DİJİTAL ŞİDDETLE MÜCADELE YÖNTEMLERİNE DAİR BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 1541 - 1560, 25.09.2023

Hatice Oğuz Özgür , Metin Özkul

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1276460

Öz

Araştırma, çağdaş risk toplumlarının gelişen imkân ve koşullarının ortaya çıkardığı yepyeni bir şiddet türü olarak kabul edilen dijital şiddet olgusuna odaklanmaktadır. Dijital şiddet, geleneksel sosyal bağlantıların kopması nedeniyle modern toplumun geliştirdiği yeni temas alanlarında insanların kendilerini ifade etmelerinin birçok yolundan biri olarak görülmektedir.
Karma yöntemle gerçekleştirilen bu araştırmada, dijital şiddeti fail ya da mağdur olarak tecrübe eden bireylerin deneyimlerinin yapılandırılmış ve yarı-yapılandırılmış formlar kullanılarak sorgulanması ve bu deneyimlerin nedenlerine ve etkilerine ışık tutulması amaçlamıştır. Bireylerin dijital şiddeti en sık yaşadıkları dijital platformlar ve bu şiddet davranışlarının niteliği belirlenirken, bu davranışların önlenmesine yönelik öneriler de bu kapsamda toplanmıştır.
Katılımcılar, dijital şiddetin önlenmesi ve dijital güvenliğin sağlanması için kullanıcıların kişisel bilgilerini çevrimiçi ortamda paylaşmaktan kaçınmaları, şiddet eylemlerini ilgili platform yetkililerine bildirmeleri ve gerekirse polise başvurmaları gibi önerilerde bulunmuşlardır. Ayrıca, bu tür eylemler için cezai yaptırımların artırılmasını ve sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve diğer kurumların bu tür şiddet eylemleri konusunda farkındalık yaratmayı destekleyen uygulamaları teşvik etmesini önermişlerdir.
Araştırma, yaşadığımız risk toplumunda yeni bir deneyim olan dijital şiddet hakkındaki bilgi birikimine katkıda bulunması ve dijital şiddet sorununa çözüm önerileri sunması bakımından önemli görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dijital şiddetle mücadele, Dijital güvenlik, Risk toplumu, Karma yöntem

Kaynakça

• Agatston, P.W., Kowalski R. & Limber, S. (2007). Students’ perspectives on cyberbullying. Journal of Adolescent Health, (41), 59-60. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.09.003
• Akça, E. B., Sayımer, İ., Salı, J. B., & Başak, B. E. (2014). Okulda siber zorbalığın nedenleri, türleri ve medya okuryazarlığı eğitiminin önleyici çalışmalardaki yeri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 2(2), 17-30.
• Akkoyunlu, A. (2020). Siber zorbalık ile ilgili 11 gerçek. https://bitdefender.com.tr/siber-zorbalik-ile-ilgili-11-gercek/.
• Aksaray, S. (2011). Siber zorbalık. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 405-432.
• Altundağ, Y. (2016). Lise öğrencilerinde sanal zorbalık ve problemli internet kullanımı ilişkisi. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 3(1), 27-43.
• Aoyama, I., Utsumi, S., & Hasegawa, M. (2012). Cyberbullying in Japan: Cases, government reports, adolescent relational aggression, and parental monitoring roles. Q. Li, D. Cross, & P. K. Smith (Eds.), Cyberbullying in the global playground: Research from international perspectives (pp. 183-201). Wiley Blackwell. https://doi.org/10.1002/9781119954484.ch9.
• Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N., & Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish adolescents. CyberPsychology & Behavior, 11(3), 253-262. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0016
• Ayas, T. (2011, 3-5 Ekim). Lise öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma yaygınlığı. [Sözlü sunum]. 11. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi, İzmir.
• Aytekin, G. (2022). Dijital şiddetin tezahürleri ve siber zorbalık. https://www.guvenliweb.org.tr/blog-detay/dijital-siddetin-tezahurleri-ve-siber-zorbalik.
• Bal, H. (2015). Sosyolojide yöntem ve araştırma teknikleri. Sentez Yayıncılık.
• Baltazar, J., Costoya, J., Flores, R. (2009). The Heart of KOOBFACE C&C and Social Network Propagation, A Trend Micro Threat Research. https://media.kasperskycontenthub.com/wp-content/uploads/sites/58/2009/12/21185104/the_20heart_20of_20koobface_final_1_.pdf
• Barındık, G. (2021). Dijitalleşen medya ve yarattığı yeni şiddet alanı: Dijital şiddet [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Baroncelli, A., & Ciucci, E. (2014). Unique effects of different components of trait emotional intelligence in traditional bullying and cyberbullying. Journal of Adolescence, 37(6), 807-815. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2014.05.009
• Baştürk Akca, E., Sayımer, İ., Balaban Salı, J., & Ergün Başak, B. (2014). Okulda siber zorbalığın nedenleri, türleri ve medya okuryazarlığı eğitiminin önleyici çalışmalardaki yeri. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi, 2(Özel Sayı), 17-30.
• Batmaz, M., & Ayas, T. (2013). İlköğretim ikinci kademedeki öğrencilerin psikolojik belirtilere göre sanal zorbalık düzeylerinin yordanması. Sakarya University Journal of Education, 3(1), 43-53.
• Bayhan, V. (2020). Z kuşağı lise gençlerinde sosyal medya bağımlılığı ile siber zorbalık ve siber mağduriyet deneyimleri. İlahiyat Akademi, (12), 117-144.
• Beale, A. V., & Hall, K. R. (2007). Cyberbullying: What School Administrators (and Parents) Can Do. The Clearing House, 81(1), 8-12. https://doi.org/10.3200/TCHS.81.1.8-12
• Beck, U., (2011). Risk toplumu: Başka bir modernliğe doğru. (K. Özdoğan & B. Doğan. çev.). İthaki Yayınları.
• Beyazıt, U., Şimşek, Ş., & Ayhan, A. B. (2017). An examination of the predictive factors of cyberbullying in adolescents. Social Behavior and Personality: an International Journal, 45(9), 1511-1522. https://doi.org/10.2224/sbp.6267
• Calvani, A., Fini, A., Ranieri, M., & Picci, P. (2012). Are young generations in secondary school digitally competent? A study on Italian teenagers. Computers & Education, (58), 797-807. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2011.10.004
• Casas, J. A., Del Rey, R., & Ortega-Ruiz, R. (2013). Bullying and cyberbullying: Convergent and divergent predictor variables. Computers in Human Behavior, 29(3), 580-587. https://doi.org/10.1016/j.chb.2012.11.015
• Cebecioğlu, G., & Altıparmak, İ. B. (2017). Dijital şiddet: sosyal paylaşım ağları üzerine bir araştırma, Sakarya University Journal of Education, 7(2), 423-431. https://doi.org/10.19126/suje.305282
• Ceyhan, E. B., Demiryürek, E. & Kandemir, B. (2015). Sosyal ağlarda güncel güvenlik riskleri ve korunma yöntemleri. Uluslararası Bilgi Güvenliği Mühendisliği Dergisi, 1 (1), 1-10. https://doi.org/10.18640/ubgmd.192646
• Cross, D., Shaw, T., Hadwen, K., Cardoso, P., Slee, P., Roberts, C., & Barnes, A. (2016). Longitudinal impact of the Cyber Friendly Schools program on adolescents’ cyberbullying behavior. Aggressive Behavior, 42(2), 166-180. https://doi.org/10.1002/ab.21609
• Çolak, C. (2019). Üniversite öğrencilerinin dijital güvenlik öz yeterlikleri ve çevrimiçi risk alma eğilimlerinin incelenmesi [Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• De Bruijn, H., & Janssen, M. (2017). Building cybersecurity awareness: The need for evidence-based framing strategies. Government Information Quarterly, 34 (1), 1-7. https://doi.org/10.1016/j.giq.2017.02.007
• Dehue, F., Bolman, C., & Völlink, T. (2008). Cyberbullying: Youngsters’ experiences and parental perception. Cyberpsychology and Behavior, 11(2), 217-223. https://doi.org/10.1089/cpb.2007.0008
• Del Rey, R., Lazuras, L., Casas, J. A., Barkoukis, V., Ortega-Ruiz, R., & Tsorbatzoudis, H. (2016). Does empathy predict (cyber) bullying perpetration, and how do age, gender and nationality affect this relationship?. Learning and Individual Differences, (45), 275-281. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2015.11.021
• Den Hamer, A. H., & Konijn, E. A. (2016). Can emotion regulation serve as a tool in combating cyberbullying?. Personality and Individual Differences, (102), 1-6. https://doi.org/10.1016/j.paid.2016.06.033
• Dilmaç, B., & Aydoğan, D. (2010). Values as a predictor of cyber-bullying among secondary school students. International Journal of Social Sciences, 5(3), 185-188.
• Doane, A. N., Pearson, M. R., & Kelley, M. L. (2014). Predictors of cyberbullying perpetration among college students: An application of the theory of reasoned action. Computers in Human Behavior, (36), 154-162. https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.03.051
• Erbiçer, E. S., (2020). Siber zorbalık ve siber mağduriyetin sosyal uyuma ve bazı demografik değişkenlere göre incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (49), 190-222. https://doi.org/10.9779/pauefd.559831.
• Erdoğan, G. & Bahtiyar, Ş. (2014, 5-7 Şubat). Sosyal Ağlarda Güvenlik, [Sözlü sunum]. XVI. Akademik Bilişim Konferansı. Mersin Üniversitesi. https://akademiksunum.com/index.jsp?modul=document&folder=36dd71d0b115e3b4ed01c3141d13100d35b5f289.
• Erdur-Baker, Ö. & Kavşut, F. (2007). Akran zorbalığının yeni yüzü: Siber zorbalık. Eurasian Journal of Educational Reserach, (27), 31-42.
• Eroğlu, Y. (2014). Ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyeti yordayan risk etmenlerini belirlemeye yönelik bütüncül bir model önerisi [Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Faccio, E., Iudici, A., Costa, N., & Belloni, E. (2014). Cyberbullying and interventions programs in school and clinical setting. Procedia-Social and Behavioral Sciences, (122), 500-505. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.1382
• Fanti, K. A., Demetriou, A. G., & Hawa, V. V. (2012). A longitudinal study of cyberbullying: Examining risk and protective factors. European Journal of Developmental Psychology, 9(2), 168-181. https://doi.org/10.1080/17405629.2011.643169
• Festl, R. (2016). Perpetrators on the internet: Analyzing individual and structural explanation factors of cyberbullying in school context. Computers in Human Behavior, (59), 237-248. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.02.017
• Gezginci, G. (2022). İletişim psikolojisi açısından yeni medyada şiddet [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Gradinger, P., Yanagida, T., Strohmeier, D., & Spiel, C. (2016). Effectiveness and sustainability of the ViSC Social Competence Program to prevent cyberbullying and cyber‐victimization: Class and individual level moderators. Aggressive Behavior, 42(2), 181-193. https://doi.org/10.1002/ab.21631
• Guardchild, (2023). Cyber Bullying Statistics. https://www.guardchild.com/cyber-bullying-statistics/.
• Gürkan, H., Atabay, E., & Gezgin, D. M., (2022). Lise öğrencileri arasında dijital şiddet: siber zorbalık, akıllı telefon bağımlılığı ve medya okuryazarlığı arasındaki ilişki. Trakya Eğitim Dergisi, 12(3), 1799-1820. https://doi.org/10.24315/tred.1115385
• Güvenli Web. (2017). Sosyal ağlarda güvenlik. https://www.guvenliweb.org.tr/dokuman-detay/sosyal-aglarda-guvenlik.
• Hemphill, S. A., & Heerde, J. A. (2014). Adolescent predictors of young adult cyberbullying perpetration and victimization among Australian youth. Journal of Adolescent Health, 55(4), 580-587. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2014.04.014
• İnsani Gelişme Vakfı (İNGEV). (2019). Siber zorbalık araştırması. https://ingev.org/basin-bultenleri/INGEV_Siber_Zorbalik_Basin_Bulteni_28082019.pdf.
• İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5651.pdf.
• Jalali, M. S., Kaiser, J. P., Siegel, M., & Madnick, S. (2019). The Internet of Things promises new benefits and risks: a systematic analysis of adoption dynamics of IoT products. IEEE Security & Privacy, 17(2), 39-48. DOI: 10.1109/MSEC.2018.2888780
• Juvonen, J., & Gross, E. F. (2008). Extending the school grounds? Bullying experiences in cyberspace. Journal of School Health, 78(9), 496-505. https://doi.org/10.1111/j.1746-1561.2008.00335.x
• Kadir Has Üniversitesi Siber Güvenlik ve Kritik Altyapı Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezi (CCIP). Dijital dünyada şiddet: siber zorbalık. https://ccip.khas.edu.tr/post/29/dijital-dunyada-siddet-siber-zorbalik
• Kärnä, A., Voeten, M., Little, T. D., Poskiparta, E., Kaljonen, A., & Salmivalli, C. (2011). A large‐scale evaluation of the KiVa antibullying program: Grades 4–6. Child Development, 82(1), 311-330. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2010.01557.x
• Kaşıkçı, D. N., Çağıltay, K., Karakuş, T., Kurşun, E., & Ogan, C. (2014). Türkiye ve Avrupa’daki Çocukların İnternet Alışkanlıkları ve Güvenli İnternet Kullanımı, Eğitim ve Bilim Dergisi, 39(171), 230-243.
• Klinke, A., & Renn, O. (2002). A new approach to risk evaluation and management: risk-based, precaution-based and discourse-based strategies. Risk Analysis, 22(6), 1071-1094. https://doi.org/10.1111/1539-6924.00274.
• Kokkinos, C. M., Antoniadou, N., & Markos, A. (2014). Cyber-bullying: An investigation of the psychological profile of university student participants. Journal of Applied Developmental Psychology, 35(3), 204-214. https://doi.org/10.1016/j.appdev.2014.04.001
• Kowalski, R.M., & Limber S.P. (2007). Electronic bullying among middle school students. Journal of Adolescent Health, (41), 22-30. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.08.017
• Kowalski, R. M., & Limber, S. P. (2013). Psychological, physical, and academic correlates of cyberbullying and traditional bullying. Journal of Adolescent Health, 53(1), 13-20. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2012.09.018
• Kurt, İ. (2012). Toplumsallaşma sürecinin ‘toplumsanallaşma’ bağlamındaki yolculuğu. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 1-10.
• Lee, C., & Shin, N. (2017). Prevalence of cyberbullying and predictors of cyberbullying perpetration among Korean adolescents. Computers in Human Behavior, (68), 352-358. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.11.047
• Li, Q. (2006). Cyberbullying in schools a research of gender differences. School Psychology International, 27(2), 157-170. https://doi.org/10.1177/014303430606454
• Livingstone, S., & Helsper, E. J. (2008) Parental mediation and children’s Internet use. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 52(4), 581-599. https://doi.org/10.1080/08838150802437396
• Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A., & Ólafsson, K. (2011). EU Kids Online final report: LSE, https://eucpn.org/document/eu-kids-online-final-report.
• Lupton, D. (1999). Risk and sociocultural theory: new directions and perspectives. Cambridge University Press. Megan Meier Cyberbullying Prevention Act. https://www.meganmeierfoundation.org/bullying-cyberbullying-laws.
• Mishna, F., Saini, M., & Solomon,S. (2009) Ongoing and online: Children and youth’s perceptions of cyberbullying. Children and Youth Services Review, 31(12), 1222-1228. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2009.05.004.
• Narin, B., & Ünal, S. (2016). Siber zorbalık ile ilgili haberlerin Türkiye yazılı basınında çerçevelenişi. Akdeniz İletişim Dergisi, (26), 9-23. https://doi.org/10.31123/akil.438555
• OFCOM. (2018). Children and parents: Media use and attitudes report, https://www.ofcom.org.uk/__data/assets/pdf_file/0024/134907/children-and-parents-media-use-and-attitudes-2018.pdf.
• Öz, M. (2014). Sosyal medya kullanımı ve mahremiyet algısı: Facebook kullanıcılarının mahremiyet endişeleri ve farkındalıkları. Journal of Yasar University, 35(9), 6009-6260.
• Özdemir, M., & Akar, F. (2011). Lise öğrencilerinin siber-zorbalığa ilişkin görüşlerinin bazı değişkenler bakımından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 4(4), 605- 626.
• Özel Eğitim ve Rehberlik Genel Müdürlüğü, (2019). Siber zorbalık. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_12/26113055_SYBER_ZORBALIK.pdf.
• Özmen, Ş. Y. (2018). Dijital şiddet, siber zorbalık ve yeni medya okuryazarlığı üzerine bir değerlendirme. Journal of International Social Research, 11(61). 958-966. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2989
• Penezoğlu Yıldırım, D. N., & Ulukol, B. (2022). Dijital oyunlar ve şiddet, TRT Akademi, 7(16), 1163-1170.
• Peker, A., & İskender, M. (2015). İnsani değerler yönelimli psiko-eğitim programının siber zorbalık üzerine etkisi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(1), 11-22.
• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), (2018). Çocukların Yeni medya kullanım alışkanlıkları ve siber zorbalık 2018 araştırması, RTÜK Kamuoyu Yayın Araştırmaları ve Ölçme Dairesi Başkanlığı. https://www.rtuk.gov.tr/Media/FM/Birimler/Kamuoyu/cocuklarin-yeni-medya-kullanimlari-ve-siber-zorbalik.pdf.
• Raosoft Sample Size Calculator, (2004). http://www.raosoft.com/samplesize.html.
• Ritchie, J., Lewis, J., & Elam, G. (2003). Designing and selecting samples. In J. Ritchie, J. Lewis (Eds.), Qualitative research practice A Guide for Social Science Students and Researchers, (pp. 77-108), Sage.
• Ritzer, G., & Stepnisky, J. (2014). Sosyoloji kuramları. (H. Hülür, çev.). De Ki Basım Yayım.
• Robinson, G. (1998). Methods and techniques in human geography. J. Wiley.
• Schultze‐Krumbholz, A., Schultze, M., Zagorscak, P., Wölfer, R., & Scheithauer, H. (2016). Feeling cybervictims’ pain: The effect of empathy training on cyberbullying. Aggressive Behavior, 42(2), 147-156. https://doi.org/10.1002/ab.21613
• Shaheen, S. (2005). Cyber-Dilemmas in the new millennium: school obligations to provide student safety in a virtual school environment, Mcgill Journal of Education, 40(3). 457-477.
• Šimandl, V., & Vaníček, J. (2017). The use of Inquiry Based Education in a Simulation Software Environment in Pre-Service ICT Teacher Training. International Journal of Information and Communication Technologies in Education, 4(1), 5-15. DOI: 10.1515/ijicte-2015-0001.
• Smith, P. K., Madhavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russel, S., & Tippett, N. (2008). Cyberbullying: Its nature and impact in secondary school pupils. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(4), 376-385. https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2007.01846.x
• Şahin, M., Sarı, S. V., Özer, Ö., & Er, S. H. (2010). Lise öğrencilerinin siber zorba davranışlarda bulunma ve maruz kalma durumlarına ilişkin görüşleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 257-270.
• Şener, G., & Abınık, N. (2021). Türkiye’de dijital şiddet araştırması. https://www.cybermagonline.com/turkiyede-dijital-siddet-arastirmasi.
• Tabak, F. S., & Köymen, Ü. (2014). Student experiences with cyberbullying in northern Cyprus. Procedia-Social and Behavioral Sciences, (116), 5200-5209. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.1100
• Tamer, N., & Vatanartıran, S. (2014), Ergenlerin Teknolojik Zorbalık Algıları. Online Journal Of Technology Addiction & Cyberbullying, 1(2), 1-20.
• The Cyberbullying Prevention Act. https://web2.gov.mb.ca/bills/40-2/b214e.php.
• Topçu, Ç., & Erdur-Baker, Ö. (2012). Affective and cognitive empathy as mediators of gender differences in cyber and traditional bullying. School Psychology International, 33(5), 550- 561. https://doi.org/10.1177/0143034312446882
• Türk, B., & Şenyuva, G., (2021). Şiddet sarmalı içinden siber zorbalık: bir gözden geçirme. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (10), 462-479. https://doi.org/10.21733/ibad.901032
• Türk Ceza Kanunu. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5237.pdf.
• Uluçay, D. M., & Melek, G., (2017). Türkiye’deki okullarda siber zorbalık: bir literatür değerlendirmesi. AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology. http://dx.doi.org/10.1089/cpb.2005.8.1.
• Williams, K. R., & Guerra, N.G. (2007). Prevelance and predictors of internet bullying. Journal of Adolescent Health, (41), 14-21. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.08.018
• Wolak ,J., Mitchell ,K.J., & Finkelhor, D. (2007). Does online harrasment constitute bullying? An exploration of online harrasment by known peers ond onlineonly contacts. Journal of Adolescent Health, (41), 51-58. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2007.08.019
• Wright, M. F. (2017). Parental mediation, cyberbullying, and cybertrolling: The role of gender. Computers in Human Behavior, (71), 189-195.
• Yenilmez, Y., & Seferoglu, S. S. (2013). Sanal zorbalık ve öğretmenlerin farkındalık durumlarına bir bakış. Eğitim ve Bilim, 38(169), 420-432.
• Yetim, S. (2015). Siber zorbalık, Türkiye ve ABD karşılaştırması (ABD V. Drew Dosyası). Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 28 (120), 325-384.
• Yıldırım, E. (2019). Sosyal Medyada Kadınlara Yönelik Dijital Şiddet [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Yıldızaç, B., & Demir, F. (2021). Siber zorbalık üzerine nitel bir araştırma. Sosyal Sağlık Dergisi, 1(1), 116-139.
• Yiğit, M. F. & Seferoğlu, S. S. (2017). Siber zorbalıkla ilişkili faktörler ve olası çözüm önerileri üzerine bir inceleme, Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 4(2), 13-49.
• You, S., & Lim, S. A. (2016). Longitudinal predictors of cyberbullying perpetration: Evidence from Korean middle school students. Personality and Individual Differences, (89), 172-176. https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.10.019
• Youn, S. (2005). Teenagers’ perceptions of online privacy and coping behaviors: A risk-benefit appraisal approach, Journal of Broadcasting and Electronic Media, 49(1), 86-110. https://doi.org/10.1207/s15506878jobem4901_6
• Zhan, J., Yang, Y., Lian, R. (2022). The relationship between cyberbullying victimization and cyberbullying perpetration: The role of social responsibility. Digital Mental Health, (13), 1-14. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2022.995937.