Sovereignty-Political Power Distinction as the Theoretical Basis of the Concept of the State of Law -A Comparative Study in the Context of Islamic and Western Legal Thought-

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 336 - 349, 30.08.2024

Talip Türcan

Öz

Although the concept of the state of law represents a very significant value that has been achieved for humanity over a long period in the history of legal thought, the doctrine has not yet reached a consensus on the criteria taken as basis to define it, and the criteria put forward do not seem to be sufficient as well. Establishing the concept of the state of law on a coherent theoretical basis, requires not only recognising that the term law in the phrase refers to a whole of values and principles independent of, prior to and above the sovereign will, but also clearly defining the distinction between sovereignty and political power. For, no normative order, the source of which is the sovereign will, can guarantee the limitation of state supreme authority and political power. The concept of the state of law can only be defined by adhering to the rule of law in its stated sense and the principle of sovereignty within law. In addition, it is impossible to talk about the rule of law in an order where there is no distinction between sovereign will and political power. In this study, based on the determinations mentioned above, it is argued that Islamic legal thought can contribute to the concept of the state of law on the theoretical level, since it has defined sovereignty as a limited will within the law and achieved the distinction between sovereignty and political power in a period that can be considered quite early.

Anahtar Kelimeler

Islamic Legal Thought, State of Law, Rule of Law, Sovereignty, Political Power

Hukuk Devleti Kavramının Teorik Temeli Olarak Egemenlik-Siyasî İktidar Ayrımı -İslam ve Batı Hukuk Düşüncesi Bağlamında Karşılaştırmalı Bir İnceleme-

Öz

Hukuk devleti kavramı, insanlık adına hukuk düşünce tarihinde uzun bir süreçte ulaşılmış çok önemli bir değeri temsil etmekle birlikte, onu tanımlamak için başvurulan kriterler üzerinde doktrin bütünüyle görüş birliğine varamamış olduğu gibi, ileri sürülen kriterler de yeterli görünmemektedir. Hukuk devleti kavramını tutarlı teorik bir zemine oturtmak, tamlamadaki hukuk tabiri ile egemen iradeden bağımsız, onun öncesinde ve üstünde bir değerler ve ilkeler bütününün kastedildiğinin kabul edilmesi yanında, egemenlik ve siyasi iktidar ayrımının da açık bir biçimde yapılmasından geçmektedir. Zira, kaynağında egemen iradenin olduğu hiçbir normatif düzen, devlet kudretinin ve siyasî iktidarın sınırlanmasını garanti edemez. Hukuk devleti kavramı, ancak belirtilen anlamında bir ‘hukukun üstünlüğü’ ve ‘hukuk içinde egemenlik’ ilkelerine bağlı kalınarak tanımlanabilir. Ayrıca egemen irade ve siyasî iktidar ayrımının yapılamadığı bir düzende hukuk devletinden söz edilemez. Elinizdeki çalışmada, zikredilen tespitler bağlamında, İslam hukuk düşüncesinin, egemenliği hukuk içinde sınırlı bir irade olarak tanımlamış ve oldukça erken sayılabilecek bir dönemde egemenlik-siyasî iktidar ayrımını başarabilmiş olmasından ötürü, hukuk devleti kavramına teorik düzeyde katkı verebileceği ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuk Düşüncesi, Hukuk Devleti, Hukukun Üstünlüğü, Egemenlik, Siyasî İktidar

Kaynakça

• Abū Ya’lā, Muhammad b. al-Husayn al-Farrā. el-Ahkām al-Sultāniyya, Dār al-Kutub al-Ilmiyya, Beirut 1403/1983.
• Berki, Ali Himmet. Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku I, Diyanet İşleri Reisliği Yayınları, Ankara 1955.
• Berki, Ali Himmet.“Âmme Velâyeti”, Türk Hukuk Ansiklopedisi, 2 Vols., Ankara 1962, Vol. 2, pp. 932-933.
• Beyoğlu, Cem Ümit. “Hukukun Üstünlüğü Perspektifinden Uluslararası Ceza Yargısının Tarihsel Gelişimi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 6, No. 2, (2023), pp. 705-729.
• Burdeau, Georges. Traité de Science Politique, Tome II, Librairie Générale de Droit et de Jurisprudence, Paris 1949.
• Burnay, Matthieu. Chinese Perspectives on the International Rule of Law, Edward Elgar Publishing Limited, UK 2018.
• Carré de Malberg, R. Contribution à la Théorie Générale de I’État, 2 Vols., Librairie de la Société du Recueil Sirey,
• Paris 1920-1922.
• Coker, Francis W. “Sovereignty”, Encyclopaedia of the Social Sciences, 15 Vols., The MacMillan Company, New York 1957, Vol. 14, pp. 265-269.
• Deb, Anurag. “Parliamentary Sovereignty and the Protocol Pincer”, Legal Studies, Vol. 43, No. 1 , (2023), pp. 47-65. Dicey, A. V. Introduction to the Study of the Law of the Constitution, Liberty Classics, Indianapolis 1982.
• Duguit, Léon. Traité de Droit Constitutionnel, Tome Premier (la Règle de Droit - le Problème de l'État), Deuxième Édition, Ancienne Librairie Fontemoing & Cie, Éditeurs, E. de Boccard, Successeur, Paris 1921.
• Efendizāde Alī Haydar, Hoca Emīn. Durar al-Hukkām Sharh Majalla al-Ahkām, 4 Vols., Matbaa-i Tevsī-i Tibāat, İstanbul 1330.
• Eskicioğlu, Osman. “Âmme Velâyeti”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, No. 6, (1989), pp. 415-447.
• Goodhart, Arthur L. “Rule of Law and Absolute Sovereignty”, University of Pennsylvania Law Review, Vol. 106, No. 7, (1958), 943-963. Hammād, Nezīh. Nazariyya al-Wilāya fī al-Sharīa al-İslāmiyya, Dār al-Qalam and al-Dār al-Shāmiyya,
• Damascus/Beirut 1414/1994.
• Heffening, [Wilhelm]. “Vilâyet”, MEB İslâm Ansiklopedisi, 13 Vols., İstanbul 1993, Vol. 13, pp. 316-317.
• Heller, Hermann. “Power, Political”, Encyclopaedia of the Social Sciences, 15 Vols., The MacMillan Company, New York 1957, Vol. 13, pp. 300-305.
• Hiebert, Janet L. “The Human Rights Act: Ambiguity about Parliamentary Sovereignty”, German Law Journal, Vol. 14 , No. 12, (2013) , pp. 2253 – 2274.
• Ibn al-Arabī, Abū Bakr Muhammad b. Abd Allāh. Ahkām al-Qur’ān, 4 Vols., Dār al-Kutub al-Ilmiyya, Beirut 1408/1988.
• al-Juwaynī, Imām al-Haramayn Abū al-Maālī Abd al-Malik b. Abd Allāh. Ghiyās al-Umam fī Iltiyās al-Zulam, Maktaba Imām al-Haramayn, Matbaa Nahda, Egypt 1401.
• al-Juwaynī, Imām al-Haramayn Abū al-Maālī Abd al-Malik b. Abd Allāh. Kitāb al-Irshād ilā Qavāti’ al-Adilla fī Usūl al-I’tiqād, Muassasa al-Kutub al-Saqāfiyya, Beirut 1413/1992.
• Kapani, Münci. Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara 1992. al-Kāsānī, Alāuddīn Abū Bakr b. Mas’ūd. Badāi’ al-Sanāi’ fī Tartīb al-Sharāi’, 7 Vols., Dār al-Kutub al-Ilmiyya, Beirut n.d.
• Kaya, Mevlüt Alper. “Egemenlik Kavramı ve Siyasi Düşünürler”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 5, No. 1, 2022, pp. 213-235.
• Laski, Harold, J. A Grammar of Politics, George Allen and Unwin Ltd., London 1938.
• Malcolm, Joyce Lee. “Freedom and the Rule of Law: The Ingenious English Legacy”, Freedom and the Rule of Law, ed. Anthony A. Peacock, Lexington Books, Maryland 2010, pp. 23-40.
• al-Māwardī, Abū al-Hasan Alī b.Muhammad b. Habīb. al-Ahkām al-Sultāniyya wa al-Wilāyāt al-Dīniyya, ed. Ahmad Mubārak al-Baghdādī, Maktaba Dār Ibn Qutayba, Kuwait 1409/1989.
• McGarry, John. “The Principle of Parliamentary Sovereignty”, Legal Studies, Vol. 32, No. 4, (2012), pp. 577-599.
• Miras, Kâmil. “Âmme Velâyeti”, İslâm-Türk Ansiklopedisi (Muhitü’l-Maârif), İstanbul 1360/1941, Vol. 1, pp. 444-449.
• Mockle, Daniel.“L'État de Droit et la Théorie de la Rule of Law”, Les Cahiers de droit, Vol. 35, No. 4, 1994, pp. 823-904.
• Mohl, Robert von. Die Polizei-Wissenschaft nach den Grundsätzen des Rechtsstaates, Erster Band, Zweite umgearbeitete Auflage, Tübingen 1844.
• Mutawallī, Abd al-Hamīd. al-Islām wa Mabādiu Nizām al-Hukm fī al-Marksiyya wa al-Dimuqratiyya al-Gharbiyya, Munshaat al-Maārif, Alexandria n.d.
• al-Najjār, Abd al-Majīd. Hilāfat al-Insān bayn al-Wahy wa al-Aql (Bahs fī Jadaliyyat al-Nass wa al-Aql wa al-Wāqi’), al-Ma’had al-Alamī li al-Fikr al-İslāmī, Herndon 1413/1993.
• Özçelik, A. Selçuk. “İslâm Hukukuna Göre Devlet ve Ferd Münasebetleri”, A. Samim Gönensay’a Armağan, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1955, pp. 533-556.
• Özek, Çetin. Siyasî İktidar Düzeni ve Fonksiyonları Aleyhine Cürümler, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967.
• Seyyid Bey. Hilâfetin Mahiyyet-i Şer’iyyesi, TBMM Matbaası, Ankara 1340.
• Şener, Mehmet. “İslâm Hukukunda Velâyet I”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, No. 2, (1985), pp. 203-221.
• Şener, Mehmet. “İslâm Hukukunda Velâyet II”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, No. 3, 1986, pp. 161-180.
• Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 1991.
• Tunaya, Tarık Zafer. Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul 1980.
• Tunaya, Tarık Zafer. Türkiye’nin Siyasî Gelişmeleri (Eski Türkler, İslâm Devleti, Osmanlı Devletinin Kuruluşu), Baha Matbaası, İstanbul 1970.
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001.
• Türcan, Talip. “İslâm Hukukunda Hukuk Devleti Kavramının Teorik Temelleri Üzerine”, İslâmî Araştırmalar, Vol. 14, No. 2, 2001, pp. 245-251.
• al-Zarqā, Mustafā Ahmad. al-Fiqh al-Islāmī fī Sawbih al-Jadīd, 3 Vols., Dār al-Fikr, Damascus 1967-1968.
• Zaydān, Abd al-Karīm. al-Madkhal li Dirāsa al-Sharīa al-Islāmiyya, Dersaadet Basım ve Dağıtım, İstanbul n.d. Zorlu, Süleyman Emre. “Eski Türklerde ve Osmanlı Devletinde Meşruiyet İnancı Bağlamında Devlet Başkanının Belirlenmesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Vol. 5, No. 2, 2022, pp. 501-533.