ÇATIŞMA VE SUSUZLUK GÖLGESİNDE BİR ŞEHRİN DOĞUŞU: BİR KAZA MERKEZİ OLARAK MİDYAT

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1005 - 1016, 15.07.2022

Ekrem Akman , Remzi Avcı

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1080268

Öz

ÖZET
Şer’iyye sicillerindeki kayıtlarda Midyat, 1823’e kadar henüz bir köy statüsündedir. Midyat adı bir kaza olarak ancak 1835 tarihli muhasebe defterinde kayda geçmiştir. Bu tarihten sonra da 300’den fazla köy, idari olarak Midyat’a bağlanmıştır. Turabdin gibi geniş bir alana yayılan irili ufaklı yerleşim birimlerinde vergi, askerlik ve asayiş konularında düzeni sağlamak amacıyla Mahallemi, Halil Begli-İsa Begli ve Midyat kazaları kurulmuştur. Turabdin’de idari bir birim olarak bir kazanın kurulmasının üç temel gerekçesi vardır. Bunlar; aşiretlerin yarattığı asayişsizlik, verginin toplanamaması ve asker celbinde yaşanan olumsuzluklardır. Midyat’ın bir kaza statüsüne ulaşması oldukça karmaşık bir süreçtir ve şehir farklı dönemlerde yeni idari düzenlemelere maruz kalmıştır. Merkezdeki su sıkıntısı da Midyat’ın şehirleşmesindeki en büyük engel olmuştur. Bu bağlamda bu çalışma 1810’dan 1900’lü yıllara kadar çok geniş sınırlara sahip olan Midyat’ın kaza merkezine dönüşme sürecine dair önemli tartışmalara odaklanır. Bu makale, süreç içerisinde güvenlik ve su meselesinin hayati bir önem taşıdığını iddia ederek, tüm şehirleşme serüveninin de söz konusu tartışma etrafında döndüğünü Osmanlı arşivleri ışığında ortaya koymayı dener.

Anahtar Kelimeler

Yakınçağ Osmanlı Tarihi, Turabdin, Midyat, Mahallemi, Halil Begli İsa Begli Kazaları

Kaynakça

• BOA. A.AMD. Dosya No: 43, Gömlek No: 41. BOA. A.DVN. Dosya No 37, Gömlek No: 18. BOA. A.MKT. Dosya No: 32, Gömlek No: 1.
• BOA. A.MKT. MVL. Dosya No: 16, Gömlek No: 6. BOA. A.MKT. UM. Dosya No: 804, Gömlek No: 8.
• BOA. C.ML. Dosya No: 679, Gömlek No: 27854. BOA. D. BŞM. d. Dosya No: 101, Gömlek No: 72. BOA. DH. İD. Dosya No: 92, Gömlek No: 13.
• BOA. DH. MKT. Dosya No: 2818, Gömlek No: 36. BOA. DH. MUİ. Dosya No: 58, Gömlek No: 44. BOA. DH. TMIK. S. Dosya No: 35, Gömlek No: 79-1.
• BOA. DH. TMIK. S. Dosya No: 35, Gömlek No: 79-4. BOA. DH. TMIK. S. Dosya No: 35, Gömlek No: 79-6.
• BOA. HAT. Dosya No: 451, Gömlek No: 22359. BOA. HAT. Dosya No: 656, Gömlek No: 32043-G.
• BOA. İ.DH. Dosya No: 1306, Gömlek No: 32. BOA. İ.DH. Dosya No: 77, Gömlek No: 3838. BOA. İ.MVL. Dosya No: 120, Gömlek No: 3014.
• BOA. İ.MVL. Dosya No: 267, Gömlek No: 10220 BOA. MŞH ŞŞC. d. Defter No: 3746. BOA. MVL. Dosya No:638, Gömlek No: 67.
• BOA. MVL. Dosya No: 272, Gömlek No: 9. BOA. ŞD. Dosya No: 1454, Gömlek No: 9. BOA. MVL. Dosya No: 266, Gömlek No: 42.
• BOA. MVL. Dosya No: 265, Gömlek No: 47. BOA. MVL. Dosya No: 638, Gömlek No: 67. BOA. ŞD. Dosya No: 1454, Gömlek No: 9-10. BOA. ŞD. Dosya No: 1484, Gömlek No: 11.
• Akın, F. (2020). Tanzimat Döneminde Anadolu’da Konar Göçer Aşiretler. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Akman, E. (2021a). 19 Yüzyılın İkinci yarısında Siverek, Siverek. Çizgi Kitabevi
• Akman, E. (2021b). Kolektif Bilincin dinsel referansları, Osmanlı Toplum Düzeni. Çizgi Kitabevi.
• Aktüre, S. (1075). 17.Yüzyıl Başından 19. Yüzyıl Ortalarına Kadarki Dönemde Anadolu Osmanlı Şehrinde Şehirsel Yapının Değişme Süreci. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 1(1), 101-128.
• Baykara, T. (2015). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Çevik, A. (2007). İlkçağlardan Ortaçağ’ın Sonuna Kadar Midyat ve Yöresi (Turabdin)’nin Tarihi Coğrafyası. İbrahim Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya içinde (ss. 105-141). Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.
• Demir, M. (7-9 Ekim 2011). Asur Kaynakları Işığında Turabdin, Uluslararası Midyat Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 43-67), Mardin.
• Duby, G. (1993). Kente ve Kıra Bakmak. Mehmet Ali Kılıçbay (Ed.), Şehirler ve Kentler içinde (ss. 153-170). İmge Yayınevi.
• Ebi Yusuf b. Yakup. (1303). Kitab’ul-Haraç. Matbaatü’l-miriye.
• Erpolat, S. (2007). Tapu Tahrir Defterlerine Göre Midyat. İbrahim Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya içinde (ss. 381-414), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.
• Ertaş, M. Yaşar, (2011). Midyat’ta Tanzimat’ın İlk Yılları: Gerilim ve Çatışma, Uluslararası Midyat Sempozyumu Bildirileri. Mardin.
• Göyünç, N. (1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Hollerweger, H. (1999). Turabdin. Lebendiges Kulturerbe- Turabdin : living cultural heritage- Turabdin : canlı kültür mirası. Freunde des Turabdin.
• Huot, J.-L.- Thalmann, J.-P.- Valbelle, D. ( 2000). Kentlerin Doğuşu, Ali Bektaş Girgin (Çev.). İmge Kitabevi.
• Kankal, A. (2007). Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Midyat. İbrahim Özcoşar (Ed.), Makalelerle Mardin I Tarih Coğrafya içinde (ss. 457-477), Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.
• Radner K. (2006). How to reach the Upper Tigris: the route through the Tur Abdin State Archives of Assyria Bulletin. XV, 273-305.
• Leeuwen, R. (2012). Bir Osmanlı Şehri: Şam. Ebru Aksoy (Çev.) Küre Yayınları.
• Salname-i Vilayet-i Diyarbekir, defa 5 (1290-1873)
• Sachau, Eduard (1883): Reise in Syrien und Mesopotamien. F.A. Brockhaus.
• Southgate, H. (1840). Narrative of A Tour Armenia, Kurdistan, Persia, and Mesopotamia. vol.II. Appleton & Co.
• Streck, M. (1988). Tur Abdin. İçinde (ss. 97-104). İslam Ansiklopedisi. C. 12-2 Milli Eğitim Basımevi.
• Tan, A. (2011) Turabdin’den Berriye’ye. Nubihar.
• Yeşilmen, H. (2016). Etno-Dini Kimlik Açıdan Mahallemiler, Artuklu Akademi, 3(2), 1-40.
• Yeşilmen, H. (2017b). Değişim ve Çözüm Sürecinde Mahallemilerde Kimliğin İnşası, Artuklu Akademi, 4(1), 43-76.
• Yeşilmen, H. (2017b). Mahallemiler. Çizgi Kitabevi.
• Yılmazçelik, İ. (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır. Türk Tarih Kurumu.