BİR EHLİBEYT ŞAİRİ OLARAK ABDULLAH B. MUHAMMED EŞ-ŞEBRÂVÎ

Yıl 2020, Cilt: 49 Sayı: 49, 173 - 208, 30.06.2020

Orhan İyişenyürek

Öz

Ehlibeyt kavramı ile Hz. Peygamber’in ailesi, özellikle de soyunun kendileriyle devam ettiği torunları Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve onların soyundan gelenler kastedilmektedir. Ehlibeyt Hz. Peygamber’in soyu olması hasebiyle Müslümanlar tarafından hürmete layık kabul edilmiş ve onlar, ehlibeytin hak ettiği sevgi ve saygıyı tarih boyunca göstermeye çalışmışlardır. Âlimler onların yüceliği ve değeri hakkında eserler kaleme alırken edebiyatçılar da edebî ürünlerinde onları methetmişlerdir.
Ehlibeyt hakkında şiir söyleyen çok sayıda Arap şairden birisi de Abdullah b. Muhammed eş-Şebrâvî’dir. Osmanlı Mısırı’nda doğup büyüyen şair yaşadığı çevreden etkilenmiş, ehlibeyt hakkında şiir yazan ve kendilerine ‘Aleviyye denilen edebî bir ortamda bulunmuştur.
Şairin ehlibeyt hakkında nazmettiği şiirlerin temaları methiye, istiġâse (medet umma), tevessül (niyaz) gibi daha çok dini içerikli şiirlerde görülen konulardır.
Bu çalışmada eş-Şebrâvî’nin ehlibeyt hakkındaki şiirlerinin muhtevası ve şekilsel özelliklerinin bir kısmı incelenerek onların edebî değerleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ehlibeyt, eş-Şebrâvî, şiir, methiye

Kaynakça

• el-‘Askerî, Ebû Hilâl el-Ḥasen b. Abdullah b. Sehl, Kitâbu’ṣ-Ṣınâ‘ateyn, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî ve Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, 1. b, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Kahire, 1952.
• ‘Atîḳ, Abdülaziz, ‘İlmu’l-Beyân, Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, Beyrût, 1985.
• ‘Atîḳ, Abdülaziz, ‘İlmu’l-‘Arûż ve’l-Ḳâfiye, Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabiyye, Beyrût, tsz.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetu’l-‘Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Muṣannifîn, Behiyye Matbaası (Maarif Vekâleti desteğiyle), İstanbul, 1951.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Îḍâḥu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ‘ala Keşfi’ẓ-Ẓunûn ‘an Esâmi’l-Kutubi ve’l-Funûn, Behiyye Matbaası (Maarif Vekâleti desteğiyle), İstanbul, 1945.
• Bekkâr,Yusuf Ḥuseyn, Binâu’l-Ḳasîde fi’n-Naḳdi’l-‘Arabiyyi’l-Ḳadîm fî Ḍav’i’n-Naḳdi’l-Ḥadîs, Dâru’l-Endelûs, 2. b. Beyrût, 1982.
• Besyûnî, Abdulfettah, ‘İlmu’l-Bedî‘, 4. b. Muessesetu’l-Muhtâr, Kahire, 2015.
• el-Beyhaḳî, Ahmed b. Hüseyin, Menâḳıbu’ş-Şâfi‘î, thk. Seyyid Ahmed Sakr, Dâru’t-Turâs, 1. b. Kahire, 1970.
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL), Leiden, 1943.
• Brockelmann, Carl, GAL (Supplementband), Leiden, 1934.
• Buzpınar, Ş. Tufan, “Nakîbüleşraf”, DİA, XXXII, 322-324, İstanbul, 2006.
• el-Cârim, Ali ve Mustafa Emin, el-Belâġatu’l-Vâḍıḥa, Dâru’l-Meârif, Kahire, tsz.
• Ceviz, Nurettin, Osmanlılar Dönemi’nde Mısır’da Arap Edebiyatı (1517-1798), Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı, Erzurum, 2002.
• el-Cebertî, Abdurrahman b. Ḥasen Burhanuddin, Târîḫu ‘Acâibi’l-Âsâr fi’t-Terâcim ve’l-Aḫbâr, Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, Mısır, 1998.
• Çağrıcı, Mustafa, “Şebrâvî”, DİA, XXXVIII, 396, 397, İstanbul, 2010.
• Demirayak, Kenan, Arap Edebiyatı Tarihi Osmanlı Dönemi Mısır ve Biladu'ş-Şam Bölgesi 922-1217/1516-1802, 1. Baskı, Fenomen yayıncılık, Erzurum, 2015.
• Demirayak, Kenan,“Osmanlı Dönemi Arap Edebiyatında Tarih Düşürme Şiirleri Ya Da Şiirle Tarih Düşürme”, Şarkiyât Mecmuası, sayı 25, İstanbul, 2014.
• Ḍayf, Şevḳî, ‘Aṣru’d-Duvel ve’l-İmârât Mıṣr (Târîḫu’l-Edebi’l-‘Arabî), Dâru’l-Ma‘ârif, 2. b. Kahire, 1990.
• Durmuş, İsmail, “Itnâb”, DİA, XIX, 215-219, İstanbul, 1999.
• Durmuş, İsmail, “İktibas”, DİA, XXII, 52, İstanbul, 2000.
• Durmuş, İsmail, “Kinaye”, DİA, XXVI, 34-36, İstanbul, 2002.
• Durmuş, İsmail, “Methiye”, DİA, XXIX, 406-408, İstanbul, 2004.
• Durmuş, İsmail, “Teşbih”, DİA, XL, 553-556, İstanbul, 2011.
• Durmuş, İsmail,“Tevriye”, DİA, XLI, 45-47, İstanbul, 2012.
• Elmalı, Hüseyin, “Kaside”, DİA, XXIV, 562-564, İstanbul, 2001.
• Emîl Bedî’ Yakub, el-Mu‘cemu’l-Mufaṣṣal fî ‘İlmi’l-‘Arûḍ ve’l-Ḳâfiye ve Funûni’ş-Şi‘r, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Bs, Beyrût, 1991.
• Eşref Fevzi Salih, Şuyûḫu’l-Ezher, eş-Şeriketu’l-‘Arabiyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, tsz.
• Fidan, İbrahim, Arap Şairlerden İbnu'n-Naḳîb ve Şiiri, Gece Kitaplığı, Ankara, 2016.
• el-Ġureyrî, Sâmi, Mukaddime (el-İtḥâf bi Ḥubbi’l-Eşrâf (eş-Şebrâvî)), Dâru’l-Kutubi’l-İslâmî, 2002.
• el-Ḥabeşî, Abdullah Muhammed, Câmi‘u’ş-Şurûḥ ve’l-Ḥavâşî (Mu‘cem Şâmil li Esmâi’l-Kutubi’l-Meşrûḥa fi’t-Turâsi’l-İslâmi ve Beyâni Şurûḥihâ), el-Mecme‘u’s-Sekâfî, Ebu Zabî, 2004.
• el-Ḫafâcî, İbn Sinan, Sirru’l-Fesâḥa, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. b. 1982.
• Ḫafâcî, Muhammed Abdulmun‘im, el-Ezher fî Elfi ‘Âm, Mektebetu’l-Külliyyeti’l-Ezheriyye Kahire, ‘Âlemü’l-Kutub Beyrût, 2. b. 1988.
• Ḫafâcî, Muhammed Abdulmun‘im, el-Ḥayâtu’l-Edebiyye fî Mıṣr el-‘Aṣru’l-Memlûkî ve’l-‘Usmânî, Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, 1984.
• el-Ḫalîl b. Ahmed, Kitâbu’l-‘Ayn, thk. Abdülhamid Hindâvî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2003.
• Hanna, Nelly, Seḳâfetu’t-Ṭabaḳati’l-Vusṭâ fî Mıṣra’l-‘Usmâniyye (XVI-XVIII. yy.), çev. Raûf Abbâs, ed-Dâru’l-Mıṣrıyyetu’l-Lübnâniyye, 2004.
• Heddâra, Muhammed Mustafa, Dirâsât fi’l-Edebi’l-‘Arabiyyi’l-Ḥadîs, 1. b. Dâru’l-‘Ulûmu’l-‘Arabiyye, Beyrût, 1990.
• el-Ḥıllî, Ṣafiyyüddin, Şerḥu’l-Kâfiyeti’l-Bedî‘iyye fî ‘Ulûmi’l-Belâġa ve Meḥâsini’l-Bedî‘, thk. Nesîb Neşâvî, 2. b. Dâru Sâdır, Beyrût, 1992.
• Ḥusâm Muhammed Abdulmu‘tî, Şeyḫu’l-Câmi‘i’l-Ezher fi’l-‘Aṣri’l-‘Usmânî, 1538-1812, Mektebetu’l-İskenderiyye, İskenderiyye, 2015.
• İbn Ebu’l-İsba, Abdul‘aẓîm b. el-Vâḥid b. Ẓâfir el-‘Advânî ‘, Taḥrîru’t-Taḥbîr fî Ṣınâ‘ati’ş-Şi‘r ve’n-Nesr ve Beyân İ‘câzi’l-Kur’ân, thk: Muhammed Şeref, Lecne İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, bsy. tsz.
• İbn Ḥıcce, Ḫizânetu’l-Edeb ve Ġâyetu’l-Ereb, şerḥ: ‘Isâm Şaı‘tû, Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, 1. b. Beyrût, 1987.
• İbn Munḳız, Usâme, el-Bedî‘ fî Naḳdi’ş-Şi‘r, thk. Ahmed Ahmed Bedevî ve Hâmid Abdulmecîd, Şeriketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Ḥalebî ve Evlâduh, Mısır, tsz.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Fetḥ Ḍıyâuddîn Naṣrullah b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Meselu’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtibi ve’ş-Şâ‘ir, thk: Ahmed el-Hûfî-Bedevî Tabâne, Riyad, 1983.
• el-Ḳal‘âvî, Mustafa b. Muhammed eṣ-Ṣafevî, Ṣafvetu’z-Zemân fî men Tevellâ ‘alâ Mıṣr min Emîrin ve Sulṭan, thk. Muhammed Ömer Abdulaziz Ömer, Dâru’l-Marifeti’l-Cem‘iyye, İskenderiyye, 2006.
• el-Ḳalḳaşendî, Ahmed b. Ali el-Fezârî, Ṣubḥu'l-A‘şâ fî Ṣınâ‘ati'l-İnşâ, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, tsz.
• Karabey, Turgut, “Tarih Düşürme”, DİA, XL, 80-82, İstanbul, 2011.
• el-Ḳarṭâcennî, Ebu’l-Ḥasen Ḥâzim, Minhâcu’l-Buleġâ ve Sirâcu’l-Udebâ, thk. Muhammed el-Habîb b. el-Hoca, 3. b. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrût, tsz.
• el-Ḳayrevânî, İbn Reşîḳ, el-‘Umde fî Meḥâsini’ş-Şi‘ri ve Âdâbihî ve Naḳdih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Dâru’l-Cîl, 5. b. Beyrût, 1981.
• el-Ḳazvînî, el-Ḫatîb Celâluddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Sa‘duddîn b. Ömer, el-Îḍâḥ fî ‘Ulûmi'l-Belâġa, not. İbrahim Şemsuddin, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. b. Beyrût, 2003.
• Ke‘bâş, Fâris, ‘Unvânu’l-Beyân ve Bustânu’l-Ezhân (Abdullah eş-Şebrâvî), Mukaddime, 1. b. Dâru’l-Halîc, Ammân.
• Keḥḥâle, Ömer Rıza, Mu‘cemu’l-Müellifîn Terâcimu Muṣannifî’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, Muessesetu’r-Risâle, 1. b. Beyrût, 1993.
• el-Kettânî, Abdulḥay b. Abdulkebîr, Fihrisu’l-Fehâris ve’l-Esbât ve Mu‘cemu’l-Me‘âcim ve’l-Meşyaḫât ve’l-Muselselât, thk. İhsân Abbas, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. b. Beyrût, 1982.
• Kîlânî, Muhammed Seyyid, el-Edebu’l-Mıṣrî fî Ẓılli’l-Ḥukmi’l-‘Usmânî, Dâru’l-Fercânî, Kahire, Trablus, Londra, 1984.
• Küçüksarı, Mücahit, Arap Şairlerden es-Sefercelânî ve Şiiri, Çizgi Kitabevi, 2017.
• Maṭlûb, Ahmed, Mu‘cemu’l-Muṣṭalaḥâti’l-Belâġiyye ve Ṭaṭavvurihâ, Mektebetu Lübnân Nâşirûn, Beyrût, 2007.
• el-Merâġî, Ahmed Mustafa, ‘Ulûmu’l-Belâġa, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. b. Beyrût, 1993.
• el-Mezîdî Ahmed Ferîd, (Muhakkik), Menâiḥu’l-Elṭâf fî Medâiḥi’l-Eşraf (Dîvânu’ş-Şebrâvî), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 2016.
• Muhammed İsa Sâliḥiyye, el-Mu‘cemu’ş-Şâmil li’t-Turâsi’l-‘Arabiyyi’l-Maṭbû’, Kahire, 1993.
• el-Murâdî, Muhammed Halîl, Silku’d-Durer fî A‘yâni’l-Ḳarni’s-Sâniye ‘Aşer, Dâru İbn Hazm, Beyrût, 1988.
• Özkaya, Yücel, XVIII. Yüzyıl’da Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 1985.
• Öznurhan, Halim, “Tasrî‘”, DİA, XL, 130-131, İstanbul, 2011.
• es-Sekkâkî, Yûsuf b. Ebubekir b. Muhammed b. ‘Ali, Miftâḥu’l-‘Ulûm, 2. b. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrût, 1987.
• Serkîs, Yusuf İlyân, Mu‘cemu’l-Maṭbû‘âti’l-‘Arabiyye ve’l-Mu‘arrebe, Matbaatu Serkîs, Mısır, 1928.
• es-Suyûṭî, Celaleddin, Şerḥu ‘Uḳûdi’l-Cumân fi’l-Me‘ânî ve’l-Beyân, thk. İbrahim Muhammed el-Hamdânî ve Emîn Lokman el-Habbâr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1. Bs, Beyrût, 2011 . eş-Şâfi‘î, Muhammed b. İdris, Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şâfi‘î (el-Cevheru’n-Nefîs fî Şi‘ri’l-İmâmi Muhammed b. İdrîs), haz. Muhammed İbrahim Selim, Mektebetu İbn Sîna, Kahire, tsz.
• eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed b. ‘Âmir el-Ezherî, (Dîvân) Menâiḥu’l-Elṭâf fî Medâiḥi’l-Eşraf, Bulak, Mısır, 1282/1866.
• eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed b. ‘Âmir el-Ezherî, Manẓûmetu’ş-Şebrâviyye fî Ḳavâ‘idi Fenni’l-‘Arabiyye, thk. Abdullah b. Salih el-Fevzân, bsy. tsz.
• eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed b. ‘Âmir el-Ezherî, el-İtḥâf bi Ḥubbi’l-Eşrâf, thk. Sâmi el-Ġureyrî, Dâru’l-Kutubi’l-İslâmî, 2002.
• eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed b. ‘Âmir el-Ezherî, Şerḥu’ṣ-Ṣadr bi Aḫbâri Ġazveti Bedr (Murâce‘a ve Takdim: ‘Aṭıyye Mustafa), Keşîde, Mısır, 2010.
• eş-Şebrâvî, Abdullah b. Muhammed b. ‘Âmir el-Ezherî,‘Unvânu’l-Beyân ve Bustânu’l-Ezhân ve Mecmû‘u Neṣâiḥ fi’l-Ḥikem, Matbaai Âmire, 1290 (Kastilye Matbaası, Mısır, 1282).
• Şelebî, Ahmed, Evḍaḥu’l-İşârât fî men Veliye Mıṣra’l-Ḳâhirete mine’l-Vuzerâi ve’l-Bâşât, (Sâvîrisu’bnu’l-Muḳaffa‘, Târîḫu Mıṣr min Bidâyeti Ḳarni’l-Evveli’l-Mîlâdî ḥattâ Nihâyeti’l-Ḳarni’l-‘Işrîn (thk. Abdülaziz Cemaluddin, Mektebetu Medbûlî, 1. b. Kahire, 2006) isimli kitabının hâmişinde sadeleştirilerek IV, 166-1014), thk. Abdurrahim Abdurrahman Abdurrahim, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1978.
• et-Tehânevî, Muhammed Ali, Keşşâfu Iṣṭılâhâti’l-Funûn ve’l-‘Ulûm, thk. Ali Dahrûc, Mektebetu Lübnan, 1. b. Beyrût, 1996.
• Yıldız, Musa, “Zecel”, DİA, XLIV, 176-177, İstanbul, 2013.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtaża el-Ḥuseynî, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs, thk. Mustafa Ḥicâzî, Kuveyt, 1998.
• Zeydân, Corcî, Târîḫu Âdâbi’l-Luġati’l-‘Arabiyye, not. Şevki Ḍayf, Dâru’l-Hilâl, Kahire, tsz.
• Zeydân, Corcî, Osmanlı Mısırı, thk. Muhammed Harb, çev. Mustafa Özcan, Ark, 2015, İstanbul.
• ez-Ziriklî, Hayreddin, el-A‘lâm li Eşheri’r-Ricâli ve’n-Nisâi mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîne ve’l-Musteşriḳîn, Dâru’l-’İlmi li’l-Melâyîn, 15. Baskı, Beyrût, 2002.