From Embassy Translator Status to Foreign State Ownership and Citizenship in Ottoman Law: Examples of Instrumentalization of Law

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 128 - 150, 30.06.2024

İrem Karakoç

Öz

According to Ottoman law, the translator and his entourage designated by foreign embassies were given an official document called a ‘berat’ containing the job description by the Ottoman State. This chartered status, for which a certain fee was paid to the foreign state, granted some additional rights such as exemption from poll tax, customs tax, and Islamic-Ottoman criminal law provisions. The privileges provided by this custom include officials such as vice consuls, translators and commercial agents. However, over time, the embassies never went to the cities specified as places of duty in the charter, and Ottoman citizens who did not even speak the language gained financial benefit by selling charters to non-Muslim merchants. Thus, this legal practice was diverted from its purpose and turned into a material and political tool. Charter provides an advantage because it excludes people from scope of Islamic law. The non-Muslim subjects of the Ottoman Empire were divided into two in terms of rights and privileges: those who were protected by European states and those who were not. Foreign states have created a sphere of sovereignty within the state against the state by protecting the rights of their subjects in international and domestic law. When measures were taken regarding certified translation, the same practice was started through citizenship, and people looked for ways to easily change their nationality according to their advantage. This study was conducted to explain the increase in the number of certified (beratlı) translators by supporting archive records. The encouraging dimension of the phenomenon of patronage supported by capitulations for changing citizenship, the process leading to the collapse of the state, and its consequences were evaluated. While doing this, examples of the charters granted to translators, the increase in the number of charter holders, and the warnings made by the state to the embassies were given, depending on the characteristics of the period. In addition, the encouraging dimension of the patronage phenomenon supported by capitulations in the Ottoman Empire for changing citizenship, the process leading to the collapse of the state, and its consequences were evaluated. As a result, Europian states have managed to gain influence and influence within the state by protecting and protecting the rights of those they protect, both in the field of international law and in domestic law, based on capitulations. Since the ambassadors of European states could directly deal with the sultan, they were able to get the decision they wanted from him. As a result, the abuse that started and developed with privacy also spread to the citizenship process. The Ottoman Empire made various legal regulations from time to time to prevent these abuses, but could not obtain permanent and effective results. In 1869, despite the objections of the foreign states, he made an Ottoman Nationality Law and regulated Ottoman nationality according to the international principles that dominated the period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Diplomacy, Translator/Dragoman Certificate (charter), Capitulations, Merchant Certificate, Protege.

Etik Beyan

I declare that this study is an original study; that I have acted in accordance with the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the references; that I have not made any changes in the data used, and that I have accepted all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE) and complied with ethical duties and responsibilities. I declare that if at any time a situation contrary to this statement I have made regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Teşekkür

There is no specific acknowledgement to declare.

Osmanlı Hukuku’nda Elçilik Tercümanlığından Yabancı Devlet Mahmîliği ve Vatandaşlığına: Hukukun Araçlaştırılmasının Örnekleri

Öz

Osmanlı hukukunda yabancı elçilikler tarafından belirlenen tercüman ve maiyetine, Osmanlı Devleti tarafından, görev tanımını içeren ve berat denilen bir resmî belge verilirdi. Karşılığında devlete belli bir bedelin ödendiği bu beratlı statüsü cizye, gümrük vergisi, İslâm-Osmanlı ceza hukuku hükümlerinden muafiyet gibi bazı ek haklar tanırdı. Bu teamülün sağladığı ayrıcalıklıların kapsamına konsolos yardımcısı, tercüman ve ticarî acente gibi görevliler girmektedir. Fakat zamanla elçilikler, beratta görev yeri olarak belirtilen şehirlere hiç gitmemiş ve hatta dil bile bilmeyen Osmanlı tebaası gayrimüslim tüccarlara berat satarak maddi çıkar sağlamışlardır. Böylece bu hukuki uygulama amacından saptırılarak maddî ve siyasî bir araç hâline getirilmiştir. Beratlılık, kişileri İslâm hukukunun dışında tuttuğundan avantaj sağlamıştır. Osmanlı’nın gayrimüslim tebaası haklar ve imtiyazlar bakımından, Avrupa devletlerince himaye edilenler ve edilmeyenler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Yabancı devletler, mahmîlerinin haklarını, uluslararası ve iç hukukta koruyarak devlet içinde devlete karşı bir egemenlik alanı oluşturmuşlardır. Beratlı tercümanlığa ilişkin tedbir alındığında ise bu defa vatandaşlık üzerinden aynı uygulama başlatılmış, insanlar avantajına göre kolaylıkla tabiiyet değiştirmenin yollarını aramışlardır. Bu çalışma, beratlı tercüman sayısındaki artışı, arşiv kayıtlarıyla destekleyerek açıklamak amacıyla yapılmıştır. Kapitülasyonlarla desteklenen himaye olgusunun vatandaşlık değiştirmeleri teşvik edici boyutu, devletin yıkılmasına kadar varan süreci ve sonuçları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Diplomasisi, Tercüman Beratı, Kapitülasyonlar, Tüccar Beratı, Himaye, Osmanlı Tâbiiyyet Kanunnamesi

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Bulunmamaktadır

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet, C. I, III, (Hazırlayan Prof. Dr. Mehmet İpşirli), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.
• Akyılmaz, Sevgi Gül. Osmanlı Diplomasi Tarihi ile Teşkilatı, Tablet Basım Yayın, Konya, 2000, (Osmanlı Diplomasi).
• Akyılmaz, Sevgi Gül. Siyasi Tarih, Güncelleştirilmiş ve Genişletilmiş 3. Baskı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2022.
• Ali Şahbaz Efendi. Hukuk-u Düvel, C. I–II, Nâşiri: Mehmed Âdil, Bağdatlıyan Matbaası, İstanbul, 1898.
• Altuğ, Yılmaz. Yabancıların Hukukî Durumu, 4. Basım, Menteş Matbaası, İstanbul, 1971.
• Bağış, Ali İhsan. Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler (Kapitülasyonlar-Avrupa Tüccarları-Beratlı Tüccarlar-
• Hayriye Tüccarları (1750-1839), Turhan Kitabevi, Ankara, 1983.
• Balcı, Sezai. “Osmanlı Devletinde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2006.
• Berkes Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş, 16. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Bilsel, M. Cemil. Lozan, Ahmet İhsan Matbaası, İstanbul, 1933.
• Boogert, Maurits H. Van Den. The Capitulations And The Ottoman Legal System, Qadis, Consuls and Beratlıs in 18 th Century, Boston: Brill Leiden, 2005.
• Bozkurt, Gülnihal. Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839– 1914), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
• Bosworth, C. E. “Tard̲j̲umān”, Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Ed. P. Bearman, Th. Bianquis, CE Bosworth, E. van Donzel, WP Heinrichs, Leiden: Brill, 1997.
• Çiftçi, Cafer. “Bâb-ı Ali’nin Avrupa’ya Çevrilmiş İki Gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Vovyodalar (1711-1821)”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, C. 7, S. 26, 2010, s. 27-48.
• Çiçek, Kemal. “Diplomat, Banker ve Tüccar: 18. Yüzyıl Başlarında Larnaka’da Para Ticareti ve Yabancı Sermaye”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 2001, s. 269-283.
• Davison, Roderic H. Reform In The Otoman Empire 1856–1876, Princeton University Press, Princeton USA, New Jersey, 1963.
• Demiryürek, Mehmet. “İngiltere Tercümanları ve 1758 Tercüman Reformu”, Belleten, Ağustos, C. 80, S. 288, 2016, s. 439-482.
• Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi, Fon: MFB; Kutu Gömlek Sıra: 1221.
• Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi,, AE.SSLM.III, Fon:4, Kutu/Gömlek/Sıra no: 178; Tarih H. 29-12-1210.
• Elmacı, Mehmet Emin. İttihat Terakki ve Kapitülasyonlar, Home Kitabevi, İstanbul, 2005.
• Erim, Nihat. Devletlerarası Hukuku ve Siyasî Tarih Metinleri, C. I, (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1953.
• Engelhardt, Edouard Philippe. Tanzimat ve Türkiye, (Çev. Ali Reşad), Kaknüs Yayınları, İstanbul, 1999.
• Fekete, Lajos. “Osmanlı Türkleri ve Macarlar”, Belleten, C.13, S. 52, 1949, s. 663-743.
• Feroz, Ahmad. “Ottoman Perceptions of the Capitulations (1800-1914)”, Journal of Islamic Studies (JSTOR), 11:1, p.1-20, Published by: Oxford University Press Stable, 2000, https://www.jstor.org/stable/26198461, (Erişim Tarihi: 24.08.2023).
• Foşil, Pol / Bonfis, Henri. Hukuk-u Umûmiyye-i Düvel, Üçüncü Kısım (C. 3), Mütercimi: Mehmet Cemil, Mürtebin-i Osmaniyye Matbaası, İstanbul, 1328.
• Genç, Yusuf İhsan. Osmanlılarda Beratlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1988.
• Gök, Necdet. “Osmanlı Diplomatikasında Ferman ve Berat Arasında Benzerlik ve Farklar”, OTAM, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 11, 2001, s. 212-226.
• Groot, Alexander. “The Historical Development Of The Captulatory Regime In The Ottoman Middle East From The Fifteenth To The Nineteenth Centuries”, Oriente Moderno, Nuova serie, Anno 22 (83), Nr. 3, Published by: Istituto per l’Oriente C. A. Nallino Stable, pp. 575-604.
• Gürkan, Emrah Safa. “Bir Diplomasi Merkezi Olarak Yeni Çağ İstanbul’u”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C. 2, s. 372-399, 2015, İstanbul.
• Heyd, Uriel. Türk Hukuk ve Kültür Tarihi Üzerine-Makaleler-, Tercüme ve Derleme: Ferhat Koca, Ankara, 2002.
• https://turki.cagdassozluk.com/osmanlica-sozluk-madde-5384.html, (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• https://osmani.cagdassozluk.com/osmanlica-sozluk-5372-nedir-anlami.html, (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• İnalcık, Halil. Seçme Eserleri I-II, Devlet-i Âliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, Klâsik Dönem (1302–1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2009.
• İnalcık, Halil. “The Status of the Greek Orthodox Patriarch under the Ottomans”, Essays in Ottoman History, Eren Yayınları, İstanbul, 1998.
• Karaer, Nihat. “Fransada İlk İkamet Elçiliğinin Kurulması Çabaları ve İlk İkamet Elçimiz Seyyid Ali Efendi’nin Paris Büyükelçiliği, (1797-1802) Sürecinde Osmanlı Fransız Diplomasi İlişkileri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 31, S. 51, 2012, s. 63-92.
• Karakoç, İrem. Hukuk Tarihinde Vatandaşlık-Yabancılık Statüsü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012, (Vatandaşlık-Yabancılık).
• Karakoç, Sarkis. Küliyât-ı Kavânîn, Fihrist-i Tarihî, 11 Şaban 1293-17 Cümdelahire 1326, C. I-II, Yayına Hazırlayanlar: M. Âkif Aydın-Fethi Gedikli vd, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. 2006.
• Kenanoğlu, Macit. Osmanlı Millet Sistemi-Mit ve Gerçek, 2. Baskı, Klâsik Yayınları, İstanbul, 2007.
• Khadduri, Majid. İslam Hukukunda Savaş ve Barış, (Türkçesi: Fethi Gedikli), Yöneliş Yayınları, İstanbul, 1999.
• Konan, Belkıs. “Osmanlı Devleti’nde Protege (Koruma) Sistemi”, AÜHFD, C. 58, S. 1, 2009, s. 169, (Protege).
• Konan, Belkıs. Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukukî Durumu (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006. http://acikarsiv.ankara.edu.tr, (Tez).
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Mürur Tezkiresi”, DİA, C. 32, İstanbul, 2006, s. 60-61.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “Berat”, DİA, C. 5, İstanbul, 2006, s. 472-473.
• Lugat-ı Nâci, https://naci.cagdassozluk.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-3030.html, (Erişim Tarihi: 20.10.2023).
• Muahedat Mecmuası, C. I (1294), C. III (1297), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008. Nazîf Surûrî- Örikağasızâde Hasan Sırrı- Yusuf Ziya-Osman Affan- Sarkis Karakoç-Abdurrahman Adil- Yeni Osmanlılar Cemiyeti. Osmanlı Hukulçuları Gözünden Tabiiyet Hukuku, (Ed. Ahmet Kılınç), (Transliterayon. A: Karataş-S.B. Doğangüzel-B.Argunhan vd), (Türkiye Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı Yayınları), Ankara Mart 2021.
• Nebioğlu, Osman. Bir İmparatorluğun Çöküşü ve Kapitülasyonlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1986.
• Orhonlu, Cengiz. “Tercüman”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/1, MEB Yayınları, İstanbul, 1993, s. 177-181, http://users.okan.edu.tr/cemal.demircioglu/tercuman.pdf, (Erişim Tarihi: 6.8.2023).
• Ortaylı, İlber. Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• Osmanağaoğlu, Cihan. Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tâbiiyyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi, Legal Yayınları, İstanbul, 2004.
• Özkorkut, Nevin Ünal. “Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’nin Yargı Yetkisine Getirdiği Kısıtlamalar”, AÜHFD, C. 53, S. 2, 2003, ss. 83-94. http://dergiler.ankara.edu.tr/ dergiler/38/278/2512.pdf, (10. 11. 2022).
• Pamir, Aybars. “Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 51, S. 2, 2002, s. 79-119.
• Reychman, Jan- Zajaczkowski, Ananiasz. Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı (Handbook of Ottoman-Turkish Diplomatics), (Genişleterek İngilizceye Çeviren: Andrew S. Ehrenkreutz) (Türkçeye Çeviren: Mehmet Fethi Atay), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü-Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1993.
• Saner Gönen, Yasemin. Osmanlı İmparatorluğunda Yabancıların Adlî Ayrıcalıkları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul 1998. Sonyel, Salâhi R. “Tanzimat ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Gayrimüslimler Üzerindeki Etkileri”, Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumundan Ayrıbasım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1994.
• Thayer, Lucius Ellsworth. “The Capitulation of The Ottoman Empire and The Question of Their Abrogation as it Affects the United States”, AJIL, C. XVII, 1923, s. 207-233.
• Turlington, Edgar. “Treaty Relations With Turkey”, JSTOR: Yale Law Journal, Vol: 35, No. 3, 1926.
• Toynbee, Arnold J. Türkiye ve Avrupa, (Çev. K. Yargıcı-M. A. Yalman), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2002.
• Üçok Coşkun / Mumcu, Ahmet / Bozkurt, Gülnihal. Türk Hukuk Tarihi, 11. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006. Yeşil, Fatih. “İngiltere’nin İstanbul Harekâtı”, Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul Kültür ve İSAM Yayınları, İstanbul, 2015, s. 81-87.
• Yılmaz, Didem. “Yargının Araçsallaştırılması” Paneli, İstanbul Barosu, 2019.