DERLEM TABANLI BİR ELEŞTİREL SÖYLEM ANALİZİ: TÜRKÇE DERS KİTAPLARINDA ERDEMLER TEMASI

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 3, 1123 - 1140, 30.09.2021

Ramazan Şimşek

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.929323

Öz

Eğitim sistemi ve resmi yürütücüleri mensup oldukları toplumun, kültürün anlam-değer dünyasını, hayat perspektifini gözeterek süreci şekillendirmektedir. Toplumu yansıtan değerlerin devamlılığının sağlanması, bu değerlerin yeni nesiller üzerinden tekrar üretilmesi ve aktarılması sistemin varlığı açısından oldukça önemli olup eğitim bu bağlamda önemli araçlardan biridir. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde kullanılan ders materyalleri de Türkiye’yi var eden anlam-değer dünyasını, kültürü, toplumsal hafızayı örtük müfredat aracılığı ile hedef kitleye aktarmakta ve bu içeriklerin devamlılığını sağlamaktadır. Bu çalışmada da ortaokul Türkçe ders kitaplarının tamamında yer alan Erdemler teması metinleri ile özel bir derlem oluşturulmuş; erdemler temasında MEB tarafından işlenmesi tavsiye edilen konularla ilişkili kavramların sıklığı dikkate alınarak derlem tabanlı çeşitli analizler gerçekleştirilmiştir. Analiz sürecinde son yıllarda kullanım sıklığı giderek artan; arka planda kalan mesajları, cümle arasını okumada kullanılan eleştirel söylem analizi, derem dilbilim uygulamalarıyla birlikte kullanılmıştır. Ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan Erdemler teması içeriklerinden oluşturulan özel derlem aracılığıyla yapılan analizde, toplumun geleneksel değer algılarının sürdürülmeye çalışıldığı; öğrencilerin azimli olmaya ve çalışkan olmaya teşvik edildiği; kentleşmenin ve kapitalizmle ilişkili şemaların metin söylemiyle desteklendiği; devlet ve toplumun eğitim aracılığıyla temel değerler kapsamında tekrar üretilmeye çalışıldığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

ders kitabı,, erdemler, eleştirel söylem analizi

Kaynakça

• Akbulut, E. (2011). İlköğretim Okullarında Örtük Program Faaliyetlerinin Saptanması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
• Apple, M. W. & King, N. R. (1977). What do Schools Teach?. Curriculum Inquiry, 6(4), 341-358.
• Arkonaç, S. A. (2012). Söylem Çalışmaları. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Baker, P., Gabrielatos, C., Khosravinik, M., Krzyżanowski, M., McEnery, T., & Wodak, R. (2008). A useful methodological synergy? Combining critical discourse analysis and corpus linguistics to examine discourses of refugees and asylum seekers in the UK press. Discourse & society, 19(3), 273-306.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları
• Biber, D. (1990). Methodological issues regarding corpus-based analyses of linguistic variation. Literary and linguistic computing, 5(4), 257-269.
• Black, C. E. (1989). Çağdaşlaşmanın İtici Güçleri, çev. M. F. Gümüş. V Yayınları, Ankara.
• Çelik, H. ve Ekşi H. (2008). Söylem Analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (27)27, 99-117.
• Fairclough, N. (1995) Media Discourse, London: Edward Arnold
• Fairclough, N. ve Wodak, R. (1997) Critical Discourse Aanalysis. In T. van Dijk (ed.), Discourse as Social Interaction. 2, 258-284. London: Sage Fairclough, N. (2003) Analysing discourse: Textual analysis for social research. Psychology Press
• Foucault, M. (2003). Society must be Defended. New York: Picador
• Güllüoğlu, Ö. (2012). “Söylen(Mey)Enin‟ Analizi: Bellona Markasına Yönelik Tüketici Algısı Üzerine Bir Söylem Çözümlemesi. Ö. Güllüoğlu (Ed.), İletişim bilimlerinde araştırma yöntemleri: Yazılı metin çözümleme (s. 225-276). Ankara: Ütopya Yayınları
• Günay, V. D. (2018). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya.
• Kocaman, A.(2009). Söylem Üzerine. Ankara. ODTÜ Yayıncılık
• Kress, G. & Hodge, R. (1979). Language as İdeology. London: Routledge and Kegan Paul.Parker, I. (1992). Discourse Dynamics: Critical analysis for social and individual psychology. Londra: Routledge
• Lee, D.Y.W. (2010) ‘What corpora are available?’, in A. O’Keeffe and M. McCarthy (eds), The Routledge Handbook of Corpus Linguistics, London, UK: Routledge: 107–121.
• Marchi, A.. ve Taylor, C. (2009). If on a winter’s night two researchers…: a challenge to assumptions of soundness of interpretation. Critical Approaches to Discourse Analysis Across Disciplines: CADAAD, 3(1), 1-20.
• McEnery, T. ve Andrew W. (2001) Corpus Linguistics an Introduction. Second edition. Edinburgh: Edinburgh University Press
• McEnery, T., & Hardie, A. (2011). Corpus linguistics: Method, theory and practice. Cambridge University Press.
• MEB (2018). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar), Ankara.
• Nixon, A., Power, C. (2007). Towards A Framework For Establishing Rigour İn A Discourse Analysis of Midwifery Professionalisation. Nursing Inquiry, 14(1), 71-79.
• Punch, K. F. (2014). Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar. D. Bayrak, H. B. Arslan ve Z. Akyüz (Çev.), Ankara: Siyasal Kitapevi
• Solak, Ö. (2011). Küçük Ağa Romanının Eleştirel Söylem Analizi. TDAV Akademik Bakış Dergisi, 26, Eylül-Ekim, 1-14.
• Sözen, E. (1999). Söylem. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Şimşek, R. (2021). Socio-Political Evaluation Of The Distribution Of Root Values In Turkish Language Textbooks, International Journal of Eurasian Education and Culture , 6(12),
• Teubert, W., & Čermáková, A. (2004). Directions in corpus linguistics. Lexicology and corpus linguistics, 113-166.
• Uluğ, F. (1999). Eğitimde Grup Süreçleri. 1. Baskı. Ankara: TODAİE Yayın No: 295
• Van Dijk, Teun. A. (1988). Semantics of a Press Panic: The TamilInvasion'. European journal of communication, 3(2), 167-187.
• Van Dijk, Teun A. (2011). Discourse, Knowledge, Power and Politics: Towards Critical Epistemic Discourse Analysis. C. Hart (Ed.), Critical discourse studies in context and cognition (pp. 27-64). Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
• Wodak, R. (1995). Critical Linguistics and Critical Discourse Analysis. In Verschveren, J.