Çemen (Trigonella foenum-graecum L.) Bitkisinin Kullanım Alanları ve Tıbbi Önemi

Yıl 2016, , 355 - 363, 04.04.2016

Zeynep Gökçe , Lale Efe

https://doi.org/10.17100/nevbiltek.210988

Cited By: 7

Öz

Çemen Fabales takımının, Fabaceae (Baklagiller) familyasının, Trigonella cinsinde yer almaktadır. Türkiye’de yaygın olarak Trigonella foenum graecum L. türü yetiştirilmektedir. Çemen bitkisinin vejetatif kısmı ve tohumları çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Bitkinin yeşil aksamı, kuru otu ve tohumları yüksek yem verimi ve kalitesinden dolayı yem bitkisi olarak kullanılmaktadır. Tohumları öğütülerek gıdalara lezzet vermek ve gıdaları korumak için baharat olarak kullanılmaktadır. Bunlara ilaveten bitkinin tohumlarından elde edilen boya ve yağın çeşitli kozmetik ürünlerde kullanıldığı bilinmektedir. Çemen, ince saplı yapısı ve toprakta iyi çözünmesi nedeniyle iyi bir yeşil gübre bitkisidir. Bu özelliklerinin yanında, tıbbi ve aromatik bitkiler içerisinde önemli bir yere sahiptir. Öğütülmüş tohumunun toz halinde tüketilmesi ile insan sağlığı üzerinde kan şekerini ve kolestrolü düşürücü özelliği yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Çemen tohumunun tedavi edici özelliğinin, embriyosunda bulunan, steroidal yapılı bir saponin olan diosgeninden kaynaklandığı bilinmektedir. Diosgenin kortikosteroidlerin sentezi için değerli bir maddedir. Çemen bitkisinden halk hekimliğinde ise, sindirimi kolaylaştırıcı, süt artırıcı, balgam söktürücü, ateş düşürücü, boğaz ağrısı giderici, yara iyileştirici olarak faydalanılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Çemen, Trigonella foenum-graecum L, tıbbi özellikleri, kullanım alanları

Kaynakça

• Beyzi, E., “Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)'de Farklı Fosfor Dozlarının Verim ve Bazı Morfolojik Özellikler Üzerine Etkileri” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 43 s, Ankara, 2011
• Akgül, A., “Baharat Bilimi ve Teknolojisi” Gıda Teknolojisi Derneği Yayın No: 15, 451 s, Ankara, 1993
• Gençkan, M. S., “Yem Bitkileri Tarımı” Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 467, İzmir, 1983
• Arslan, N., Tekeli, S., Gençtan, T., “Değişik yörelere ait çemen (Trigonella foenum-graecum L.) populasyonlarının tohum verimleri” VIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı 19-21 Mayıs, Cilt II: 93-97, İstanbul, 1989
• Davis, P.H., “Flora of Turkey an the east aegean islands” Edinburg University, 3: 465-482, 1982.
• Köroğlu, H.A., “Çemen bitkisinde fenolojik, morfolojik ve teknolojik özellikleri üzerine araştırmalar” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 83 s, Ankara, 1985
• Baytop, T., “Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi” İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları No: 3255, İstanbul, 1984
• Anonim, “Trigonella foenum-graecum”.http://www.doktordoga.com/default. (Erişim tarihi: 03.01.2015).
• Özdemir, B., “Seçilmiş bazı çemen (Trigonella foenum-graecum L.) hatlarının verim ve verim öğeleri üzerinde araştırmalar” Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 60 s, Ankara, 1999
• Özgüven, M., Sekin, S., Gürbüz, B., Şekeroğlu, N., Ayanoğlu, F. , Ekren, S., “Tütün, tıbbi ve aromatik bitkiler üretimi ve ticareti”. VI. Teknik Tarım Kongresi Bildiri Kitabı 3-7 Ocak, Cilt.1: 481-501, Ankara, 2005
• Kevseroğlu, K., Özyazıcı, G.. Azotlu gübre dozlarının çemen (Trigonella foenum graecum L.) bitkisinin bazı tarımsal özelliklerine etkileri. Türkiye II. Tarla Bitkileri Kongresi Bildiri Kitabı 22-25 Eylül, Samsun, 367-371, 1997
• Kızıl, S., Arslan, N., “Investigation of the effects on yield and yield components of different sowing rates in some fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) lines”. Journal of Agricultural Sciences, 9(4), 2003
• Tunçtürk, M., Çelen, A.E., “The effect of different seeding rates on the yield and some yield characteristics of fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.)”. Turkish Journal of Field Crops, 10 (1): 37-42, 2005
• Anonim, “Türkiye İstatistik Kurumu Web Sayfası”. www.tuik.gov.tr. (Erişim tarihi: Temmuz- 2015)
• Anonim, “Türkiye İstatistik Kurumu Web Sayfası”. www.tuik.gov.tr. (Erişim tarihi: Haziran- 2015)
• Gürbüz, B., Arslan, N., Gümüşçü, A., “The correlation and path analysis of yield components on selected fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) lines”. Journal of Agricultural Sciences, 6, 1, 7-10, 2000
• Gupta, K., Thakral, K. K., Arora, S. K., Chowdhary, M. L., “Structural carbohydrate and mineral contents of fenugreek seeds Indian Cocoa”. Arecanut and Spices Journal, 20, 4, 120-124, 1996
• Koç, H., “Bitkilerle Sağlıklı Yaşama”. Kültür Eserleri Dizisi, Yayın No:2883, 2002
• Küçük, M., Gürbüz, B., “Bazı çemen (Trigonella foenum-graecum L.) hatlarında yağ ve yağ asitleri bileşenlerinin araştırılması”. Gıda Dergisi, 24, 2, 99-101, 1999
• Kök, F., “Pastırma Üretim Teknolojisini Geliştirme Çabaları”. Uludağ University Journal of Faculty Veteranary Medicine, 22, 1-2-3, 109-114, 2003
• Er, C., Yıldız, M., “Tütün, ilaç ve baharat bitkileri”. Ankara Üniversitesi Tarla Bitkileri Bölümü, II. Baskı, 1997
• Manga, İ., Acar, Z., Ayan, İ., “Baklagil Yem Bitkileri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları Ders Notu: 274, Samsun, 1995
• Açıkgöz, E., “Yem Bitkileri”. Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, 3. Baskı, 2001
• Hornok, L., “The Cultivation of Medicinal Plants. Cultivation and Processing of Medicinal Plants (Ed. L. Hornok)”. pp. 289-290, Budapest, 1992
• Abdelgani, M.E., Elsheikh, E.A.E., Mukhtar, N.O., “The effect of rhizobium inoculation and chemical fertilization on seed quality of fenugreek”. Food Chemistry, 64, 289-293, 1998
• Duke, A. J., “Handbook of Legumes of World Economic Importance”. Plenum Press, 106-110, Newyork 1981
• Mebey, R., McIntyre, M., Michael, P., Duff, G., Stevens, J., “The news age herbalist”. Collier Booly, 93-98, Newyork, 1988
• Shirani, G., Ganesheranee, R., “Exruded product with fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) chickpea and rices: Physical properties sensory acceptability and glycaemic index”. Journal of Food Engineering, 90, 44-52, 2009
• Acharya, S.N., Thomas, J.E., Basu, S.K., “Fenugreek, an alternative crop for semiarid regions of North America”. Crop Science, 48, 3, 841-853, 2008
• Anonim, “Çemen (Trigonella foenum-graecum L.)”. http://www.agaclar.net. (Erişim tarihi: 09.01.2015)
• Tanker, N., Koyuncu, M., Coşkun, M., “Farmasötik Botanik”. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, Ders Kitapları No:78, 394 s., Ankara, 1998
• Nour, A.A.M., Magboul, B.I., “Chemical and Amino Acid Composition of Fenugreek Seeds Grown in Sudan”. Food Chemistry, 22, 1-5, 1986
• Acharya, S.N., Basu, S.K., Thomas, J.E., “Medicinal properties of fenugreek (Trigonella foenum-graecum L.) : A review of the evidence based information”. Advances in medicinal plant research. 81-122, 2007
• Asımgil, A., “Şifalı Bitkiler Kitabı”. Timas Yayınları No: 176, 75-76 s., İstanbul, 1997
• Basch, E., Ulbricht, C., Kuo, G., Szapary, P., Smith, M., “Therapeutic applications of fenugreek”. Alternative Medine Review, 8, 1, 20-27, 2003
• Schönfelder, I., “Der neue Kosmos-Heilpflanzenführer”. Kosmos, Stuttgart, 2001
• Soylu, S., Sade, B., Atalay, E., Pilgir, Ç., Çetinkaya, Ü., “Çemen (Trigonella foenum graecum L.) genotiplerinde farklı ekim zamanlarının verim ve verim öğeleri üzerine etkileri”. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 14, 22, 131–142, 2000
• Fazli, F.R.Y., Hardman, R., “The spice, fenugreek (Trigonella Foenum graecum L.): its commercial varieties of seed as a source of diosgenin”. Tropical Science, 10, 66-78, 1968
• Smith, A., “Selected Markets for Turmeric, Coriander, Cumin and Fenugreek seed and Curry Powder”, Tropical Product Institute, Publication No. G 165, London, 1982