BÜYÜK SAVAŞ SIRASINDA İNGİLİZ AJANI BİNBAŞI HARRY SAİNT JOHN BRİDGER PHİLBY’NİN NECİD GÖREVLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 1038 - 1051, 15.07.2022

Özer Özocak

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1097340

Öz

İngiltere, I. Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nin güneydeki topraklarını işgal edebilmek için bütün imkânlarını seferber etti. Bu bağlamda kullandığı araçlardan biri de yetişmiş insan gücü olarak sahada aktif görev alan ajanlarıydı. Savaş yılları boyunca farklı yerlerde görevler yapan John Philby de belirtilen ajanlardan biriydi. 1917 yılı kasım ayında gerçekleşen Necid görevlendirmesi hayatının dönüm noktası oldu. Seyahatin gerekçesi, İbn Suûd’un Hail emiri İbn Reşîd ve Acman kabilesine karşı kışkırtılmasıydı. İngilizlerle işbirliği yaparak Osmanlı Devleti’ne isyan eden Hüseyin ile birlikte hareket etmesinin sağlanmasıydı. Başarısı tartışılır olsa da seyahati boyunca Arabistan’ın sakinlerini, yerleşim yerlerini, coğrafyasını ve iklimini yakından tanıma imkânı buldu. Yaptığı gözlemlerle ve edindiği tecrübelerle Arabistan topraklarının daha iyi anlaşılmasını sağlayacak birbirinden kıymetli eserler verdi. Philby, İbn Suûd’un Osmanlı Devleti bünyesinde çarpışırken İngilizlere esir düşen Arap esirlere değin talepleriyle karşı karşıya kaldı. Tarafların birbirlerinden beklentilerinin yansıtıldığı çalışmamızla Philby’nin İbn Suûd ile tanışmasını sağlayan Necid misyonuna ve misyon kapsamındaki edinimlerine dair bilgiler verilmesi amaçlandı. Zira bu misyon ile temelleri atılacak İbn Suûd-Philby dostluğu, Vehhâbi Emiri’nin devletini inşa sürecinde ve sonrasında Philby’nin en yakınındaki kişilerden biri olmasını sağladı.

Anahtar Kelimeler

Philby, İbn Suûd, Necid

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri The National Archives (TNA), IOR/L/PS/10/388: 60.
• The National Archives (TNA), IOR/L/PS/10/389/1: 188-189.
• The National Archives (TNA), IOR/L/PS/10/389/2: 268, 273, 333, 347, 374, 485.
• The National Archives (TNA), IOR/L/PS/10/390/1: 80, 130, 131.
• The National Archives (TNA), IOR/R/15/2/38: 2, 8, 21, 29, 37, 40, 59, 61-62, 69, 72, 75, 79, 90, 92.
• The National Archives (TNA), IOR/R/15/5/66: 38, 64, 93, 155, 221, 224.
• The National Archives (TNA), IOR/R/15/5/101: 5, 80.
• The National Archives (TNA), IOR/R/15/5/103: 35, 81, 96, 102.
• 2. Yayınlanmış Arşiv Belgeleri Records of Saudi Arabia Primary Documents 1902-1960 (1992). Vol: 2. Archive Editions.
• 3. Kitap ve Makaleler De Hauteclocque, X. (1931). Le Turban Vert, La Nouvelle Revue Critique.
• Gary, T. (1976). The Birth of Saudi Arabia, London: Frank Cass and Company Limited.
• Général Brémond, ‘La question d’Arabie’, Ambassades et Consulats, 1934, 16-17.
• Krajewski, L., (1926).‘Le Nedjd et Les Wahabites’, Politique et Parlementaire CXXVII, Paris, 105-122.
• L'Astronomie : Revue Mensuelle d'astronomie, de Météorologie et de Physique du Globe et Bulletin de la Société Astronomique de France. 1932 (1): 558.
• Londres, A. (1931). Pécheurs de Perles, Paris: Albin .
• Massignon, L., (1923). ‘Asie’, La Géographie XXXIX, Société Géographie, 208.
• Méchin, J. B. (1958). Arabian Destiny, New York: Essential Books İnc..
• Meyer, K. E. & Brysac. (2008). Orta Doğu Tarihi: Kral Yaratanlar, İstanbul: Akılçelen Kitaplar.
• Monroe, E. (1973). Philby of Arabia, Londra: Faber and Faber.
• Onley, J., (2009). ‘Britain and Gulf Shaikdoms 1820-1971’, Center for International and Regional Studies, 1-44.
• Özocak, Ö., (2021). ‘Vehhâbî Coğrafyasını Anlamak: Hüseyin Hüsnü’nün Necid İzlenimleri’, Akademik Matbuat, 5(2), 121-142, https://dergipark.org.tr/en/pub/matbuat/issue/67570/1009208.
• Peterson J.E. (2003). Historical Dictionary of Saudi Arabia, Oxford: The Scarecrow Press.
• Philby, H. ST. J. B. (1952). Arabian Highlands, New York: Cornell University Press.
• Philby, H. ST. J. B. (1977). The Arabia of Wahhabis, London: Frank Cass.
• Philby, H. ST. J. B. (1931). The Empty Quarter, London: Constanble and Company.
• Philby, H. ST. J. B. ( 1922). The Heart of Arabia Vol 1. A record of Travel & Exploration, London: Constanble and Company.
• Satia, P. (2008). Spy in Arabia The Great War and The Culturel Foundation of Britain’s Covert Empire in the Middle East. Oxford: Oxford University Press.
• Storrs, R. (1937). The Memoirs of Sir Ronald Storrs, New York: G.P. Putnam’s Son.
• Trench, R. (1986). Arabian Travellers, Topsfield: Salem House.
• Wolfe, M. (1997). One thousand Roads to Mecca: Ten Centuries of Travelers Writing About the Muslim Pilgrimage, New York: Grove Press.
• 4. Tezler Al-Zaydeh, H. M. A. (1989). Saudi-British Diplomatic Relations, 1918-1920: Khurmah Dispute [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Oxford.
• Kalaycı, L. S. (2019). Harry St. John Bridger Philby: Hayatı ve Vehhâbî Devleti’nin Kuruluşundaki Rolü [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, M. (2018). Basra Körfezi’nde Osmanlı Denizcilik Faaliyetleri (1847-1914)[ Yayınlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• 5. Gazeteler La Dépêche Algérienne, Le Fameux Colonel Philby se Convertit a L’islam, 3 Eylül 1930.
• L’indépendant, ‘Un Grant Aventuier Disparait: Saint-John Philby’, 29 Ağustos 1942.
• Paris Soir, ‘Mes Hommes D’aventure L'obscurrival du grand Lawrence d’Arabie ., a réalisé son rêve. .Traverser le premier le légend’, 24 Mart 1937.