Yeni Bir Dava Türü Olarak İklim Değişikliği ve Menfaat İhlali

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 463 - 480, 30.08.2024

Züleyha Keskin

Öz

Dünya genelinde iklimle ilgili davaların sayısındaki artış ve Türkiye'nin Paris İklim Anlaşması'na yakın zamanda taraf olmasıyla birlikte, ülkenin önümüzdeki yıllarda bu tür davaların sayısında artışla karşı karşıya kalması kaçınılmazdır. İklimle ilgili davaların önemli bir kısmının idari makamların gerekli düzenleyici ve bireysel tedbirleri almamasından kaynaklandığı düşünüldüğünde, bu davaların büyük bir kısmının idari yargı sistemi içerisinde iptal davası olarak açılacağını öngörmek makul olacaktır. İdare mahkemeleri bu davaları incelerken hem ön inceleme gerekliliklerini hem de esasa ilişkin konuları kapsayan bir dizi zorlukla karşılaşacaktır. Ön inceleme aşamasındaki başlıca sorunlardan biri başvurucuların hukuki durumuyla ilgilidir. Küresel olarak, bu davalar genellikle genç nesiller ve potansiyel mağdurlar tarafından, başvuru sahibinin yerle olan bağlantısına bakılmaksızın, gelecekte meydana gelebilecek potansiyel - belirsiz zararlar nedeniyle açılmaktadır. İhlale neden olan idari eylem ile davacıların menfaatleri arasındaki ilişkiyi kabul etmek, idari içtihat hukuku göz önüne alındığında zordur. Türkiye'de bir iklim davasının kabulü için gerekli olan menfaat ihlali şartının sağlanıp sağlanmayacağı henüz belli değildir. Bu çalışma, iklim değişikliği ile ilgili iptal davalarında dava açma hakkı, özellikle de menfaat ihlali konusunu insan hakları konuları ile birlikte ele alma fırsatlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu nedenle, iklim değişikliği davalarının idari yargıyı kamu yararı davaları ve nesiller arası adalet için daha erişilebilir hale getirmesi gerektiği iddiaları, idare mahkemelerinin çevre davalarındaki içtihatları ve bazı ulusal mahkemelerin iklim davalarındaki yaklaşımları dikkate alınarak tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

idari yargı, dava ehliyet,, menfaat ihlali, iklim değişikliği, yasal kişisel güncel menfaat

As New Class of Administrative Cases: Climate Change and the Issue of Legal Standing

Öz

Coupled with the growing number of climate-related lawsuits worldwide and Turkiye's recent becoming a party to the Paris Climate Agreement, it is evident that the country will inevitably be confronted with an increased number of such cases in the years ahead. Considering that a significant proportion of climate-related cases arise from administrative authorities' failure to undertake the necessary regulatory and individual measures, it is reasonable to anticipate that the majority of these cases will be filed as annulment actions within the administrative court system. Administrative courts will face a host of challenges when reviewing these cases, encompassing both preliminary review requirements and substantive matters. One of the primary concerns during the preliminary review phase pertains to the legal standing of the applicants. Globally, these cases are often filed by younger generations and potential victims due to potential – uncertain harms that may occur in the future, regardless of the applicant's connection to the location. Acknowledging the relationship between the administrative action causing the violation and the interests of the plaintiffs is difficult, considering administrative case law. In Türkiye, it is not yet clear whether the necessary requirement of an interest violation for the acceptance of a climate case will be met. This study aims to examine the opportunities to address the issue of standing to sue, specifically violation interest in annulment actions related to climate change together with human rights issues. Therefore, claims that climate change litigation should make administrative justice more accessible to public interest cases and intergenerational justice will be discussed, considering the case law of administrative courts in environmental cases and the approaches of some national courts in climate cases.

Anahtar Kelimeler

administrative juristiction, standing to sue, violation of interest, climate change, Legitimate-personal-actual interest

Kaynakça

• Albers, Julie H. “Human Rights and Climate Change: Protecting the Right to Life of Individuals of Present and Future Generations”, Security and Human Rights, Vol. 28, 2017, pp. 113-144.
• Araı-Takahashi, Yutaka. The Margin of Appreciation Doctrine and the Principle of Proportionality in the Jurisprudence of the ECHR, Intersentia, Antwerten-Newyork-Oxford, 2001.
• Atalay, Serde. “Urgenda İklim Değişikliği Davası İstinaf Çevirisi”, in Urgenda İklim Değişikliği Davası, (Eds. Axel Gosseries/Refia Kadayıfçı, 11-36), Ekoloji Kolektifi, 2019.
• Aydınoğlu, Zeynep Nihal. Türk Alman Hukukunda İdare Hukuku Boyutuyla Yenilenebilir Enerji Üretimi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Belling, W. Detlev/Nurten İNCE. “Türk-Alman Hukukunda Temel Hakların Özel Hukuk İlişkilerine Etkisi”, Legal Hukuk Dergisi, Vol. 12, Issue 137, 2014, pp. 3-59.
• Boyd, David R and Marcos A Orellana, “Third-party intervention in Duarte Agostinho and Others v Portugal and 32 Others”, Intervention of UN Special Rapporteurs, 5 Mayıs 2021, https://ln.sync.com/dl/383819540/pwjktn7x-uy5x8334-sib42xf2-pk8wkc9b/view/doc/ 5917189570010, (last seen 15.09.2023).
• Clark, Paul/Gerry Liston/Ioannis Kalpouzos. “Climate change and the European Court of Human Rights: The Portuguese Youth Case”, EJIL:Talk, 6 Ekim 2020, https://www.ejiltalk.org/climate-change-and-the-european-court-of-human-rights-the-
• Erhürman, Tufan. “Çevre Davalarında ‘Menfaat İhlali’; Danıştay ve KKTC Yüksek İdare Mahkemesi Kararları Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 60, No. 3, 2011, pp. 447-484.
• Erhürman, Tufan. “İdari Yargılama Usulünün Sorunları ve Çevrenin Korunmasına ve Geliştirilmesine İlişkin İptal Davalarının Bunlar Üzerindeki Etkileri”, Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1996.
• Gerards, Janneke. “Pluralism, Deference and the Margin of Appreciation Doctrine”, European Law Journal, Vol. 17, No. 1, 2021, pp.80-120.
• Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review, United Nations Environment Programme, Nairobi, 2020. Gökalp Alıca, Süheyla Suzan. “Çevrenin Korunmasına İlişkin İptal Davalarında Kişisel Menfaat Kavramı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, No. 139, 2018, pp. 165-220.
• Gören, Zafer. Temel Hak Genel Teorisi. 4. Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2000.
• Grant, Evadne. “International Human Rights Courts and Environmental Human Rights: Re-Imagining Adjudicative Paradigms”, Journal of Human Rights and the Environment, Vol. 6, No. 2, 2015, pp. 156-176. Günday, Metin. İdari Yargılama Hukuku. Turhan Kitabevi, Ankara, 2022.
• Güran, Sait. “Çevre Kanununun Otuzuncu Maddesi”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Vol. 9, No. 1-3, 1988, pp. 185-198.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. “Çevre Hakkı Üzerine (Bir Danıştay Kararının Düşündürdükleri)”, İnsan Hakları Yıllığı, Vol. 10-11, 1988-1989, pp. 107-137.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Çevre Hakkı. İletişim, İstanbul, 1992.
• Kaboğlu, İbrahim Ö. Çevre Hakkı. İmge Yayınevi, İstanbul, 1996.
• Karahanoğulları, Onur. İdari Yargı: İdarenin Hukuka Zorlanması (Yargı Kararlarına Dayalı Bir İnceleme), Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• Keller, Helen/Corina, Heri. “The Future is Now: Climate Cases Before the ECtHR”, Nordic Journal of Human Rights, Vol. 40, No. 1, 2022, pp. 153-174.
• Kotzé, Louis J. "Neubauer et al. versus Germany: Planetary Climate Litigation for the Anthropocene?”, German Law Journal, Vol. 22, 2021, pp. 1423-1444.
• Lavrysen, Luc. “The French Climate Cases: Legal Basis and Broader Meaning”, International Union for Conservation of Nature (IUCN), February 11, 2021, https://biblio.ugent.be/publication/8693381. (Last seen 17.09.2023).
• Leijten, Ingrid. “Human Rights v. Insufficient Climate Action: The Urgenda case”, Netherlands Quarterly of Human Rights, Vol. 37, No. 2, 2019, pp. 112-118.
• Mallesons, Daisy/Sati Nagra. “Climate Change Litigation-What is It and What to Expect”, Lexology, 27 February 2020, www.lexology.com. (Last seen 15.09.2023).
• Maviş, Volkan. Türk Ceza Kanunu’nda Çevreye Karşı Suçlar. Yetkin Yayınları, Ankara 2021.
• Nijenhuis, Laurien. “Climate Change Litigation in Europe”, REALaw.blog, 11 February 2022, https://realaw.blog/?p=890. (Last seen 15.09.2023).
• Onar, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumi Esasları, C. III. İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• Orangias, Joseph. “Towards Global Public Trust Doctrines: An Analysis of The Transnationalisation of State Stewardhip Duties”, Transnational Legal Theory, Vol. 12, No. 4, 2021, pp. 550–586.
• Rivers, Julian. “Proportionality and Variable Intensity of Review”, The Cambridge Law Journal, Vol. 65, No. 1, 2006, pp.174-207.
• Schall, Christian. “Public Interest Litigation Concerning Environmental Matters Before Human Rights Courts: A Promising Future Concept?” Journal of Environmental Law, Vol. 20, No. 3, 2008, pp. 417-453.
• Sharachchandara M. LéLé. “Sustainable Development: A Critical Review”, World Development, Vol. 19, No. 6, 1991, pp. 607-621.
• Šušnjar, Davor. Proportionality, Fundamental Rights and Balance of Powers, Martinus Nijhoff, Leiden-Boston, 2010.
• Tallat, Hussein. “Climate Change Litigation: A new class of action”, White&Case, November 13, 2018, https://www.whitecase.com/insight-our-thinking/climate-change-litigation-new-class-action. (Last seen 15.09.2023).
• Turgut, Nükhet. “İklim Davaları: Portekiz Örneği, AİHM’ne Başvuru”, Herkese Bilim Teknoloji, 5 Şubat 2021, https://www.herkesebilimteknoloji.com/haberler/surdurulebilirlik/iklim-davalari-portekiz-ornegi-aihmne-basvuru. (Last seen 20.09.2023).
• Turgut, Nükhet. Çevre Hukuku, Savaş Yayınları, Ankara, 1998. United Nations Environment Programme Global Climate Litigation Report: 2020 Status Review, Nairobi: United Nations Environment Programme, 2020.
• Viola, Pasquale. Climate Constitutionalism Momentum: Adaptive Legal Systems. Springer, Springer, 2022. Zielonka, Sarabeth M. “The Universality of The Right to Life: Article 2 and The Margin of Appreciation in The Jurisprudence of The European Court of Human Rights”, International Law And Politics, Vol. 47, 2014, pp. 245-277.
• “37 termik santrali kapatma davası görüldü: Avukatları ‘Cumhurbaşkanının yetkisi yok’ dedi”, Yeşil Gazete, 17 Mart 2022. https://yesilgazete.org/37-termik-santrali-kapatma-davasi-goruldu-avukatlari-cumhurbaskaninin-yetkisi-yok-dedi/#:~:text=Dokuz%20%C3%A7evre%20%C3%B6rg%C3%BCt%C3%BC%20ve%20Adana,%C4%B0dare%20Mahkemesi'nde%20g%C3%B6r%C3%BCld%C3%BC. (Last seen 11.09.2023).
• “Gençlerden Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ve Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na İklim Davası: ‘Gelecek Hakkımızı Koruyun’”, İklim Haber, 9 Mayıs 2023. https://www.iklimhaber.org/genclerden-cumhurbaskani-erdogana-ve-cevre-sehircilik-ve-iklim-degisikligi-bakanligina-iklim-davasi-gelecek-hakkimizi-koruyun/. (Last seen 11.09.2023).