İbn Ebi’l-İsba'ın Bedî'u'l-Kur'an Adlı Eseri Bağlamında Kur'an'ın Bedî' İlmine Katkısı

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 461 - 494, 31.12.2019

Muhammet Vehbi Dereli

Öz

Kur’an,
hitabet ve edebiyatta üstün oldukları iddiasını taşıyan Arap toplumu
içerisinden seçilmiş bir peygambere indirilmiştir. Onun edebi inceliklerini en
iyi şekilde anlama çabası, zamanla yazılı bir edebiyata dönüşerek Belagat
ilimlerini doğurmuştur. Kur’an, mesajını aktarırken, manevî ve lâfzî birçok
sanatı en etkili şekilde kullanmış ve Bedî' ilmine büyük katkı sağlamıştır. Kur’an’ın, bir bakıma Arap dilinin süsleyicileri olan bedî'
sanatlarını yoğun biçimde kullanması, Bedî'u’l-Kur’ân adında birtakım
eserlerin telifine yol açmıştır. Bu eserlerin en meşhuru, bu çalışmanın da
konusu olan ve İbn Ebi'l-İsba' (ö. 654/1256) tarafından yazılan
Bedî'u’l-Kur’ân'dır.

Müellif,
bu eserinde bir diğer kitabı Tahrîru’t-tahbîr’in Kur’an’la ilgili edebî
sanatlar kısmını yeniden ele almıştır. Yüz dokuz edebî sanatı incelemiş ve bunlara
Kur’an’dan örnekler vermiştir. Kur’an’dan örneklerini bulamadığı için zorlama
bir yol izlememiş ve Tahrîru’t-tahbîr’de geçen yirmi iki sanata bu
eserinde değinmemiştir. Eserin önemli özelliklerinden biri de Tahrîru’t-tahbîr’de
bulunmayan altı sanata yer vermesidir. Ayrıca o, ibdâ' sanatını incelerken, sadece on yedi lafızdan oluşan bir
âyette yirmi bir sanatın bulunduğunu açıklayarak, sonraki dönemlere önemli
ölçüde tesir etmiştir. Bu çalışma, İbn Ebi'l-İsba' ve
onun Bedî'u’l-Kur’ân adlı
eserini ele almış; müellifin sadece burada sözünü ettiği altı sanatı ve yirmi
bir sanatın bulunduğu âyeti özel olarak inceleyerek, Kur'an'ın bedî' ilminin
gelişmesine yaptığı katkıyı ortaya koymayı hedeflemiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, Bedî' İlmi, İbn Ebi'l-İsba', Bedî'u'l-Kur'an, Şiir

Kaynakça

• Abbâsî, Ebu'l-Feth Abdurrahim b. Abdurrahman el-Mısrî, Me'âhidu’t-tansîs alâ şevâhidi’t-telhîs, nşr. M. Muhyiddîn Abdulhamîd, Kahire, 1947-1948.Allân, İbrahim Mahmud, el-Bedî‘ fi’l-Kur’ân, Birleşik Arap Emirlikleri, 2002.Âlûsî, Ebu’s-Senâ Şihâbuddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Huseynî, Rûhu'l-ma'ânî fî tefsîri'l-Kur'âni'l-azîm ve's-seb'i'l-mesânî, Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, Beyrut, 1415.Askerî, Ebû Hilâl Hasen b. Abdillâh es-Sehl, Kitâbu’s-Sınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî-Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, el-Mektebetu’l-‘Unsuriyye, Beyrut, 1998.A'şâ, Meymûn b. Kays, Dîvânu'l-A'şâ'l-kebîr, nşr. M. Muhammed Hüseyin, Mısır, 1950.Atîk, Abdulazîz, İlmu’l-bedî‘, 2. bs., Dâru’n-Nahdâti’l-'Arâbiyye, Beyrut, ty. Aydın, Mustafa, "İbn Ebi‘l-İsba‘ ve Bedî‘ İlmindeki Yeri", darulfunun ilahiyat, 29/2 (2018), ss. 309-341.Bâ‘ûniyye, Âişe, el-Bedî‘iyye ve şerhuhâ el-fethu’l-mubîn fî medhi’l-emîn, thk. Âdil el-Azzâvî - Abbas Sabit, Dâru Kenân, Dımaşk, 2009.Bozan, Mustafa, İbnu'l-Mu'tez ve Kitâbu'l-Bedî' Adlı Eseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2019.Buhârî, Muhammed b. İsmail, el-Câmi'u's-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul-Tunus, 1992. Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr el-Kinânî, el-Beyân ve't-tebyîn, thk. Abdusselâm Muhammed Harun, Mektebetu’l-Hancî, Kahire, 1998.Curcânî, Ali b. Abdulaziz, el-Vesâta beyne'l-Mutenebbî ve husûmih, nşr. Ebu’l-Fadl İbrahim Ali-Muhammed el-Bicâvî, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut, 2006.Dereli, Muhammet Vehbi, Osmanlı Dönemi Bedî'iyyât Şairlerinden Âişe el-Bâûniyye ve Peygamber Methiyeleri, Gece Kitaplığı, Ankara, 2014.________, "İbn Raşîk el-Kayravânî ve Belâgat İlmine Etkisi", Bilimname, 34/2 (2017), ss. 287-316.Dikici, Recep, "Arap Edebiyatından Güzide Fıkralar", Sobider Sosyal Bilimler Dergisi, 2/4 (2015), ss. 18-25. Durmuş, İsmail, “İbn Ebü’l-İsba”, DİA, İstanbul, 1999, XIX, 467.Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelusî, el-Bahru'l-muhît, Dâru'l-Fikr, Beyrut, 1420.Emîn, Bekrî, el-Belâgatu'l-'Arabiyye fî sevbiha'l-cedîd, 3. bs., Dâru'l-'İlmi li'l-Melayîn, Beyrut, 1990.Hacımüftüoğlu, Nasrullah, “Bedî‘”, DİA, İstanbul, 1992, V, 320.Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Ferâhidî, Kitâbu’l-‘Ayn-muratteben alâ hurûfi’l-mu'cem, thk. Abdulhamid Hindâvî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2003.Huseyn, Tâhâ, “Arap Belâgati: el-Câhiz'den Abdu’l-Kahir’e Kadarki Süreç”, çev. Zafer Kızıklı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51/2 (2010), ss. 433-460. İbn Ebi’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyuddîn Abdulazîm b. Abdilvâhid el-Mısrî, Tahrîru’t-tahbîr fî sınâ‘ati’ş-şi‘r ve’n-nesr ve beyâni i‘câzi’l-Kur’ân, thk. Hıfnî Muhammed Şeref, Kahire, 1963.İbn Hicce el-Hamevî, Ebu’l-Mehâsin Takıyyuddîn Ebûbekr b. Ali b. Abdillâh, Hızânetu’l-edeb ve gâyetu’l-Ereb, Dâru Mektebeti’l-Hilâl-Dâru’l-Bihâr, Beyrut, 2004.________, Bedî‘u’l-Kur’ân, thk. Hıfnî Muhammed Şeref, Dâru Nahdati Mısr, Mısır, ty.İbn Munkız, Usâme, el-Bedî‘ fî Nakdi’ş-Şi‘r, thk. Ahmed Ahmed Bedevî, Vizâratu’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, by., ty.İbn Tagrîberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemâluddîn Yûsuf, en-Nucûmu’z-zâhira fî mulûki Mısr ve’l-Kahira, Dâru’l-Kutub, Mısır, ty. ________, el-Menhelu’s-sâfî ve’l-mustevfâ ba'de’l-vâfî, thk. Muhammed Muhammed Emin, el-Hey'etu'l-Mısriyyetu'l-Âmme li'l-Kuttâb, Kahire, 1984.İbnu’l-Esîr, Ziyâuddîn, el-Meselu's-sâir fî edebi'l-kâtib ve'ş-şi‘r, nşr. Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, Daru Nahdati Mısr, Kahire, ty.İbnu’l-‘Imâd, Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî, Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, thk. Mahmûd el-Arnâûd, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrut, 1986.İbnu’l-Mu‘tez, Ebu’l-Abbas Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer el-Abbasî, Kitâbu'l-Bedî‘ , nşr. Ignatius Kraczkowski, Dâru’l-Mesîra, Beyrut, 1982.İbnu’s-Sâbûnî, Cemaluddîn Ebu Hamid Muhammed b. Ali el-Mahmûdî, Tekmiletu ikmâli’l-ikmâl, nşr. Mustafa Cevâd, Bağdat, 1957.Kassâb, Velîd İbrahim, Fi'l-i'câzi'l-belâgî li'l-Kur'ani'l-Kerîm, Dâru'l-Fikr, Dımaşk, 2011.Kazvînî, Celâluddîn Ebû Abdillâh el-Hatîb, el-Îdâh fî ‘ulûmi’l-belâga, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ty.Kılıç, Hulusi, “Bedî‘iyyât”, DİA, İstanbul, 1992, V, 323.Kızıklı, Zafer, “Arap Dili Belâgat Bilimine Kuramsal Bir Yaklaşım”, Journal of Islamic Research, 24/1 (2013), ss. 17-24.Kutubî, Salâhuddîn Muhammed b. Şakir b. Ahmed, Fevâtu’l-vefeyât, Dâru Sadir, Beyrut, 1974.Küçüksarı, Mücahit, "Kur’an Kıssalarının Klasik Arap Şiirindeki Yansımaları: Nûh Kıssası Örneği", Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21/1 (2017), ss. 321-354.Makrîzî, Takiyyuddîn Ahmed b. Ali, es-Sulûk li ma'rifeti duveli’l-mulûk, nşr. Muhammed Abdulkadir Ata, Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, Beyrut, 1997.Ömerî, İbn Fazlillâh Şihâbuddîn Ahmed b. Yahya, Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr,Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, Beyrut, 1971.Özdoğan, Mehmet Akif, “Belagat’ın Sistematize Edilmesinde es-Sekkâkî ve el-Kazvînî’nin Rolü”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2/4 (2002), ss. 97-106. Safedî, Halîl b. Aybek, el-Vâfî bi'l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnâud-Turkî Musdafa, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, 2000. Savran, Ahmet, “İmruülkays b. Hucr”, DİA, İstanbul, 2000, XXII, 23. Sekkâkî, Ebû Yakûb Yusuf b. Ebîbekr, Miftâhu’l-‘ulûm, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2. bs., Beyrut, 1987.Suyûtî, Celaluddîn, el-İtkân fi 'ulûmi'l-Kur'an, Dâru İbn Kesîr, Beyrut, 2002.Şensoy, Sedat, "Abdülkahir el-Cürcani'de Anlam Problemi" (Basılmış doktora tezi), Detay Ofset, İstanbul, 2010.Şeref, Hıfnî Muhammed, Bedî‘u’l-Kur’ân mukaddimesi, Kahire, 1957.________, Tahrîru’t-tahbîr mukaddimesi, Kahire, 1963.Şeşen, Ramazan, “Eyyûbîler”, DİA, İstanbul, 1995, XII, 21.Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu'l-kadîr, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk-Beyrut, 1414.Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer el-Harezmî, Esâsu’l-belâga, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1998.________, el-Keşşâf an hakâikı gavâmızı’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye, Beyrut, 1995.Ziriklî, Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris, el-A‘lâm, Dâru'l-İlmi li'l-Melayîn, Beyrut, 2002.Zuhaylî, Vehbe b. Musdafa, et-Tefsîru'l-munîr fi'l-akîdeti ve'ş-şerîati ve'l-menhec, Dâru'l-Fikr, Dımaşk, 1418.