FÎRÛZ U DİLEFRÛZ MESNEVİSİNDE ÂŞIKLIK HÂLLERİ: PARODİ Mİ, DERLEME Mİ?

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 1, 86 - 97, 31.03.2022

Sibel Kocaer

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1083806

Öz

Bu makalenin odağında on yedinci yüzyılda yazılan Fîrûz u Dilefrûz mesnevisi vardır. Mesnevinin yazarı Va’dî (öl. 1682), ünü günümüze ulaşmayan şairlerdendir ve mevcut kayıtlara göre Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin günümüze ulaşan tek nüshası vardır. Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin kurgusu, mazisi çok eskilere giden çerçeve hikâye tekniği ile oluşturulmuştur, içeriği ve olay örgüsü ise, mesnevi geleneğinde yer alan klasikleşmiş tema, motif ve epizotlarla ortaklıklar içerir. Bu ortaklıklar ilk bakışta, on yedinci yüzyılda yazılan bu mesnevinin önceki yüzyıllarda yazılmış olan mesnevilerin bir tekrarı olduğu izlenimini verir. Ayrıca, tasavvufi metinler, tasavvufi söylemler, Gülistân, Bahâristân, Nihâlistân gibi hikâye kitapları ve kökeni eski Hint coğrafyasına uzanan çerçeve hikâye külliyatları da Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin kaynakları arasındadır. Bununla birlikte, IV. Mehmed’in iflah olmaz av merakı ve Kadızadeliler hareketi de Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin içeriğini biçimlendiren tarihsel gerçeklikler arasındadır. Fîrûz u Dilefrûz mesnevisini metinlerarası ilişkiler gözetilerek dönemin tarihsel ve kültürel bağlamı içinde yakın okuma yöntemiyle inceleyen bu çalışma, bu mesnevinin, hem farklı türlere ve dönemlere ait konuları, motifleri ve imgeleri bir araya getiren bir derleme hem de yüzyıllardır yazınsal olarak anlatılagelen aşk algısının ve âşıklık hâllerinin bir parodisi olduğunu ileri sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fîrûz u Dilefrûz, aşk, parodi, derleme

THE VARIOUS STATES OF BEING IN LOVE IN THE MASNAVİ FÎRÛZ U DİLEFRÛZ: A PARODY OR A COMPILATION?

Öz

Kaynakça

• Binbir Gece Masalları (2018). A. Ş. Onaran (Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Çavuşoğlu, S. (2001). Kadızâdeliler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24, 100-102.
• Çoruhlu, Y. (2019). Ejderha. Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi I içinde (ss. 53-81). Ötüken Neşriyat.
• Ergene, O. (2017). Sadî, Gülistan Tercümesi / Gülistan: [Şiraz 1257]: Giriş – Dil İncelemesi – Metin – Çeviri – Dizinler – Tıpkıbaskı (Sibîcâbî, Çev.). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Feridüddin Attâr (2017). Mantık al-Tayr (A. Gölpınarlı, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Firdevsî (2016). Şahnâme II (M. Kanar, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• İnalcık, H. (2015). Has-bağçede ‘Ayş u Tarab: Nedîmler Şâirler Mutrîbler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kartal, A. (2001). Sa’dî-i Şîrâzî’nin Gülistân İsimli Eserinin Türkçe Tercümeleri. Bilig, (16) 99-125.
• Kut, G. (2010). 16. ve 17. Yüzyıl Türk Edebiyatına Toplu Bakış. F. Büyükkarcı Yılmaz (Haz.), Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II: Acâibü’l-mahlûkât içinde (ss. 102-124). Simurg.
• Mehmed Şerîf (2017). Dâsitân-ı Ferruh u Hümâ (Ferruh ile Hümâ: Mutlu Sonla Biten Bir Aşk Serüveni). M. Gürbüz, T. I. Durmuş, İ. Atik Gürbüz, M. Durmuş (Haz.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Molla Câmî (2018). Baharistan (A. Karaismailoğlu, Çev.). Akçağ Yayınları.
• Nergisî (2010). Nergisî ve Nihâlistân’ı (İnceleme – Metin). S. Çaldak (Haz.). Kesit Yayınları.
• Özcan, V. (2003). Mehmed IV. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (28), 414-418.
• Özyıldırım, A. E. (2017). Mâşî-zâde Fikrî Çelebi ve Ebkâr-ı Efkâr’ı: On Altıncı Yüzyıldan Sıradışı Bir Aşk Hikâyesi. Dergâh Yayınları.
• Pancaroğlu, O. (2004). The Itinerant Dragon-Slayer: Forging Paths of Image and Identity in Medieval Anatolia. Gesta, (43), 151-164.
• Paker, S. (2014). Terceme, te’lif ve özgünlük meselesi. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru, A. E. Özyıldırım (Ed). Eski Türk Edebiyatı Çalışmalar IX: Metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh içinde (ss. 36-71). Klasik Yayınları.
• Sa’dî (2018). Gülistan (A. Karaismailoğlu, Çev.). Akçağ Yayınları.
• Sarıtaş, E. (2020). Cinsel Normalliğin Kuruluşu: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Heteronormatiflik ve İstikrarsızlıkları. Metis Yayınları.
• Şentürk, A. A. ve A. Kartal (2012). Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Şukasaptati (2020). Papağanın Yetmiş Masalı. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Va’dî (2005). Va’dî’nin Fîrûz u Dil-efrûz Mesnevisi [İnceleme – Metin – Tıpkıbasım]. Z. Sabuncu (Haz.). Simurg.
• Yılmaz, B. (2021). Çerçeve Hikâye Külliyatlarında Metinlerarasılık: Hayvan Hikâyeleri (İnceleme). [Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yücel, M. (2001). Va’dî Divanı, Tenkitli Metin. [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.