘Haklı Savaş’ Doktrini: Bir Problemin Analizi”, Muhafazakar Düşünce Dergisi, Yıl 4, Sayı 15, Kış 2008, ss. 229-248.
• Değdaş, Ulaş Can. “Uluslararası Hukukta Önleyici Meşru Müdafaa Hakkı”, Anadolu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayı 6, 2018, ss. 21-40.
• Deutsche-Russische Auslandshandelskammer / Delegation der Deutschen Wirtschaft in Russland. „Übersicht Sanktionen: Sanktionen gegen Russland und russische Gegensanktionen”, https://russland.ahk.de/krisen-infos/uebersicht-sanktionen (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Embassy of Ukraine. Declaration Recognition Juristiction, 09.04.2014, https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/declarationRecognitionJuristiction09-04-2014.pdf (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• European Council. “Ukraine: Council adopts EU-Ukraine association agreement”, 11.07.2017, https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2017/07/11/ukraine-association-agreement/ (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Europäischer Rat (Rat der Europäischen Union), EU Sanktionen gegen Russland: ein Überblick, 8.06.2022, https://www.consilium.europa.eu/de/policies/sanctions/restrictive-measures-against-russia-over-ukraine/sanctions-against-russia-explained/ (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• Gauseweg, Simon. „Die Ukraine sägt an Russlands Sitz”, 12.03.2022, https://www.lto.de/recht/hintergruende/h/russland-vereinte-nationen-staendiges-mitglied-sitz-entziehen-veto-sicherheitsrat/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Güneş, Burak. Demirbaş, Çağrı Emin. “Yasallık ve Meşruiyet İkilemi Açısından Rusya’nın Ukrayna Müdahalesi Üzerine Notlar”, 4 Nisan 2022, https://www.uikpanorama.com/blog/2022/04/04/yas-mes/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Independent. “Ukraine crisis: Armed men hoist Russian flag after seizing Crimea Parliament”, 27.02.2014, https://www.independent.co.uk/news/world/europe/ukraine-crisis-armed-men-hoist-russian-flag-after-seizing-crimea-parliament-9156413.html (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• International Court of Justice. “Allegations of Genocide under the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide” (Ukraine v. Russian Federation), Order of 16.03.2022, https://www.icj-cij.org/en/case/182 (Son Erişim Tarihi 07.05.2022).
• International Court of Justice. “Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against Nicaragua” (Nicaragua v. United States of America), Judgment of 27.06.1986, https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/70/070-19860627-JUD-01-00-EN.pdf (Son Erişim Tarihi 07.05.2022).
• International Criminal Court. “ICC Prosecutor Karim A.A. Khan QC announces deployment of forensics and investigative team to Ukraine, welcomes strong cooperation with the Government of the Netherlands”, in: News, Statement: 17.05.2022, https://www.icc-cpi.int/news/icc-prosecutor-karim-aa-khan-qc-announces-deployment-forensics-and-investigative-team-ukraine (Son Erişim Tarihi: 11.06.2022).
• Investigation of Situation in Ukraine, https://www.icc-cpi.int/ukraine (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• Jayakumar, Kirthi. “Humanitarian Intervention: A Legal Analysis”, 06.02.2012, https://www.e-ir.info/2012/02/06/humanitarian-intervention-a-legal-analysis/ (Son Erişim Tarihi: 09.05.2022).
• Karakullukçu, Deniz (çev.). “Çeviri / Putin’in Ulusa Sesleniş Konuşması: Geleneksel değerlerimizi yok etmeye çalıştılar”, 27.02.2022, https://serbestiyet.com/haberler/ceviri-putinin-ulusa-seslenis-konusmasi-geleneksel-degerlerimizi-yok-etmeye-calistilar-85581/ (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Keskin, Funda. “BM ve Kuvvet Kullanma”, Avrasya Dosyası, BM Özel, Cilt 8, Sayı 1, İlkbahar 2002, ss. 149-174.
• Kring, Franziska. „Der Ukraine-Krieg vor den Gerichten”, 28.03.2022, https://www.lto.de/recht/hintergruende/h/fragen-und-antworten-faq-ukraine-krieg-vor-den-gerichten-igh-istgh-voelkerrecht-sanktionen/ (Son Erişim Tarihi 07.05.2022).
• Legal Tribune Online. “Nach Austritt aus dem Europarat: Die EMRK gilt in Russland bald nicht mehr”, 23.03.2022, https://www.lto.de/persistent/a_id/47927/ (Son Erişim Tarihi 11.06.2022).
• Magid, Shelby. Shalomov, Yulia. “Russia’s veto makes a mockery of the United Nations Security Council”, 15.03.2022, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/russias-veto-makes-a-mockery-of-the-united-nations-security-council/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022)
• Meister, Stefan. “Lehren aus der Krise: Die Ukraine, Russland und die EU”, Osteuropa, Mai-Juni 2014, Vol. 64, No. 5/6, pp. 323-331.
• Milanovic, Marko. “What is Russia’s Legal Justification for Using Force against Ukraine?”, 24.02.2022, https://www.ejiltalk.org/what-is-russias-legal-justification-for-using-force-against-ukraine/ (Son Erişim Tarihi: 09.05.2022).
• Minister for Foreign Affairs of Ukraine, 08.10.2015, https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/Ukraine_Art_12-3_declaration_08092015.pdf (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• NATO. “Informationsblatt: Russlands Anschuldigungen – eine Richtigstellung”, April 2014, https://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2014_04/20140523_140411-fact_sheet_Russia-ger.pdf (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Nußberger, Angelika. „Putins Missbrauch des Völkerrechts“, 08.04.2022, https://www.forschung-und-lehre.de/politik/putins-missbrauch-des-voelkerrechts-4597 (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Ortaylı, İlber. “Rusya-Ukrayna ve Putin”, 27.02.2022, https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ilber-ortayli/rusya-ukrayna-ve-putin-42012036 (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Pazarcı, Hüseyin. Uluslararası Hukuk, 19. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2020.
• Polityuk, Pavel. “Zelenskiy to Biden: give us clear ‘yes’ or ‘no’ on Ukraine NATO path”, Reuters, 24.06.2021, https://www.reuters.com/world/zelenskiy-asks-us-clarity-nato-membership-plan-ukraine-2021-06-14/ (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Reçber, Kamuran. Uluslararası Hukuk, 4. Baskı, Dora Yayınevi, Bursa, 2020.
• Sak, Yıldıray. “Uluslararası Hukukta İnsancıl Müdahale ve Libya Örneği: Suriye’de Yaşanan ya da Yaşanacaklar için Dersler”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 11, Sayı 44, Kış 2015, ss. 121-153.
• Schmitt, Michael N. “Russia’s –special military operation- and the (claimed) right of self-defense”, https://lieber.westpoint.edu/russia-special-military-operation-claimed-right-self-defense/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Seifert, Andre. “Ist das Vetorecht im UN-Sicherheitsrat noch zeitgemäß?”, 08.03.2022, in: MDR Aktuell, https://www.mdr.de/nachrichten/welt/politik/un-sicherheitsrat-veto-recht-russland-100.html (Son Erişim Tarihi: 11.06.2022).
• Sönmez, Abdullah Sait. Bıçakçı, Harun. Yıldırım, Cuma. “Kırım sorunu bağlamında Rusya Ukrayna İlişkilerinin Analizi”, International Journal of Social Sciences and Education Research, 1 (3), 2015, ss. 656-670.
• Sur, Melda. Uluslararası Hukukun Esasları, 14. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, Eylül 2020.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. “Ukrayna’da Son Durum ve İkili İlişkiler”, https://www.mfa.gov.tr/ukrayna_da-son-durum-ve-ikili-iliskiler.tr.mfa (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Tagesschau. “Resolution gegen Russland scheitert”, 26.02.2022, https://www.tagesschau.de/ausland/amerika/un-sicherheitsrat-249.html (Son Erişim Tarihi: 08.05.2022).
• Taşdemir, Fatma. Özer, Adem. “Uluslararası Hukuk Açısından Kırım Sorunu: Kosova’nın Rövanşı mı?”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. X, S. 1, 2015, ss. 43-61.
• Tezcan, Durmuş. Erdem, Mustafa Ruhan. Önok, R. Murat. Uluslararası Ceza Hukuku, 6. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2021.
• United Nations. “Security Council Fails to Adopt Draft Resolution on Ending Ukraine Crisis, as Russian Federation Wields Veto”, SC/14808 (8979TH Meeting - PM), 25.02.2022, https://press.un.org/en/2022/sc14808.doc.htm (Son Erişim Tarihi 19.08.2022).
• United Nations. Resolution / adopted by the General Assembly (A/RES/ES-11/1). “Aggression against Ukraine”, 02.03.2022, https://digitallibrary.un.org/record/3959039 (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• United Nations. Resolution / adopted by the General Assembly (A/RES/68/262). “Territorial integrity of Ukraine”, 27.03.2014, https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N13/455/17/PDF/ N1345517.pdf?OpenElement (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).
• Valta, Matthias. Wirtschaftssanktionen gegen Russland und ihre rechtlichen Grenzen, 28.02.2022, https://verfassungsblog.de/wirtschaftssanktionen-gegen-russland-und-ihre-rechtlichen-grenzen/ (Son Erişim Tarihi: 14.06.2022).
• Zimmermann, Felix W.. „Können Russland und Putin verurteilt werden?”, 02.03.2022, https://www.lto.de/recht/hintergruende/h/igh-istgh-zustaendigkeit-ukraine-krieg-putin-russland-verurteilung/ (Son Erişim Tarihi: 07.05.2022).