BASKETBOLUN TÜRKİYE’DE DOĞUŞU VE GELİŞİMİ (1938 YILINA KADAR)

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 1681 - 1698, 25.09.2023

Mustafa Mutlu

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1288779

Öz

Bu çalışmada Amerika’da Kanadalı bir beden eğitimi öğretmeni olan James Naismith tarafından icat edilen basketbolun Türkiye’de doğuşu ve Atatürk dönemindeki gelişimi ele alınmıştır. Basketbolun Türkiye’de ilk kez ne zaman, hangi kurumda ve kimler arasında oynandığı gibi sorulara cevaplar aranmıştır. Ayrıca Mütareke döneminden itibaren ülkede etkinliğini arttıran Genç Hristiyanlar Cemiyeti’nin (Y.M.C.A) bu sporu yayma sürecinde ne gibi çalışmalarda bulunduğuna değinilmiştir. Bu bağlamda basketbolun gelişimi 1919’dan yaklaşık 1930 yılına kadar farklı aralıklarla cemiyetin tertip ettiği yaz kamplarıyla sağlanırken, diğer yandan tesis ettiği lig ve okul düzeyinde başlayan ve yayılım gösteren kulüpler arası maçlar vasıtasıyla olmuştur. Başlangıçta bir okul sporu olarak gelişim gösteren basketbol, Y.M.C.A. ile birlikte sonradan Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı/ Türk Spor Kurumu tarafından tertip edilen İstanbul Basketbol ligleriyle ülkede daha popüler hale gelmiştir. Çalışmada spor tarihiyle alakalı telif eserler ve dönemin basın malzemeler temel başvuru kaynakları olmuştur. Çalışma kapsam olarak geniş bir tarih aralığında olduğundan ağırlıklı olarak basketbolun İstanbul’daki gelişimine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Basketbol, İstanbul Basketbol Ligi, James Naismith, Y.M.C.A., Robert Kolej

Kaynakça

• Acun, F. & Şencan Gürtunca, E. (2016). Osmanlı’dan cumhuriyete Robert Kolej’de eğitim. Tarih İncelemeleri Dergisi, 31(1), 1-34.
• Adnan Cahit. (1930, 22 Şubat). Mekteplerde spor-Darüşşafaka. Türkspor, 22, 6-7.
• Akın, Y. (2014). “Gürbüz ve yavuz evlatlar” erken cumhuriyet döneminde beden terbiyesi ve spor. İletişim Yayınları.
• Ar, B. (2006), İşgal altındaki İstanbul’da kentsel ve mimari ortam [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Atabeyoğlu, C. (1970). Türk basketbolu. İstanbul Matbaası.
• Atabeyoğlu, C. (1985). Basketbol, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. 6, İletişim Yayınları, 1499-1500.
• Atabeyoğlu, C. (1986). Türkiye basketbol tarihi. Türk Spor Vakfı Yayınları.
• Atabeyoğlu, C. (1991). 1453-1991 Türk spor tarihi ansiklopedisi. Fotospor.
• Azizoğlu. (1923, 13 Şubat). Anadolu spor. Türkiye İdman Mecmuası, 6, 169-170.
• Bilget, A. (1942, 16 Haziran). Türkiye’de basketbol. Ege Spor, 27, 4.
• Dağlaroğlu, R. (1988). 1907-1987 Fenerbahçe spor kulübü tarihi. Dur Ofset Şemsettin Yücetürk.
• Deaver, G. G. (1921). Terbiye-i bedeniye programları-resmi basketbol nizamnamesi. Orhaniye Matbaası.
• Delevi, M. (2019). Türkiye spor tarihinde Yahudi sporcular. Libra Kitap.
• Demir, C. (2008). Kayseri, Nevşehir, Niğde üçgeninde Amerikan Board’un eğitim faaliyetleri [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Erciyes Üniversitesi.
• Demir, C. (2014). Amerikan Board’un İzmir’deki faaliyetleri ve İzmir Uluslararası Kolej [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Erciyes Üniversitesi.
• Demir, C. (2019). 1890’lardan 1930’lara İzmir’deki Amerikan okullarında yürütülen spor faaliyetleri ve kent sporuna katkıları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19, Özel Sayı: İzmir’in İşgali, 291-318.
• E. S. (1922, 1 Kasım). Mektepler ve spor. Türkiye İdman Mecmuası, 1, 24-26.
• Feridun Dündar. (1923, 27 Mart). Basketbol=sepet topu. Türkiye İdman Mecmuası, 10, 281.
• Fişek, K. (1985). 100 soruda Türk spor tarihi. Gerçek Yayınevi.
• Galatasaray spor kulübü 1905-1955: 50. yıldönümü. (1955). Haz. Fethi İsfendiyaroğlu ve diğerleri, Doğan Kardeş Basımevi.
• Güneş, G. (2012). (1850-1922) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e modern sporların İzmir’e girişi. İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Hiçyılmaz, E. (1974). Türk spor tarihi. Demet Ofset.
• Hiçyılmaz, E. (1996). Türkiye’de spor. Yeni Yüzyıl Kitaplığı.
• Irak, D. (2013). Sporun kalbinde: Robert Kolej. Cem Aktaş (Ed.), Bir Geleneğin Anatomisi: Robert Kolej’in 150 Yılı (1863-2013) içinde (ss. 238-275). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• İzci Ahmet. (1926, 30 Nisan). Galatasaray lisesinde Amerikan oyunları. Şa Şa Şa, 2, 2.
• İzmir 1921 (Uluslararası Amerikan Koleji araştırma komitesi raporu). (2000). Aykan Candemir (Çev.), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Kılıç, B. (2011). İstanbul’un 100 spor olayı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.).
• Konuralp. (1925, 16 Temmuz). İzmir’de Galatasaraylılar. Spor Alemi, 182, 8-11, 14.
• Kuran, A. & Hiçyılmaz, E. (2017). Osmanlı’dan günümüze Ermeni-Rum-Musevi kulüpleri ve sporcuları. T. C. Gençlik ve Spor Bakanlığı.
• Mazhar Esat. (1926, 3 Haziran). Mekteplerde spor-Robert Kolej’de spor. Şa Şa Şa, 7-Fevkalade Nüsha, 4.
• Mehmet Muhiddin. (1923, 16 Ocak). Nişantaşı terbiye-i bedeniye yurdu tarihçesi-hatıralarım. Türkiye İdman Mecmuası, 4, 124-125.
• Mehmet Nasuhi. (1329, 15 Haziran). Fenerbahçe spor kulübü tarihçesi. İdman, 3, 46-47.
• Meydan, S. (2015). Sarı lacivert kurtuluş, İnkılap Kitapevi.
• Mutlu, M. (2020). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e beden terbiyesi ve sporda öncü bir isim: Selim Sırrı Tarcan. Libra Kitap.
• Mutlu, M. (2022). YMCA’nın (Young Men’s Christian Association) İstanbul’da açtığı yaz beden terbiyesi talim kampları üzerine bir değerlendirme. (Muhittin Eliaçık Ed.), 7. Uluslararası Tarih ve Kültür Kongresi (içinde ss. 134-140). IKSAD Yayınevi.
• Myerscough, K. (1995). The Game with no name: the invention of basketball. The International Journal of the History of Sport, 12(1), 137-152.
• Naismith, J. (1941). Basketball: its origin and development. Association Press.
• Nejat Kadri (1926, 25 Mart). Amerika’da basketbol nasıl icat edildi. Gol, 20, 5-6.
• Okan, K. (1975). Türk spor tarihi. MÖM Yayınları.
• Rains, R. & Carpenter, H. (2009). James Naismith: the man who invented basketball. Temple University Press.
• RC-ACG mezunlar topluluğunda kim kimdir?. (1985). İstanbul Amerikan Kolejleri Mezunları Derneği.
• Selim Sırrı. (1327, 1 Kanunuevvel). Mektep oyunları-basketbol. Terbiye ve Oyun, 1(9), 140-141.
• Selim Sırrı. (1922, 1 Temmuz). Jandarma mektebinde terbiye-i bedeniye. Terbiye ve Oyun, 2(1), 6-7.
• Spalding's official athletic almanac for 1905: special olympic number, (1905). James Edward Sullivan (Ed.), American Sports Publishing Co.
• Sümer, M. (1964). Robert Kolej müdürü Dr. Gates'in Paris Sulh Konferansı dolayısı ile gönderdiği bir mektup. Tarih Araştırmaları Dergisi, 2(2), 233-236.
• Tayga, Y. (1990). Türk spor tarihine genel bakış. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü.
• The 1929 record, (1929). 6, Robert College.
• Tobin, C. M. (1926). 1925-1926 Resmi basketbol rehberi. Ahmet Robenson (Çev.), Grup 1, Numara 11, Y.M.C.A. Cemiyeti.
• Tokatlıoğlu, A. E. & Tuna, U. (2021). Erken cumhuriyet döneminde spor siyaset ilişkisi bağlamında ilk milli basketbol maçı ve takımı. Journal of Health and Sport Sciences, 4(3), 58-69.
• Toprak, Z. (1994). Vay Em Si Ey (YMCA)jimnastikhaneleri. Toplumsal Tarih, 1(2), 8-12.
• Uçar, A. (2013), Hristiyan Gençler Cemiyeti ve Türkiye’deki faaliyetleri (1910-1939) [Yayımlanmamış Doktora Tezi], İstanbul Üniversitesi.
• Vay Em Si Ey yaz terbiye-i bedeniye talim kampı. (1925). Karabet Matbaası.
• Yıldız, D. (2002). Çağlarboyu Türklerde spor. Telebasım Yayıncılık.
• Yıldız, D. (t.y.). Türk spor tarihi. Ser Yayıncılık.
• YMCA Gençler Cemiyet-i Hıristiyaniyesi nedir ne yapıyor?. (1913). Agob Matyosyan Matbaası.
• Yüce, M. & Aytuna, F. (2020). Türkiye basketbol tarihi. Türkiye Basketbol Federasyonu.
• Yüce, M. (2020). Esir şehirde spor. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
• Yüce, M. (2021a). İstanbul spor kulüpleri tarihi-ilk dönem kulüpleri. Birinci Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Yüce, M. (2021b). İstanbul spor kulüpleri tarihi-üç büyükler. İkinci Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• Yüce, M. (2021c). İstanbul spor kulüpleri tarihi- semt kulüpleri. Üçüncü Kitap, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.