XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE VERGİ MUAFİYETİ ve TOPLUM YAPISI: VİDİN SANCAĞI’NDA MUAF VE MÜSELLEMLER

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 4, 2385 - 2400, 30.12.2022

Almıla Gökçe Özcan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1187331

Öz

Osmanlı toplumu vergi verme durumlarına göre askerî ve reaya olarak iki ana gruba ayrılmıştı. Osmanlı toplumunda bu iki gruptan farklı olarak bir de muaf ve müsellemler grubu vardı. Muaf ve müsellemler devlet için hizmet etmeleri şartıyla hizmetleri süresince birtakım vergilerden muaf tutulmuştu. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’nin -askerîler haricinde toplumun bir başka kesimine- vergi muafiyeti tanımasının sebebini ortaya koymaktır. Bu nedenle makalede vergi sayımları sonucunda vergi mükellefleri, vergiler ve bazı vergilerden muaf olanların kaydedildiği mufassal tahrir defterleri ana kaynak olarak seçilmiştir. Makalede serhat sancağı olan Vidin sancağının mufassal tahrir defteri kullanılmış, devletin sancakta muaf ve müsellemler grubuna muafiyet verdiği vergiler ile muafiyet vermesine sebep olan hizmetler incelenmiştir. Buna göre devlet sancakta muaf ve müsellemler grubu olarak şahincilere, çakırcılara, sayyadân-ı mâhilere (balıkçılar); zenberekçilere, tüfenkçilere, neccarlara, bennalara, haddadlar, yaycılara; derbendçilere, martoloslara; gemicilere, gemileri koruyanlara, köprücülere; cami meremmetçilerine; taşçılara; havass köylerinin halkına âmâlara ve maddi durumu iyi olmayanlara vergi muafiyeti tanımıştı

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Balkan, Vidin, Vergi Muafiyeti, Muaf ve Müsellemler

Kaynakça

• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Tapu Arşiv Daire Başkanlığı
• Tapu Tahrir Defterleri: TKGM. TADB. TTD, 199.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, (Mühimme Defteri) MD. 3.
• BOA, (Mühimme Defteri) MD. 7
• BOA, (Mühimme Defteri) MD. 22.
• BOA, (Mühimme Defteri) MD. 39.
• BOA, (Mühimme Defteri) MD. 48. BOA, (Mühimme Defteri) MD. 49.
• Acun, F. (2002). Klasik Dönem Eyalet idare Tarzı Olarak Timar Sistemi ve Uygulaması. Türkler, 9, 1665-1683 . Akdağ, Mustafa. (2010). Türkiyenin İktisadi Ve İçtimai Tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Alkan, M. & Gökbuğa, F. (2015). XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması. Gazi Akademik Bakış 9 (17), 23-39.
• Altuğ, U. (2016). Fatih Sultan Mehmed Döneminde Gelibolu Sancağındaki Kaleler. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 20, 249-263.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. (2013). Rumeli Eyaleti (1514-1550) Osmanlı Yer Adları: I. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Devellioğlu, F. (1999). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller). İlgi Kültür Sanat.
• İnalcık, H. (2009). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi. Eren Yayıncılık.
• Kayapınar, A. (2015). Ortaçağ ve Osmanlı Döneminde Vidin. Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 67-114.
• Keser, B. (1999). Osmanlı Devletinde Martolos Teşkilatı. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12, 267-275.
• Kıel, M. (2013). Vidin. TDV İslâm Ansiklopedisi, 43, 103-106.
• Kılıçaslan, M. E. (2010). XVIII. Yüzyılda Tuna Demirkapısı ve Girdaplar İdaresi. Karadeniz Araştırmaları, 25 ( Bahar), 59-76. Maxim, M. (2012). Tımışvar. TDV İslam Ansiklopedisi, 41, 94-95.
• Oflaz, M. (2002). Osmanlı Dirlik Sistemi. Türkler, 10, 1301-1325.
• Orhonlu, C (1969). Gemicilik. Türkiyat Mecmuası. 1969, 15, 157-169.
• Orhonlu, C. (1973). Köprücülük. VII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 25-29 Eylül 1970) Kongreye Sunulan Bildiriler II.
• Orhonlu, C. (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Derbend Teşkilatı. Eren Yayıncılık.
• Öz, M. (1991). Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler. Vakıflar Dergisi, 22, 429-439.
• Özcan, A. (1993). Çakırcıbaşı. TDV İslam Ansiklopedisi, 8, 189-190.
• Sarı, A. (2016). Osmanlı Sarayının Avcı Kuş Tedarikçileri. Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi PROF. DR. YILMAZ KURT ARMAĞANI 2, (Doç. Dr. Hatice Oruç, Dr. Muhammed Ceyhan, Ed.), 294-304.
• Selçuk, H. (2018). Lale Devrinde Vidin Şehri. Lale Devrinde Osmanlı Devleti ve Nevşehir (İlyas Gökhan, Hüseyin Saraç, A. Gökçe Özcan, Ed), Kömen Yayınları, 220-233.
• Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarihi Lügatı. Enderun Kitabevi.
• Sezen, T. (2017). Osmanlı Yer Adları. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
• Sofyalı Ali Çavuş, (1992). Sofyalı Ali Çavuş Kanûnnamesi (Midhat Sertoğlu Haz.). Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Şemseddin Sami. (2017). Kâmûs-ı Türkî (. Raşit Gündoğdu vd. Haz.). İdeal Kültür Yayıncılık.
• Tabakoğlu, A. (1999). Osmanlı İçtimai Yapısının Ana Hatları. Osmanlı, 4,17-31.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. TTK.
• Ünal, M.A. (2011). Osmanlı Tarih Sözlüğü. Paradigma Yayıncılık.
• Yediyıldız, B. (1999). Klasik Dönem Osmanlı Toplumuna Genel Bir Bakış. Türkler, 10,330-392.
• Yılmaz K. (2007). XVI. Yüzyılda Kars-ı Maraş Sancağı’nda Muaflar ve Muafiyet Sebepleri. 38. Uluslararası Icanâs Kongresi Bildirileri. IV,