ZİYÂUDDÎN İBNU’L-ESÎR VE KİFÂYETU’T-TÂLİB FÎ NAKDİ KELÂMİ’Ş-ŞÂʿİRİ VE’L-KÂTİB ADLI ESERİNİN ARAP DİLİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 48, 397 - 420, 31.12.2019

Merve Özçetin , Ali Eminoğlu

Öz

Ziyâuddîn
İbnu’l-Esîr, İbnu’l-Esîr künyesiyle
meşhur olan üç kardeşin en küçüğü olup belagat ve tenkit alanında
uzmanlaşmıştır. Vezir olmasından dolayı siyasetin içinde yaşamış olsa da ilimle
ilişkisini sürdürmüş ve belagat, fesahat, tenkit, inşâ usulü gibi alanlarda pek
çok risâle ve ilmî eser kaleme almıştır.

Bu
araştırmada, Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr’in (ö. 637/1239), XIII. yy.da belagat ve
kitabet alanında kaleme almış olduğu Kifâyetu’t-tâlib fî nakdi
kelâmi’ş-şâʿiri ve’l-kâtib adlı eserin Arap dilindeki yeri ve önemi
incelenmeye çalışılmıştır. Bundan dolayı araştırmanın başında İbnu’l-Esîr’in
yaşadığı dönemdeki ilmî ve kültürel durum kısaca anlatılmış, hayatı ve eserleri
hakkında da genel bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbnu’l-Esîr, tenkit, şiir, risale, belagat, bedîʿ

Kaynakça

• el-Bağdâdî, İsmâîl Bâşâ, Hediyyetu’l-ʿârifîn esmâʾu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn, (Beyrût: Muessetu’t-Târîhi’l-ʿArabî, ty.).
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, 2. bs., (Leiden: E. J. Brill, 1943).
• Cuhâ, Ferîd, “Mekânetu Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr fî târîhi’l-edebi’l-ʿarabî”, Mecelletu’l-Mecmaʿi’l-lugati’l-ʿArabîyye, 63/4 (1988), 664-676.
• Çelebi, Kâtib, Keşfu’z-zunûn ʿan esâmi’l-kutub ve’l-funûn, (Mısır: Matbaʿatu Vekâletu’l-Funûn, 1941).
• Ḍayf, Şevkî, Târîhu’l-Edebi’l-ʿArabî, (Kahire: Dâru’l-Meʿârif, ty.).
• Durmuş, İsmail, “İbnu’l-Esîr, Ziyâeddîn”, DİA, (İstanbul: TDV yay., 2000), 21: 30-32.
• el-Erbîlî, Ebu’l-Berakât Şerefuddîn el-Mubârek b. Ahmed b. el-Mubârek el-Lahmî, Târîhu Erbil, thk. Sâmî es-Sakkâr, (Irak: Dâru’r-Raşîd, 1980).
• el-Faysal, Semr Rûhî, “İbnu’l-Esîr el-Cezerî ve kitâbuhû el-Meselu’s-sâʾir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâʿir”, Mecelletu’t-Turâsi’l-Arabî, 79/1, (ty.) 70-75.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah, “Bedîʿ”, DİA, (İstanbul: TDV yay., 1992), 5: 320-322.
• el-Hamdân, Muhammed b. Abdullah b. Abdurrahman, Benû’l-Esîr el-fursânu’s-selâse, (Riyad: Dâru’r-Rıfâʿî, 1974).
• el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbuddîn Yâʿkût b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî, Muʿcemu’l-buldân, 2. bs., (Beyrût: Dâru Sâdır, 1995).
• Huseyn, Abdulkadir, el-Muhtasar fî târîhi’l-belâğa, (Kahire: Dâru Ğarîb, 2001).
• el-Huseynî, Sadruddîn Alî Hân b. Nizâmiddîn Ahmed b. Muhammed Ma‘sûm, Envâru’r-rebîʿ fî envâʿi’l-bedîʿ, (byy.: yy., ty.).
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî, Vefeyâtu’l-aʿyân ve enbâʾu ebnâʾi’z-zamân, thk. İhsan Abbas, (Beyrut: Dâru Sâdır, 1977).
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim ed-Dîneverî, eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ, (Kahire: Dâru’l- Hadîs, 2002).
• İbn Reşîk, Ebû Alî el-Hasen el-Ezdî el-Mesîlî el-Kayrevânî, el-ʿUmde fî mehâsini’ş-şiʿri ve âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, (Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1981).
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâuddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-İstidrâk fi’r-red ʿalâ Risâleti İbni’d-Dehhân el-musemmâ bi’l-Meʾâhıẕi’l-Kindiyye mine’l-meʿâni’t-Tâʾiyye, thk. Hafnî Muhammed Şeref, (Kahire: Mektebetu’l-Encilû’l-Mısriyye, 1958).
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâuddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Meselu’s-sâʾir fî edebi’l-kâtibi ve’ş-şâʿir, thk. Ahmed el-Havfî, Bedevî Tabâne, (Kahire: Dâru NahZa, , ty.).
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâuddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, Kifâyetu’t-tâlib fî nakdi kelâmi’ş-şâʿiri ve’l-kâtib, thk. Nûrî Hammûdî el-Kaysî-Hâtim Sâlih ed-Dâmin-Hilâl Nâcî, (Musul: Mektebetu’ş-Şâʿir, 1982).
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâuddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Veşyu’l-merkûm fî halli’l-manzûm, thk. Yahya Abdulazîm, (Kahire: Dâru’z-Zehâʾ ir, 2004).
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasen ʿIzzuddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî, el-Kâmil fi’t-târîh, (Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1966).
• Kılıç, Hulusi, “Ziyâeddîn İbnu’l-Esîr ve Arap Edebiyatındaki Yeri”, Hz. Nuh’tan Günümüze Cizre Sempozyumu Bildirileri, ed. Said Özervarlı, (İstanbul: Güzel Sanatlar Matbaası, 1999) 105-110.
• el-Medâinî, Ebû Hâmid İzzuddîn Abdulhamîd b. Hibetillâh b. Muhammed, el-Feleku’d-dâʾir ʿale’l-Meseli’s-sâʾir, thk. Ahmed el-Havfî, Bedevî Tabâne, (Kahire: Dâru NahZa, 1973).
• en-Nuveyrî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî, Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb, (Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâʾiki’l-Kavmiyye, ty.).
• Sellâm, Mahmûd Zağlûl, el-Edebu fi’l-asri’l-Eyyûbî, (İskenderiye: Menşe’etu’l-Meârif, 1990).
• Sellâm, Mahmûd Zağlûl, Ziyâuddîn İbnu’l-Esîr ve cuhûduhu fi’n-nakd, (Mısır: Mektebetu Nahdati Mısr, ty.).
• es-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî, Buğyetu’l-vuʿât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl
• İbrahim, (Kahire: Matbaʿatu İsa’l-Bâbî, 1965).
• Şeşen, Ramazan, “Eyyûbîler”, DİA, (İstanbul: TDV yay., 1995) 12: 20-31.
• Şeşen, Ramazan, Selahaddîn Eyyûbî ve Devlet, (İstanbul: Çağ yay., 1983).
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî, el-Aʿlâm kâmûs terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisa’ mine’l-ʿarabî ve’l-muteʿarrabîn ve’l-musteşrikîn, (Beyrût: Dâru ʿIlmi’l-Melâyîn, 2002).