TÜRKÇE TALÂK TABİRLERİ VE FIKHÎ SONUÇLARI

Yıl 2018, Cilt: 46 Sayı: 46, 107 - 140, 06.01.2019

Pehlul Düzenli

Öz

İslâm
aile hukukunda, evliliği sonlandırma kavramlarının başında “talâk”
gelmektedir. Esasen Arapça bir kelime olan “talâk”ın Türkçe’de bilinen
karşılığı “boşamak”tır. Sarîh ve kinâî şeklinde iki gruba ayrılan boşama
tabirleri konusunda gerek Arapça’da ve gerekse Türkçe’de dil ve kültür
farklılıklarına dayanan birçok kavram daha bulunmaktadır. Arapça fıkıh
kaynaklarında yer alan boşama tabirlerinin Türkçe karşılıkları, tercüme
eserlerde kısmen açıklanırken, toplumda tartışma konusu olan bazı kavramlar
risâle çapında ele alarak değerlendirilmiş, kimi Türkçe fıkıh kitaplarında
Türkçe boşama tabirleri ve fıkhî sonuçları özel bir başlık altında ele  alınarak incelenmiştir. Bu meyanda Molla
Hüsrev’in (ö. 885/1480) Dürerü’l-hükkâm Şerhu Gureri’l-ahkâm’ı ile
İbrahim el-Halebî’nin (ö. 956/1549) Mülteka’l-ebhur’unda 144 Arapça tabir tercüme edilirken –ki bir çok
tabir öz Türkçe’ye tercüme edilmeden aynen tekrarlanmıştır-, Mehmet Zihnî Efendi
(ö. 1913) Nimet-i İslâm’ında 104, Ömer Nasuhi Bilmen (ö. 1971) Hukûk-i
İslâmiye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu’nda 116 tabire yer vermiştir. Bu
çalışmada bu iki eserin yanında, Şeyhülislâm İbn Kemal’den (ö.940/1534), Medenî
Mehmet Nuri Efendi’ye (ö. 1927) kadar ki dönem arasında muhtelif şeyhüsilâm,
müftü ve fetvâ emîninin fetvalarını ihtivâ eden 16 adet Türkçe fetvâ mecmûaları
taranarak 280 adet tabir tespit edilmiş, Osmanlı müftülerinin bu tabirlerle
ilgili fıkhî yorumları nakledilmiş, ihtilaflara sebep olan yorumların bir
değerlendirmesi ile konu sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Talâk, boşama, fıkıh, Osmanlı

Kaynakça

• Asım Efendi, Kamus, Baskı yeri yok, 1305, III, 935.
• Atâullah Mehmet Efendi, Mecmûa-i Atâiyye, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 88.
• Aydın, Ahmet, Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Fıkhî Görüşleri ve Fetvâları, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Benderî, Kasım, el-Vâkıatü’l-kebîre el-Girîdiyye, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 162.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul, 1985.
• el-Bursevî, Mehmet b. Abdülhalim, Fetâvâ-yı Yahya Efendi, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1087.
• Cerîde-i İlmiyye, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1914-1921.
• Düzdağ, Ertuğrul, Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16 Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1972.
• Ebu Zehre, Muhammed, el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, Dâru’l-fikri’l-Arabî, ts.
• Edirnevî, Ahmed Efendi, Ecvibetü’l-kânia, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 176.
• el-İsbîcâbî, Bahaüddin Muhammed b. Ahmed, Zâdü’l-fukahâ Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî, (thk: Îd b. Muhammed b. Hamded-Devserî), Basılmamış Doktara Tezi, Câmiatü
• Ümmi’l-kurâ, Külliyyetü’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiye, 2014.
• Fetâvâ-yı Kemalpaşazâde, İstanbul Belediyesi Kütüphanesi, Muallim Naci, 044; Süleymaniye Kütüphanesi, Dâru’l-Mesnevî, 118; Hacı Mahmut Efendi, 1224.
• Fetâvâ, Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi, 937, vr. 22b.
• Fetâvâ’l-Es’adiyye, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 157.
• Fetâvâ-yı Abdurrahim, Daru’t-tıbâ’ati’l-Âmire, İstanbul, 1243.
• Fetâvâ-yı Ebussuûd, İsmihan Sultân, 241; Sultan Ahmet 95.
• Fetâvâ-yı Feyziyye maa’n-nukûl, Dâru’t-ıtbâati’l-Âmire, İstanbul, 1266.
• el-Haddâd, Ebubekir b. Ali b. Muhammed, el-Cevheretü’n-neyyire alâ Muhtasar el-Kudûrî, Meketebü’l-Hâkâniyye, Miltân (?), Pakistan, ts., II, 99.
• el-Halebî, İbrahim Mülteka’l-ebhur, Matbaa-i Osmaniye, Derseâdet, 1309.
• el-Haskefî, ed-Dürrü’l-muhtâr, thk: Abdülmün’im Halil İbrahim, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 2002.
• İbn Nüceym, el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, Dârü’l-kütübi’l-Arabiyyeti’l-kübrâ, Mısır, 1333.
• İnanır, Ahmed, Şeyhülislâm İbn Kemâl’in Fetvaları Işığında Kanunî Devrinde Osmanlı’da Hukukî Hayat, OSAV, İstanbul, 2011.
• el-İsbîcâbî, Bahaüddin Muhammed b. Ahmed, Zâdü’l-fukahâ Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî, (thk: Îd b. Muhammed b. Hamded-Devserî), Basılmamış Doktara Tezi, Câmiatü Ümmi’l-kurâ, Külliyyetü’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslâmiye, 2014.
• el-Kâkî, Kıvâmüddin Muhammed b. Muhammed el-Buhârî, Mi’râcü’d-dirâye ilâ şerhi’l-Hidâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1974.
• el-Kâsânî, Bedâiü’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’, (thk: Ali Muhammed Ivaz-Adil Ahmed Abdülmevcûd), Beyrut, 2003/1424.
• el-Kefevî, Salih b. Ahmed, Fetâvâ-yı Ali Efendi, İst., 1305.
• el-Aynî, Mehmet Fıkhî, Behcetü’l-fetâvâ, Dâru’t-tıbâ’ati’l-âmire, İstanbul, 1266.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdülvâsi, Fethü’l-Kadir, (nşr: AbdürrazzâkGâlib el-Mehdî), Beyrut, 2003.
• el-Kudûrî, el-Muhtasar, thk: Kamil Muhammed Muhammed Uvayda, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1997.
• --------Mecmûa, Süyemmaniye Kütüphanesi, Esad Ef., 3727.
• Memduhoğlu, Adnan; “İlmihâl Edebiyatının Tarih Serencâmı”, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 20, sayı 66 (Bahar 2016), s. 21-49.
• Mevkûfâtî Mehmet Efendi, Şerhu’l-Mevkûfâtî, Baskı yeri yok, 1302.
• el-Mevsılî el-İhtiyar li ta’lîli’l-muhtâr, thk: Şuayb el-Arnavûd vd., Darü’r-Risâle el-Allâmiye, Dımaşk, 2009.
• el-Meydânî, Abdülgani el-Guneymî, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, (thk: Beşşâr Bekr Arâbî), Dımaşk, ts.
• Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm, İstanbul, 1308.
• en-Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Kenzü’d-dekâik, Mektebetü’l-Büşrâ, Karaçi, 2010.
• el-Gedûsî Hafız Mehmed b. Ahmed b. Şeyh Mustafa, Netîcetü’l-fetâvâ. İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 337; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1074, vr. 25b.
• Pîr Mehmet Efendi, Fetâvâ-yı Üskûbî, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 238.
• es-Sâkızî, Sadık Muhammed b. Ali, Surratü’l-fetâvâ, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 314.
• es-Semerkandî, Ebulleys Nasr b. Muhammed b. İbrahim, Fetâvâ’n-nevâzil, (thk: es-Seyyid Yusuf Ahmed), Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1425/2004.
• es-Semerkandî, Muhammed b. Yusuf, el-Fıkhu’n-nâfi’, (thk: İbrahim b. Muhammed b. İbrahim el-Abbûr), Mektebetü’l-abîkân, Riyad, 2000.
• es-Serahsî, Ebu Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsut, Daru’l-Ma’rife, Beyrut, ts.
• ---------Sûret-i Fetvâ Kemalpaşazâde, İstanbul Belediyesi Kütüphanesi, Muallim Naci, 44.
• Süleyman b. Velî, Dürer ve Gurer Tercümesi, İstanbul, 1292.
• Şeyhîzâde, Damad Efendi, Mecmau’l-enhur, (nşr: Halil İmran el-Mansûr), Dârü’l-katabi’l-ilmiyye, Beyrut, 1998.
• Şürünbilâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Ali, Haşiye, (Dürer kenarında), İstanbul, 1308.
• Taftâzânî, Şerhu’l-akâidi’n-Nesefiyye, (thk: Ahmed Hicâzî es-Sekâ), Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, 1408/1988.
• Velî b. Yusuf, Mecmûatü’l-Fetâvâ, İstanbul Müftülüğü Kütüphanesi, 178.
• Yakovalı Hacı Ali el-Murtaza b. Zübeyr, İlaveli Mecmua-i cedide, Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı Matbaası, 1326-1329.