Safevîlerin Şiîleştirme Siyasetinin Mağduru Olan Bir Aile: Haydarîler ve Irak’taki Faaliyetleri

Yıl 2018, Cilt: 46 Sayı: 46, 37 - 54, 06.01.2019

Abdulcebbar Kavak

Öz

İran’daki
Sünnî tarikatlardan biri olan Safeviyye, 16. Yüzyılın başında güçlü bir
tarikatten siyasî bir otoriteye dönüşmüştür. Safeviyye tarikatı mensuplarının
sahip oldukları Sünnî tasavvuf kültürünü terkedip Şiîliği benimsemeleri ve çoğunluğu
Sünnî olan İran halkına devlet eliyle Şiîliğin dayatılması, toplumsal açıdan
oldukça zorlu bir değişim ve dönüşüm sürecini beraberinde getirmiştir. Bazı hanedan
mensupları ve halkın muhalefeti, Safevî yönetimini bu kararlı tutumundan
vazgeçirmeye yetmemiştir. Bu nedenle 16. Yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren içinde
Haydarî ailesi gibi hanedan mensuplarının da yer aldığı çok sayıda elit şahsiyet
İran’ı terkedip Osmanlı topraklarına göç etmişlerdir.

Haydarî
ailesi, Şeyh Muhammed el-Erdebîlî’nin başkanlığında kalabalık bir aile
efradıyla Irak’a göç etmişlerdir. Irak’ın kuzeyinde açtıkları Maveran Medresesi
ile Bağdat’taki ilmî başarılarından dolayı Osmanlı devlet ricalinin dikkatini
çekmişler ve müftülük ve kadılık görevleri ile taltif edilmişlerdir. Yine
ilmiye mensubu olarak halkın saygınlığını kazanmışlardır. Irak’ta Safeviyye
tarikatının Haydariyye kolunu oluşturan aile, ilim ve tasavvuf alanlarında
yararlı hizmetlerde bulunmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

Safevîler, İran, Şiîleştirme Siyaseti, Haydarî Alesi

Kaynakça

• KaynakçaAbrahamıan, Ervand, Modern İran Tarihi, çev. Dilek Şendil, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.Algar, Hamit, Nakşibendilik, İnsan Yayınları, İstanbul 2013.Azzâvî, Abbas, Târîhu’l-Irak beyne ihtilâleyn (VI), Matbaatu Emîr, Bağdat 1954.Le Gall, Dina, Osmanlıda Nakşibendilik, Litera Yayıncılık, İstanbul 2016.Garthwaite, Gene R., İran Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2011.Gündüz, Tufan, “Safevîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008.Harîrîzâde, M. Kemaleddin, Tibyânü vesâili’l-hakâyık fî beyân-ı selâsili’t-tarâik II, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İbrahim Efendi Böl. nu: 431.Haydarî, İbrahim Fasih, ‘Unvânü’l-mecd fî beyâni ahvâli Bağdad ve’l-Basra ve’n-Necd, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2010.----------- el-Mecdü’t-tâlid fî menâkıbi’ş-Şeyh Hâlid, Matbaatu’l-‘Âmire, İstanbul 1292.Karadağî, Muhammed Ali, İhyâu târîhi’l-‘ulemâi’l-Ekrâd min hilâli mahtûtâtihim, Ârâs, Hevler 2004.Karadeniz, Yılmaz, İran Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.Kavak, Abdulcebbar, Kuzey Irak’ta Tasavvuf 17. Yüzyıl, İlâhiyât Yayınları, Ankara 2016.--------- Mevlânâ Hâlid-i Nakşibendî ve Hâlidîlik, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul 2016.Kızılcî, Muhammed, et-Ta’rîf bi mesâcidi’s-Süleymaniye ve medârisiha’d-dîniyye, Matbaatu’n-Necâh, Bağdat 1938.Müderris, Abdülkerim, ‘Ulemâunâ fî hidmeti’l-ilmi ve’d-dîn, Dâru’l-Hürriyye, Bağdat 1983.--------- Binemâle-yi Zanyârân, Ânâ Yayınevi, Tahran 1389.Naîmâ Mustafa Efendi, Naîmâ Tarihi, çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1969.Naskalı, Esko, “İran”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2000.Öngören, Reşat, “Safeviyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2008.Peçevî İbrahim Efendi, Peçevî Tarihi, haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.Sâhib, Muhammed Es’ad, Buğyetü’l-vâcid fî mektûbâtı hazreti Mevlânâ Hâlid, Matbaatu’t-Terakkî, Dimaşk 1334.Serkis, Yakub, Mebâhis Irâkiyye, Şirketü’t-Ticâre ve’t-Tibâ’ati’l-Mahdûde, Bağdat 1948.Sümer, Faruk, “Kaçarlar” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001.Tûdâr, Abdüssâmed, Nûru’l-Envâr der Silsile-i Âl-i Ethâr, İntişârât-ı Hüseyni Neseb, Senenedec 1369.Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1973.Vâilî, Tâlib Muhaybis Hasan, es-Safeviyyûn mine’t-Tarîkati’s-Safeviyye hettâ te’sîsi’d-devle, Rend Li’t-Tiba’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, Dimaşk 2011.