Rent In Islamic and Ottoman Law In The Light of The Sakk Records of Ebussuud and Sanizade

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 730 - 755, 29.12.2023

İbrahim Ülker

Öz

In Islamic law, rent is defined as the sale of a certain interest for a price. With this aspect, it has had a wider scope than today. In addition to the lease of movable and immovable properties, employment contracts, transport contracts and even contracts between the patient and the physician are also considered as rent contracts. In Islamic law, there is no form requirement for the validity of contracts in general. However, people felt the need to record the contracts between them in order to protect their rights. In the countries that formed the judicial organization in line with the views of the Hanafi madhab, qadis performed this duty. In our legal history, there have been written works that help qadis on this subject. Rental records in two of them were evaluated in this study. These examples include real estate lease contracts, employment contracts, and transport contracts. In addition, Sanizade's work contains court records kept in the trial of disputes arising on rent. When these records are examined, it is seen that Muslims and non-Muslims in the Ottoman Empire were able to establish commercial and legal relations with each other and be tried equally in front of the court, and that women in the Ottoman Empire could make contracts on their own behalf and take part in the court as a party

Anahtar Kelimeler

Ottoman Law, Rent, Labor Agreement, Cort, Document

Proje Numarası

Yok

Ebüssuûd Efendi ve Şânizâde’nin Sakk Kayıtları Işığında İslam ve Osmanlı Hukukunda İcâre (Kira)

Öz

İslam hukukunda kira belirli bir menfaatin bir bedel karşılığında satılması olarak tanımlanmıştır. Bu yönü ile günümüze göre daha geniş bir kapsama sahip olmuştur. Taşınır, taşınmaz malların kirasının yanı sıra iş akitleri, taşıma sözleşmeleri hatta hasta hekim arasındaki sözleşmeler kira başlığı altında ele alınmıştır. İslam hukukunda genel olarak sözleşmelerin geçerli olması için bir şekil şartı ortaya konulmamıştır. Ancak insanlar haklarını korumak için aralarındaki sözleşmeleri kayıt altına alma ihtiyacı hissetmişlerdir. Hanefi mezhebi görüşleri doğrultusunda yargı teşkilatını oluşturan ülkelerde bu görevi kadılar ifa etmişlerdir. Hukuk tarihimizde bu konuda kadılara yardımcı eserler kaleme alınmıştır. Bunlardan ikisindeki kira kayıtları bu çalışmada ele alınarak değerlendirilmiştir. Bu örnekler arasında gayrimenkul kira sözleşmesi, iş sözleşmesi, taşıma sözleşmesi örnekleri bulunmaktadır. Ayrıca Şanizade’nin(öl.1242/1826) eserinde kira konusunda ortaya çıkan uyuşmazlıkların yargılanmasında tutulan mahkeme kayıtları bulunmaktadır. Bu kayıtlar incelendiğinde Osmanlı’da Müslümanlarla gayrimüslimlerin birbirleri ile ticari ve hukuki ilişkiler kurabildikleri ve mahkeme önünde eşit bir şekilde yargılamaya tabi tutulabildikleri, Osmanlıda kadınların kendi adlarına sözleşmeler yapabildikleri ve mahkemede taraf sıfatıyla yer alabildikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku,, Kira, İş Akti, Mahkeme, Belge

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Abbasow, Azer. “Şeyhülislâm Ebüssuûd Efendi’ye Nispet Edilen Bidâ‘atü’l-kādî li’htiyâcihî fi’l-müstakbel ve’l-mâdî Adlı Risâlenin Tahkik ve Tahlili”, İslam Araştırmaları Dergisi, C.35, 2017, s.127-183.
• Abdullah Efendi, Şeyhülislam Yenişehirli. Behcetü’l-Fetâvâ, (haz. Süleyman Kaya vd.), Klasik Yayınları, İstanbul, 2011.
• Akdeniz, Aslıhan. Mecelle-i Ahkam-ı Adliye'nin Kira Hükümlerinin Nizamiye Mahkemelerinde Uygulanması, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1991, C.3.
• Akgündüz, Ahmet, Şeriyye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988, C. 1.
• Akgündüz, Ahmet. “Ebüssuûd Efendi, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1994, C. 10, s. 365-371.
• Akgündüz, Ahmet. “Gedik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1996, C. 13, s. 541.
• Akgündüz, Ahmet. “İslam Hukukunun Osmanlı Devleti’nde Tatbiki: Şer‘iye Mahkemeleri ve Şer‘iye Sicilleri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, C. 14, 2009, s.13-48.
• Akman, Ahmet, "İslâm-Osmanlı ve Modern Türk Hukuku'nda Sulh Sözleşmesi ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarına Mukayeseli Bir Bakış", Hitit İlahiyat Dergisi, C. 20, S.2, 2021, s. 1029-1056.
• Ali Haydar. Deynin Sûret-i Edası ve İcârenin Ahad-i Akideynin Vefatı Halinde Adem-i İnfisahı Hakkında Ahkâm, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul, 1335.
• Ali Haydar. Dürerü’l Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, (çev: Reşit Gündoğdu / Osman Erdem), Gül Neşriyat, İstanbul, C. 1, 2014.
• Altun, Muhammed Latif. İslam Hukukunda Kira (İcâre) Sözleşmesi, Sonçağ Akademi, Ankara, 2022.
• Atar, Fahrettin, “Şürût ve Sicillât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.39, Ankara, 2010, s. 416.
• Atar, Fahrettin. “Noter”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 33, Ankara, 2007, s.221.
• Avcı, Mustafa. “Osmanlı Ceza Muhakemesinde Sulh (Uzlaştırma)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 25, S.1, 2017, s.11-71.
• Avcı, Mustafa. Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yayınları, Ankara, 2018.
• Avcı, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi, 11. Basım, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• Ayan, Mehmet. Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki Sorumluluk, Kazancı Yayınları, Ankara, 1991.
• Aydın, Mehmet Akif. Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2022.
• Aykanat, Mehmet. “Mecelle’de İş Sözleşmesi”, Akademik Bakış Dergisi, C.47, 2015, s.53-62.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2000, C. 21, s.381-388.
• Bardakoğlu, Ali. İslam Hukukunda ve Modern Hukukta İcâre Akdi Özellikle Personel İstihdamı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1982.
• Bayındır, Abdülaziz. İslam Muhakeme Usulü (Osmanlı Devri Uygulaması), Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015.
• Berki, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul: 1978.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, Ravza Yayınları, İstanbul, 2013, C. 8.
• Cezîri, Abdurrahman. Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (çev. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992, C. 4.
• Cin, Halil / Akgündüz, Ahmed. Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2011.
• Cin, Halil / Akyılmaz, Gül. Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2022.
• Çavuşzade Mehmed Aziz Efendi. Dürrü’s-Sukuk, İstanbul, 1288.
• Debbağzade Numan Efendi. Tuhfetü’s-Sukuk, İstanbul, 1259.
• Demir, Abdullah. Şeyhülislam Ebussuud Efendi Devlet-i Aliyye’nin Büyük Hukukçusu, Ötüken Yayınları, Ankara, 2006. Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’an-ı Kerim Meali, (Haz.: Halil Altuntaş / Muzaffer Şahin), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2011.
• Ebussuud, b.Mehmed el-İskilibî. Bidaatü’l-Kâdî li İhtiyacihi fi’l-Müstakbeli ve’l-Mazi, Konya Yazma Eserler Kütüphanesi, Yer: 5811, ty.
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınları, İstanbul, 2006.
• Fetâvâ-yi Hindiyye, (çev. Mustafa Efe), Akçağ Yayınları, Ankara, 1986, C. 9.
• Feyzioğlu, Hamiyet Sezer. Tanzimat Döneminde Kadılık Kurumu, Kitabevi, İstanbul, 2010.
• Feyzullah Efendi. Fetâvâ-yı Feyziye, (haz. Süleyman Kaya), Klasik Yayınları, İstanbul, 2009.
• Gedikli, Fethi. “Osmanlı Hukukunda Hekimin Sorumluluğu ve XVII. Yüzyılda Ünlü bir Fıtık Cerrahı”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, C. 4, 2007, s.15-27.
• Gedikli, Fethi. Bosna Sakk Defteri: Hicri 1203-1288 (1788-1871) Tarihleri Arasında Bosna’da Hukuksal ve Toplumsal Hayat, İz Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• Göktepe, Kaya. “İstanbul'un İâşesinin Temini Meselesi ve İstanbul'un İaşesine Katkı Sağlayan Bir Merkez: Tekirdağ Kazası (XVIII.-XIX. Yüzyıllar)”, Belleten, C. 81, S. 292, 2017, s.857-916.
• Hâcibzade, Muhammed b. Mustafa. Bidâ‘atü’l-Hükkâm, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, Yer: 2273, İstanbul, ty.
• Hamidullah, Muhammed. el-Vesâiku’s-Siyâsiyye, (çev. Vecdi Akyüz), Kitabevi, İstanbul, 1997.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr, (çev. Ahmed Davudoğlu), Şamil Yayınları, İstanbul, 1982, C. 12.
• İbrahim Halebî. Mülteka Tercümesi, (çev. Hüsamettin Vanlıoğlu), Yasin Yayınları, İstanbul 2014, C.3.
• İnalcık, Halil vd. Adalet Kitabı, Yeditepe Yayınevi, Ankara, 2012.
• Kallek, Cengiz. “Okka”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2007, C. 33, s.338.
• Kaya, Süleyman. “Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S.5, 2005, s.379-416.
• Kaya, Süleyman. “Sak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2008, C. 35, s. 586.
• Kılınç, Ahmet. “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihun: Osmanlı Arabuluculuğu”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Onikilevha Yayınları, İstanbul, 2016, s. 15-81.
• Koyuncu, Nuran. “Osmanlı Devleti’nde Esnaf Gediklerinin Hukuki Esasları, Gelişimi ve İlgası” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 26, S. 2, 2018, s.47-76.
• Merginani, Şeyhülislam Burhanüddin Ebu’l Hasan Ali b. Ebu Bekir. el-Hidâye Tercemesi, (çev. Ahmed Meylani), Kahraman Yayınları, İstanbul, 2015, C. 4.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud. el-İhtiyar li-ta’lili’l-Muhtar, (çev. Hüsamettin Vanlıoğlu vd.), Muallim Neşriyat, İstanbul, 2015, C. 2.
• Molla Hüsrev. Gurer ve Dürer Tercümesi, (çev: Arif Erkan), Eser Neşriyat, İstanbul, 1980, C.3.
• Oğuz, Mustafa / Akgündüz, Ahmet. “Hüccet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul, 1998, s. 446.
• Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Kronik Kitap, İstanbul, 2017.
• Önder, Muharrem. “Ebû Ca’fer et-Tahâvî (239-321/853-933) ve Şurût İlmi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, C. 6, S.11, 2008, s.365-397.
• Özcan, Ruhi. Mukaddimetü’l-Hâvî fî Şurûti’t-Tahâvî, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bağdat, 1972.
• Özcan, Tahsin. “Sâdık Mehmed Efendi, Sakızî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2008, C. 35, s. 395.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Âlimleri ve Diğer Mezheplerin Meşhurları, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2014.
• Saylan, Şenol. “Hanefi Mezhebi Şürut Literatürü”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî "Hanefîlik Mâturîdilik" Sempozyumu Kitabı, Kastamonu Üniversitesi Matbaası, Kastamonu, 2017, C. 2, s. 28-47.
• Schacht, Joseph. İslam Hukukuna Giriş, (çev. Mehmet Dağ - Abdulkadir Şener), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara, 1986.
• Serahsî. Mebsut, (çev. M. Cevat Akşit), Gümüşev, İstanbul, 2008, C. 15.
• Seyyid Sabık. Fıkhu’s-Sünne Ayet ve Hadislerle İslam Hukuku, (çev. Mehmet Yılmaz), Pınar Yayınları, İstanbul, 2015.
• Şânizâde, Mehmed Sadık. Bedâyiu’s-sukuk (Sakk-i Şânizâde), (Sakk-i Cedid hamişinde), İstanbul, 1284.
• Şeyh Bedreddin. Letâifu’l-İşârât Şerhi / et-Teshîl Şerhu Letâifi’l-İşârât, (haz. Hacı Yunus Apaydın), T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2012, C. 2.
• Türkkan, Mehmet Sait. 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul'un Et İâşesinin Temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Tyan, Emile. Noterlik ve İslam Hukuku Uygulamasında Yazıyla İspat Rejimi, (çev. Ahmet Ziya Çalışkan), Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Konya, 2019.
• Ubucını, M.A. Türkiye 1850, (çev. Cemal Karaağaçlı), Tercüman Yayınları, İstanbul, ty., C. 1.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, 4. Basım, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Üçok, Coşkun / Mumcu, Ahmet / Bozkurt, Gülnihal. Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitapevi, Ankara, 2022.
• Ülker, İbrahim. “İki Belge Işığında Anadolu Selçuklularda Noterlik İşlemleri”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi, (haz. Fethi Gedikli), Onikilevha Yayınları, İstanbul, 2016, C.1, s. 31-49.
• Ülker, İbrahim. Osmanlı Noterlik Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2018.
• Ünal, Halit. “Şurût - Sukûk İslam Hukukunda Belge Tanzimi”, Diyanet Dergisi, Yıl: 1986, Cilt: 22, Sayı: 3, s.24-31.
• Yılmazer, Ziya. “Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2010, C. 38, s. 334.
• Yusuf Ziyaeddin, b. Hac Yakub b. Ali el-İstanbulî. Câmiu Envâri’s-Sukuk ve Lâmiu’z-Ziyâi li Zevi’ş-Şukuk (Sakk-i Cedid), İstanbul, 1284.
• Zorlu, Süleyman Emre. Osmanlı Tıp Hukuku, Adalet Yayınları, Ankara, 2017.
• https://www.osmanlicasozlukler.com/
• https://www.mevzuat.gov.tr/