Bağdat'ta Selefî Bir Çevrede Yetişen Sûfî Bir Âlim: EBÜ'S-SENÂ MAHMÛD ŞİHÂBÜDDİN EL-ÂLÛSÎ (ö. 1270/1854)

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 39, 105 - 120, 22.08.2015

Abdulcebbar Kavak

Öz

ÖZET

Bağdat, Selefîliğin/Vehhâbiliğin özellikle entelektüel çevrede taraftar bulabildiği önemli ilim ve kültür merkezlerinden biridir. Bağdat’ta Selefî düşünceyi destekleyip yayan şahsiyetler içinde Abdülaziz Bek eş-Şâvî, Şeyh Ali es-Süveydî (ö. 1237/1821), Muhammed Emîn el-Vâiz (ö. 1273/1856) ve Mahmûd Şükrî el-Âlûsî (ö. 1342/1924) en çok tanınanlardır. Mahmûd Şihâbüddin el-Âlûsî (ö. 1270/1854) ise, Bağdat’ta Selefîliği savunan bir çevrede yetişmesine rağmen tasavvufa yönelmiştir. Nakşbendî-Müceddidî şeyhi Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî (ö. 1242/1827)’ye intisabı ve telif ettiği “Rûhu’l-Ma‘ânî” adlı işârî tefsiri, onun sûfî bir âlim olduğunun en önemli göstergeleridir. Mahmûd Şihâbüddin, vefatına kadar sahip olduğu sûfî kimliğini taşımaya devam etmiştir.

Anahtar kelimeler: Bağdat, Mahmûd Şihâbüddin el-Âlûsî (ö. 1270/1854), Selefîlik, Sûfîlik, Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî

 

A Sufist Scholar Who Grew Up in a Salafi Environment in Baghdad: Abu's-Sanâ Mahmûd Shihâbuddin al-Âlûsî (ö. 1270/1854)

Baghdad where fans of Salafism/Wahhabism can find the intellectual environment was one of the most important scientific and cultural center. Abdulaziz Bek eş-Şâvî, Sheikh Ali as-Suvaydî (d. 1237/1821), Muhammad Emîn al-Vâiz (d. 1273/1856) Mahmûd Shukrî al-Âlûsî (d. 1342/1924) are the most known personalities who supported and tried to spread salafi thought in Baghdad. Mahmûd Shihâbuddin al-Âlûsî (d. 1270/1854) adopted sufism though he was grown in an environment which supported salafism. His affiliation to Naqshbandî-Mujadidî sheikh named Mawlânâ Khâlid al-Baghdadî (d. 1242/1827) and his İshari Tafsir named “Rûhu’l-Ma‘ânî” are the most significant signs of his being a sufist scholar. Mahmûd Şihabuddin, continued to carry his Sufi identity until his death.

Keywords: Baghdad, Mahmûd Shihâbuddin al-Âlûsî (d. 1270/1854), Salafism, Sufism, Mawlana Khâlid al Baghdadî (d. 1242/1827)

Anahtar Kelimeler

Bağdat, Mahmûd Şihâbüddin el-Âlûsî (ö. 1270/1854), Selefîlik

Kaynakça

• el-Acmî, Muhammed b. Nasır, er-Resâilü’l-mütebâdile beyne Cema-liddin el-Kasimî ve Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 2001.
• el-Âlûsî, Şihabüddin, el-Feyzü’l-vârid alâ ravz-ı mersiyeti Mevlânâ Hâlid, Matbaatü’l-Kesteliyye, İstanbul 1278.
• Azzâvî, Abbas, Zikrâ Ebi’s-Senâ el-Âlûsî, Şirketü’t-Ticâre ve’t-Tibâ’a, Bağdat 1958.
• ______, Târîhu’l-Irâk beyne ihtilâleyn, Şirketü’t-Ticâre ve’t-Tibâ’a, Bağdat 1954.
• ______, Şehrezûr-es-Süleymaniye, haz. Muhamme Ali Karadaği, Matbaatü’s-Sâlimî, Bağdat 2000.
• ______, “el-Âlûsî fî nazari’t-târîh”, A’lâmu’l-Irâk, el-Matbaatu’s-Selefiyye ve Mektebetuhâ, yy. 1345
• el-Beytâr, Abdurrezzâk, Hilyetü’l-beşer fî tarîhi’l-karni’s-sâlise ‘aşer, Dâru Sâdır, Beyrut 1991.
• BOA DH. MKT 1322, Dosya nu: 2607, Gömlek nu: 28.
• BOA DH. MKT 1322, Dosya nu: 918, Gömlek nu: 15.
• Commins, David Dean, el-Islâhu’l-İslâmî, çev. Mecid er-Râdî, Dâru’l-Madâ li’s-sakâfe ve’n-neşr, Dimaşk 1999.
• ______, ed-Da’vetu’l-Vehhâbiyye ve’l-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Su’ûdiyye, çev. Abdullah İbrahim el-Asker, Beyrut 2012.
• Dernîka, Muhammed Ahmed, et-Tarîkatü’n-Nakşbendiyye ve a’lâmuhâ, Cerrûs Bars, yy. ty.
• ed-Derrâcî, Hamid Muhammed Hasan, er-Rubut ve’t-tekâya’l-Bağdâdiyye fi’l-ahdi’l-Osmânî, Dâru’ş-Şuûni’s-Sakâfiyyeti’l-‘Amme, Bağdat 2001.
• ed-Dimaşkî, Şeyh Mustafâ es-Siddîkî el-Halvetî, er-Rihletü’l-Irâkiyye, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2012.
• Eroğlu, Muhammed, “Şehâbeddin Mahmûd Âlûsî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara 1989, II, 550-551.
• el-Eserî, Ali Behçed, A’lâmu’l-Irâk, el-Matbaatu’s-selefiyye ve Mek-tebetuhâ, yy. 1345.
• Esma binti Salim Ahmed bin Afîf, el-Müerrih Abbas Azzâvî, Dâru’t-Tevhid li’n-Neşr, Riyad 2009.
• Eyüp Sabri Paşa, Tarîh-i Vehhâbiyan, Transkripsiyon: Süleyman Çelik, Bedir Yay. İstanbul 1992.
• Haydarî, İbrahim Fasih, el-Mecdü’t-tâlid fi menâkibi’ş-şeyh Hâlid, Sü-leymaniye İbrahim Efendi Kütüphanesi, nu: 447.
• ______, ‘Unvânu’l-mecd fî beyâni ahvâl-i Bağdat ve’l-Basra ve’n-Necd, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2010.
• İbn Afîf, Esma binti Salim Ahmed, el-Müerrih Abbas Azzâvî, Dâru’t-Tevhid li’n-Neşr, Riyad 2009.
• İşcan, Mehmet Zeki, Selefilik, Kiyap Yay. İstanbul 2012.
• Karadaği, Muhammed Ali, Bujandneveyê Mêjûyê Zânâyânê Kurd le Rêgeyê Desthatekâniyâneve, Çaphane-i Ârâs, Hevler 2011.
• Kurşun, Zekeriya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• el-Mekkî, Abdülhafîz b. Melik Abdilhak, Mevkifu Eimmeti’l-hareketi’s-Selefiyye mine’t-tasavvuf ve’s-sûfiyye, Dâru’s-Selâm, Kahire 1988.
• Memiş, Abdurrahman, Hâlidi Bağdâdî ve Anadolu’da Hâlidîlik, Kita-bevi, İstanbul 2000.
• Müderris, Abdülkerim, Yâd-ı Merdân, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2011.
• en-Neccâr, Cemil Musa, el-İdâretü’l-Osmaniyye fi vilâyeti Bağdat, Mektebetu Medbûlî, Kahire 1991.
• Sahib, Muhammed Es’ad, Buğyetü’l-vâcid fî mektûbâtı hadreti Mevlânâ Hâlid, Matbaatu’t-Terakkî, Dimaşk 1334.
• ______, Mektubat-ı Mevlânâ Hâlid, haz. Dilaver Selvi, Kemal Yıldız, Sey-Tac Yay. Adıyaman 2000.
• el-Verdî, Ali, Lemehât İctimâ’iyye min târîhi’l-Irâki’l-hadîs, Matbaa-tü’l-İrşâd, Bağdat 1971.